നമവിജ്ഞാനം ഗുണി ജ്ഞാനമഭിജ്ഞതാ ।
പരസ്പരഗുണാനേതേ ന വിജാനന്തി കര്ഹി ചിത് ॥ 5॥
ജിഹ്വാ ചക്ഷുസ്തഥാ ശ്രോത്രം ത്വന്മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
ന ഗന്ധാനധിഗച്ഛന്തി ഘ്രാണസ്താനധിഗച്ഛതി ॥ 6॥
ഘ്രാണം ചക്ഷുസ്തഥാ ശ്രോത്രം ത്വന്മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
ന രസാനധിഗച്ഛന്തി ജിഹ്വാ താനദിഘച്ഛതി ॥ 7॥
ഘ്രാണം ജിഹ്വാ തഥാ ശ്രോത്രം ത്വന്മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
ന രൂപാണ്യധിഗച്ഛന്തി ചക്ഷുസ്താന്യധിഗച്ഛതി ॥ 8॥
ഘ്രാണം ജിഹ്വാ ച ചക്ഷുശ്ച ശ്രോത്രം ബുദ്ധിര്മനസ്തഥാ ।
ന സ്പര്ശാനധിഗച്ഛന്തി ത്വക്ച താനധിഗച്ഛതി ॥ 9॥
ഘ്രാണം ജിഹ്വാ ച ചക്ഷുശ് ച ത്വന്മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
ന ശബ്ദാനധിഗച്ഛന്തി ശ്രോത്രം താനധിഗച്ഛതി ॥ 10॥
ഘ്രാണം ജിഹ്വാ ച ചക്ഷുശ്ച ത്വക്ഷ്രോത്രം ബുദ്ധിരേവ ച ।
സംശയാന്നാധിഗച്ഛന്തി മനസ്താനധിഗച്ഛതി ॥ 11॥
ഘ്രാണം ജിഹ്വാ ച ചക്ഷുശ്ച ത്വക്ഷ്രോത്രം മന ഏവ ച ।
ന നിഷ്ഠാമധിഗച്ഛന്തി ബുദ്ധിസ്താം അധിഗച്ഛതി ॥ 12॥
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
ഇന്ദ്രിയാണാം ച സംവാദം മനസശ്ചൈവ ഭാമിനി ॥ 13॥
മന ഉവാച
ന ഘ്രാതി മാമൃതേ ഘ്രാണം രസം ജിഹ്വാ ന ബുധ്യതേ ।
രൂപം ചക്ഷുര്ന ഗൃഹ്ണാതി ത്വക്സ്പര്ശം നാവബുധ്യതേ ॥ 14॥
ന ശ്രോത്രം ബുധ്യതേ ശബ്ദം മയാ ഹീനം കഥം ചന ।
പ്രവരം സര്വഭൂതാനാമഹമസ്മി സനാതനം ॥ 15॥
അഗാരാണീവ ശൂന്യാനി ശാന്താര്ചിഷ ഇവാഗ്നയഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണി ന ഭാസന്തേ മയാ ഹീനാനി നിത്യശഃ ॥ 16॥
കാഷ്ഠാനീവാര്ദ്ര ശുഷ്കാണി യതമാനൈരപീന്ദ്രിയൈഃ ।
ഗുണാര്ഥാന്നാധിഗച്ഛന്തി മാമൃതേ സര്വജന്തവഃ ॥ 17॥
ഇന്ദ്രിയാണ്യൂചുഃ
ഏവമേതദ്ഭവേത്സത്യം യഥൈതന്മന്യതേ ഭവാന് ।
ഋതേഽസ്മാനസ്മദര്ഥാംസ്തു ഭോഗാന്ഭുങ്ക്തേ ഭവാന്യദി ॥ 18॥
യദ്യസ്മാസു പ്രലീനേഷു തര്പണം പ്രാണധാരണം ।
ഭോഗാന്ഭുങ്ക്തേ രസാന്ഭുങ്ക്തേ യഥൈതന്മന്യതേ തഥാ ॥ 19॥
അഥ വാസ്മാസു ലീനേഷു തിഷ്ഠത്സു വിഷയേഷു ച ।
യദി സങ്കല്പമാത്രേണ ഭുങ്ക്തേ ഭോഗാന്യഥാര്ഥവത് ॥ 20॥
അഥ ചേന്മന്യസേ സിദ്ധിമസ്മദര്ഥേഷു നിത്യദാ ।
ഘ്രാണേന രൂപമാദത്സ്വ രസമാദത്സ്വ ചക്ഷുഷാ ॥ 21॥
ശ്രോത്രേണ ഗന്ധമാദത്സ്വ നിഷ്ഠാമാദത്സ്വ ജിഹ്വയാ ।
ത്വചാ ച ശബ്ദമാദത്സ്വ ബുദ്ധ്യാ സ്പര്ശമഥാപി ച ॥ 22॥
ബലവന്തോ ഹ്യനിയമാ നിയമാ ദുര്ബലീയസാം ।
ഭോഗാനപൂര്വാനാദത്സ്വ നോച്ഛിഷ്ടം ഭോക്തുമര്ഹസി ॥ 23॥
യഥാ ഹി ശിഷ്യഃ ശാസ്താരം ശ്രുത്യര്ഥമഭിധാവതി ।
തതഃ ശ്രുതമുപാദായ ശ്രുതാര്ഥമുപതിഷ്ഠതി ॥ 24॥
വിഷയാനേവമസ്മാഭിര്ദര്ശിതാനഭിമന്യസേ ।
അനാഗതാനതീതാംശ്ച സ്വപ്നേ ജാഗരണേ തഥാ ॥ 25॥
വൈമനസ്യം ഗതാനാം ച ജന്തൂനാമല്പചേതസാം ।
അസ്മദര്ഥേ കൃതേ കാര്യേ ദൃശ്യതേ പ്രാണധാരണം ॥ 26॥
ബഹൂനപി ഹി സങ്കല്പാന്മത്വാ സ്വപ്നാനുപാസ്യ ച ।
ബുഭുക്ഷയാ പീഡ്യമാനോ വിഷയാനേവ ധാവസി ॥ 27॥
അഗാരമദ്വാരമിവ പ്രവിശ്യ
സങ്കല്പഭോഗോ വിഷയാനവിന്ദന് ।
പ്രാണക്ഷയേ ശാന്തിമുപൈതി നിത്യം
ദാരു ക്ഷയേഽഗ്നിര്ജ്വലിതോ യഥൈവ ॥ 28॥
കാമം തു നഃ സ്വേഷു ഗുണേഷു സങ്ഗഃ
കാമച നാന്യോന്യ ഗുണോപലബ്ധിഃ ।
അസ്മാനൃതേ നാസ്തി തവോപലബ്ധിസ്
ത്വാമപ്യൃതേഽസ്മാന്ന ഭജേത ഹര്ഷഃ ॥ 29॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ദ്വാവിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 23
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
സുഭഗേ പഞ്ച ഹോതൄണാം വിധാനമിഹ യാദൃശം ॥ 1॥
പ്രാണാപാനാവുദാനശ്ച സമാനോ വ്യാന ഏവ ച ।
പഞ്ച ഹോതൄനഥൈതാന്വൈ പരം ഭാവം വിദുര്ബുധാഃ ॥ 2॥
ബ്രാഹ്മണ്യുവാച
സ്വഭാവാത്സപ്ത ഹോതാര ഇതി തേ പൂര്വികാ മതിഃ ।
യഥാ വൈ പഞ്ച ഹോതാരഃ പരോ ഭാവസ്തഥോച്യതാം ॥ 3॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
പ്രാണേന സംഭൃതോ വായുരപാനോ ജായതേ തതഃ ।
അപാനേ സംഭൃതോ വായുസ്തതോ വ്യാനഃ പ്രവര്തതേ ॥ 4॥
വ്യാനേന സംഭൃതോ വായുസ്തദോദാനഃ പ്രവര്തതേ ।
ഉദാനേ സംഭൃതോ വായുഃ സമാനഃ സമ്പ്രവര്തതേ ॥ 5॥
തേഽപൃച്ഛന്ത പുരാ ഗത്വാ പൂര്വജാതം പ്രജാപതിം ।
യോ നോ ജ്യേഷ്ഠസ്തമാചക്ഷ്വ സ നഃ ശ്രേഷ്ഠോ ഭവിഷ്യതി ॥ 6॥
ബ്രഹ്മോവാച
യസ്മിന്പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി
സര്വേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ ।
യസ്മിന്പ്രചീര്ണേ ച പുനശ് ചരന്തി
സ വൈ ശ്രേഷ്ഠോ ഗച്ഛത യത്ര കാമഃ ॥ 7॥
പ്രാണ ഉവാച
മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി
സര്വേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ ।
മയി പ്രചീര്ണേ ച പുനശ് ചരന്തി
ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം ॥ 8॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
പ്രാണഃ പ്രലീയത തതഃ പുനശ്ച പ്രചചാര ഹ ।
സമാനശ്ചാപ്യുദാനശ്ച വചോഽബ്രൂതാം തതഃ ശുഭേ ॥ 9॥
ന ത്വം സര്വമിദം വ്യാപ്യ തിഷ്ഠസീഹ യഥാ വയം ।
ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോഽസി നഃ പ്രാണ അപാനോ ഹി വശേ തവ ।
പ്രചചാര പുനഃ പ്രാണസ്തമപാനോഽഭ്യഭാഷത ॥ 10॥
മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി
സര്വേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ ।
മയി പ്രചീര്ണേ ച പുനശ് ചരന്തി
ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം ॥ 11॥
വ്യാനശ്ച തമുദാനശ്ച ഭാഷമാണമഥോചതുഃ ।
അപാന ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോഽസി പ്രാണോ ഹി വശഗസ്തവ ॥ 12॥
അപാനഃ പ്രചചാരാഥ വ്യാനസ്തം പുനരബ്രവീത് ।
ശ്രേഷ്ഠോഽഹമസ്മി സര്വേഷാം ശ്രൂയതാം യേന ഹേതുനാ ॥ 13॥
മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി
സര്വേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ ।
മയി പ്രചീര്ണേ ച പുനശ് ചരന്തി
ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം ॥ 14॥
പ്രാലീയത തതോ വ്യാനഃ പുനശ്ച പ്രചചാര ഹ ।
പ്രാണാപാനാവുദാനശ്ച സമാനശ് ച തമബ്രുവന് ।
ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോഽസി നോ വ്യാന സമാനോ ഹി വശേ തവ ॥ 15॥
പ്രചചാര പുനര്വ്യാനഃ സമാനഃ പുനരബ്രവീത് ।
ശ്രേഷ്ഠോഽഹമസ്മി സര്വേഷാം ശ്രൂയതാം യേന ഹേതുനാ ॥ 16॥
മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി
സര്വേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ ।
മയി പ്രചീര്ണേ ച പുനശ് ചരന്തി
ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം ॥ 17॥
തതഃ സമാനഃ പ്രാലില്യേ പുനശ്ച പ്രചചാര ഹ ।
പ്രാണാപാനാവുദാനശ്ച വ്യാനശ് ചൈവ തമബ്രുവന് ।
സമാനന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോഽസി വ്യാന ഏവ വശേ തവ ॥ 18॥
സമാനഃ പ്രചചാരാഥ ഉദാനസ്തമുവാച ഹ ।
ശ്രേഷ്ഠോഽഹമസ്മി സര്വേഷാം ശ്രൂയതാം യേന ഹേതുനാ ॥ 19॥
മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി
സര്വേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ ।
മയി പ്രചീര്ണേ ച പുനശ് ചരന്തി
ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം ॥ 20॥
തതഃ പ്രാലീയതോദാനഃ പുനശ്ച പ്രചചാര ഹ ।
പ്രാണാപാനൌ സമാനശ്ച വ്യാനശ് ചൈവ തമബ്രുവന് ।
ഉദാന ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോഽസി വ്യാന ഏവ വശേ തവ ॥ 21॥
തതസ്താനബ്രവീദ്ബ്രഹ്മാ സമവേതാന്പ്രജാപതിഃ ।
സര്വേ ശ്രേഷ്ഠാ ന വാ ശ്രേഷ്ഠാഃ സര്വേ ചാന്യോന്യ ധര്മിണഃ ।
സര്വേ സ്വവിഷയേ ശ്രേഷ്ഠാഃ സര്വേ ചാന്യോന്യ രക്ഷിണഃ ॥ 22॥
ഏകഃ സ്ഥിരശ്ചാസ്ഥിരശ്ച വിശേഷാത്പഞ്ച വായവഃ ।
ഏക ഏവ മമൈവാത്മാ ബഹുധാപ്യുപചീയതേ ॥ 23॥
പരസ്പരസ്യ സുഹൃദോ ഭാവയന്തഃ പരസ്പരം ।
സ്വസ്തി വ്രജത ഭദ്രം വോ ധാരയധ്വം പരസ്പരം ॥ 24॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ത്രയോവിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 24
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
നാരദസ്യ ച സംവാദമൃഷേര്ദേവമതസ്യ ച ॥ 1॥
ദേവമത ഉവാച
ജന്തോഃ സഞ്ജായമാനസ്യ കിം നു പൂര്വം പ്രവര്തതേ ।
പ്രാണോഽപാനഃ സമാനോ വാ വ്യാനോ വോദാന ഏവ ച ॥ 2॥
നാരദ ഉവാച
യേനായം സൃജ്യതേ ജന്തുസ്തതോഽന്യഃ പൂര്വമേതി തം ।
പ്രാണദ്വന്ദ്വം ച വിജ്ഞേയം തിര്യഗം ചോര്ധ്വഗം ച യത് ॥ 3॥
ദേവമത ഉവാച
കേനായം സൃജ്യതേ ജന്തുഃ കശ്ചാന്യഃ പൂര്വമേതി തം ।
പ്രാണദ്വന്ദ്വം ച മേ ബ്രൂഹി തിര്യഗൂര്ധ്വം ച നിശ്ചയാത് ॥ 4॥
നാരദ ഉവാച
സങ്കല്പാജ്ജായതേ ഹര്ഷഃ ശബ്ദാദപി ച ജായതേ ।
രസാത്സഞ്ജായതേ ചാപി രൂപാദപി ച ജായതേ ॥ 5॥
സ്പര്ശാത്സഞ്ജായതേ ചാപി ഗന്ധാദപി ച ജായതേ ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ ഹര്ഷോ മിഥുന സംഭവഃ ॥ 6॥
കാമാത്സഞ്ജായതേ ശുക്രം കാമാത്സഞ്ജായതേ രസഃ ।
സമാനവ്യാന ജനിതേ സാമാന്യേ ശുക്രശോണിതേ ॥ 7॥
ശുക്രാച്ഛോണിത സംസൃഷ്ടാത്പൂര്വം പ്രാണഃ പ്രവര്തതേ ।
പ്രാണേന വികൃതേ ശുക്രേ തതോഽപാനഃ പ്രവര്തതേ ॥ 8॥
പ്രാണാപാനാവിദം ദ്വന്ദ്വമവാക്ചോര്ധ്വം ച ഗച്ഛതഃ ।
വ്യാനഃ സമാനശ്ചൈവോഭൌ തിര്യഗ്ദ്വന്ദ്വത്വമുച്യതേ ॥ 9॥
അഗ്നിര്വൈ ദേവതാഃ സര്വാ ഇതി വേദസ്യ ശാസനം ।
സഞ്ജായതേ ബ്രാഹ്മണേഷു ജ്ഞാനം ബുദ്ധിസമന്വിതം ॥ 10॥
തസ്യ ധൂമസ്തമോ രൂപം രജോ ഭസ്മ സുരേതസഃ ।
സത്ത്വം സഞ്ജായതേ തസ്യ യത്ര പ്രക്ഷിപ്യതേ ഹവിഃ ॥ 11॥
ആഘാരൌ സമാനോ വ്യാനശ്ചേതി യജ്ഞവിദോ വിദുഃ ।
പ്രാണാപാനാവാജ്യഭാഗൌ തയോര്മധ്യേ ഹുതാശനഃ ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ പരമം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ॥ 12॥
നിര്ദ്വന്ദ്വമിതി യത്ത്വേതത്തന്മേ നിഗദതഃ ശൃണു ॥ 13॥
അഹോരാത്രമിദം ദ്വന്ദ്വം തയോര്മധ്യേ ഹുതാശനഃ ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ പരമം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ॥ 14॥
ഉഭേ ചൈവായനേ ദ്വന്ദ്വം തയോര്മധ്യേ ഹുതാശനഃ ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ പരമം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ॥ 15॥
ഉഭേ സത്യാനൃതേ ദ്വന്ദ്വം തയോര്മധ്യേ ഹുതാശനഃ ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ പരമം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ॥ 16॥
ഉഭേ ശുഭാശുഭേ ദ്വന്ദ്വം തയോര്മധ്യേ ഹുതാശനഃ ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ പരമം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ॥ 17॥
സച്ചാസച്ചൈവ തദ്ദ്വന്ദ്വം തയോര്മധ്യേ ഹുതാശനഃ ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ പരമം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ॥ 18॥
പ്രഥമം സമാനോ വ്യാനോ വ്യസ്യതേ കര്മ തേന തത് ।
തൃതീയം തു സമാനേന പുനരേവ വ്യവസ്യതേ ॥ 19॥
ശാന്ത്യര്ഥം വാമദേവം ച ശാന്തിര്ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
ഏതദ്രൂപമുദാനസ്യ പരമം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ॥ 20॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ചതുര്വിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 25
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
ചാതുര്ഹോത്ര വിധാനസ്യ വിധാനമിഹ യാദൃശം ॥ 1॥
തസ്യ സര്വസ്യ വിധിവദ്വിധാനമുപദേക്ഷ്യതേ ।
ശൃണു മേ ഗദതോ ഭദ്രേ രഹസ്യമിദമുത്തമം ॥ 2॥
കരണം കര്മ കര്താ ച മോക്ഷ ഇത്യേവ ഭാമിനി ।
ചത്വാര ഏതേ ഹോതാരോ യൈരിദം ജഗദാവൃതം ॥ 3॥
ഹോതൄണാം സാധനം ചൈവ ശൃണു സര്വമശേഷതഃ ।
ഘ്രാണം ജിഹ്വാ ച ചക്ഷുശ്ച ത്വക്ച ശ്രോത്രം ച പഞ്ചമം ।
മനോ ബുദ്ധിശ്ച സപ്തൈതേ വിജ്ഞേയാ ഗുണഹേതവഃ ॥ 4॥
ഗന്ധോ രസശ്ച രൂപം ച ശബ്ദഃ സ്പര്ശശ്ച പഞ്ചമഃ ।
മന്തവ്യമഥ ബോദ്ധവ്യം സപ്തൈതേ കര്മഹേതവഃ ॥ 5॥
ഘ്രാതാ ഭക്ഷയിതാ ദ്രഷ്ടാ സ്പ്രഷ്ടാ ശ്രോതാ ച പഞ്ചമഃ ।
മന്താ ബോദ്ധാ ച സപ്തൈതേ വിജ്ഞേയാഃ കര്തൃഹേതവഃ ॥ 6॥
സ്വഗുണം ഭക്ഷയന്ത്യേതേ ഗുണവന്തഃ ശുഭാശുഭം ।
അഹം ച നിര്ഗുണോഽത്രേതി സപ്തൈതേ മോക്ഷഹേതവഃ ॥ 7॥
വിദുഷാം ബുധ്യമാനാനാം സ്വം സ്വസ്ഥാനം യഥാവിധി ।
ഗുണാസ്തേ ദേവതാ ഭൂതാഃ സതതം ഭുഞ്ജതേ ഹവിഃ ॥ 8॥
അദന്ഹ്യവിദ്വാനന്നാനി മമത്വേനോപപദ്യതേ ।
ആത്മാര്ഥം പാചയന്നിത്യം മമത്വേനോപഹന്യതേ ॥ 9॥
അഭക്ഷ്യ ഭക്ഷണം ചൈവ മദ്യ പാനം ച ഹന്തി തം ।
സ ചാന്നം ഹന്തി തച്ചാന്നം സ ഹത്വാ ഹന്യതേ ബുധഃ ॥ 10॥
അത്താ ഹ്യന്നമിദം വിദ്വാന്പുനര്ജനയതീശ്വരഃ ।
സ ചാന്നാജ്ജായതേ തസ്മിന്സൂക്ഷ്മോ നാമ വ്യതിക്രമഃ ॥ 11॥
മനസാ ഗംയതേ യച്ച യച്ച വാചാ നിരുധ്യതേ ।
ശ്രോത്രേണ ശ്രൂയതേ യച്ച ചക്ഷുഷാ യച്ച ദൃശ്യതേ ॥ 12॥
സ്പര്ശേന സ്പൃശ്യതേ യച്ച ഘ്രാണേന ഘ്രായതേ ച യത് ।
മനഃഷഷ്ഠാനി സംയംയ ഹവീംഷ്യേതാനി സര്വശഃ ॥ 13॥
ഗുണവത്പാവകോ മഹ്യം ദീപ്യതേ ഹവ്യവാഹനഃ ।
യോഗയജ്ഞഃ പ്രവൃത്തോ മേ ജ്ഞാനബ്രഹ്മ മനോദ്ഭവഃ ।
പ്രാണസ്തോത്രോഽപാന ശസ്ത്രഃ സര്വത്യാഗസു ദക്ഷിണഃ ॥ 14॥
കര്മാനുമന്താ ബ്രഹ്മാ മേ കര്താധ്വര്യുഃ കൃതസ്തുതിഃ ।
കൃതപ്രശാസ്താ തച്ഛാസ്ത്രമപവര്ഗോഽസ്യ ദക്ഷിണാ ॥ 15॥
ഋചശ്ചാപ്യത്ര ശംസന്തി നാരായണ വിദോ ജനാഃ ।
നാരായണായ ദേവായ യദബധ്നന്പശൂന്പുരാ ॥ 16॥
തത്ര സാമാനി ഗായന്തി താനി ചാഹുര്നിദര്ശനം ।
ദേവം നാരായണം ഭീരു സര്വാത്മാനം നിബോധ മേ ॥ 17॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 26
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
ഏകഃ ശാസ്താ ന ദ്വിതീയോഽസ്തി ശാസ്താ
യഥാ നിയുക്തോഽസ്മി തഥാ ചരാമി ।
ഹൃദ്യേഷ തിഷ്ഠന്പുരുഷഃ ശാസ്തി ശാസ്താ
തേനൈവ യുക്തഃ പ്രവണാദിവോദകം ॥ 1॥
ഏകോ ഗുരുര്നാസ്തി തതോ ദ്വിതീയോ
യോ ഹൃച്ഛയസ്തമഹമനുബ്രവീമി ।
തേനാനുശിഷ്ടാ ഗുരുണാ സദൈവ
പരാഭൂതാ ദാനവാഃ സര്വ ഏവ ॥ 2॥
ഏകോ ബന്ധുര്നാസ്തി തതോ ദ്വിതീയോ
യോ ഹൃച്ഛയസ്തമഹമനുബ്രവീമി ।
തേനാനുശിഷ്ടാ ബാന്ധവാ ബന്ധുമന്തഃ
സപ്തര്ഷയഃ സപ്ത ദിവി പ്രഭാന്തി ॥ 3॥
ഏകഃ ശ്രോതാ നാസ്തി തതോ ദ്വിതീയോ
യോ ഹൃച്ഛയസ്തമഹമനുബ്രവീമി ।
തസ്മിന്ഗുരൌ ഗുരു വാസം നിരുഷ്യ
ശക്രോ ഗതഃ സര്വലോകാമരത്വം ॥ 4॥
ഏകോ ദ്വേഷ്ടാ നാസ്തി തതോ ദ്വിതീയോ
യോ ഹൃച്ഛയസ്തമഹമനുബ്രവീമി ।
തേനാനുശിഷ്ടാ ഗുരുണാ സദൈവ
ലോകദ്വിഷ്ടാഃ പന്നഗാഃ സര്വ ഏവ ॥ 5॥
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
പ്രജാപതൌ പന്നഗാനാം ദേവര്ഷീണാം ച സംവിദം ॥ 6॥
ദേവര്ഷയശ്ച നാഗാശ്ച അസുരാശ്ച പ്രജാപതിം ।
പര്യപൃച്ഛന്നുപാസീനാഃ ശ്രേയോ നഃ പ്രോച്യതാം ഇതി ॥ 7॥
തേഷാം പ്രോവാച ഭഗവാഞ്ശ്രേയഃ സമനുപൃച്ഛതാം ।
ഓമിത്യേകാക്ഷരം ബ്രഹ്മ തേ ശ്രുത്വാ പ്രാദ്രവന്ദിശഃ ॥ 8॥
തേഷാം പ്രാദ്രവമാണാനാമുപദേശാര്ഥമാത്മനഃ ।
സര്പാണാം ദശനേ ഭാവഃ പ്രവൃത്തഃ പൂര്വമേവ തു ॥ 9॥
അസുരാണാം പ്രവൃത്തസ്തു ദംഭഭാവഃ സ്വഭാവജഃ ।
ദാനം ദേവാ വ്യവസിതാ ദമമേവ മഹര്ഷയഃ ॥ 10॥
ഏകം ശാസ്താരമാസാദ്യ ശബ്ദേനൈകേന സംസ്കൃതാഃ ।
നാനാ വ്യവസിതാഃ സര്വേ സര്പദേവര്ഷിദാനവാഃ ॥ 11॥
ശൃണോത്യയം പ്രോച്യമാനം ഗൃഹ്ണാതി ച യഥാതഥം ।
പൃച്ഛതസ്താവതോ ഭൂയോ ഗുരുരന്യോഽനുമന്യതേ ॥ 12॥
തസ്യ ചാനുമതേ കര്മ തതഃ പശ്ചാത്പ്രവര്തതേ ।
ഗുരുര്ബോദ്ധാ ച ശത്രുശ്ച ദ്വേഷ്ടാ ച ഹൃദി സംശ്രിതഃ ॥ 13॥
പാപേന വിചരँല്ലോകേ പാപചാരീ ഭവത്യയം ।
ശുഭേന വിചരँല്ലോകേ ശുഭചാരീ ഭവത്യുത ॥ 14॥
കാമചാരീ തു കാമേന യ ഇന്ദ്രിയസുഖേ രതഃ ।
വ്രതവാരീ സദൈവൈഷ യ ഇന്ദ്രിയജയേ രതഃ ॥ 15॥
അപേതവ്രതകര്മാ തു കേവലം ബ്രഹ്മണി ശ്രിതഃ ।
ബ്രഹ്മഭൂതശ്ചരँല്ലോകേ ബ്രഹ്മ ചാരീ ഭവത്യയം ॥ 16॥
ബ്രഹ്മൈവ സമിധസ്തസ്യ ബ്രഹ്മാഗ്നിര്ബ്രഹ്മ സംസ്തരഃ ।
ആപോ ബ്രഹ്മ ഗുരുര്ബ്രഹ്മ സ ബ്രഹ്മണി സമാഹിതഃ ॥ 17॥
ഏതദേതാദൃശം സൂക്ഷ്മം ബ്രഹ്മചര്യം വിദുര്ബുധാഃ ।
വിദിത്വാ ചാന്വപദ്യന്ത ക്ഷേത്രജ്ഞേനാനുദര്ശിനഃ ॥ 18॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 27
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
സങ്കല്പദംശ മശകം ശോകഹര്ഷഹിമാതപം ।
മോഹാന്ധ കാരതിമിരം ലോഭവ്യാല സരീസൃപം ॥ 1॥
വിഷയൈകാത്യയാധ്വാനം കാമക്രോധവിരോധകം ।
തദതീത്യ മഹാദുര്ഗം പ്രവിഷ്ടോഽസ്മി മഹദ്വനം ॥ 2॥
ബ്രാഹ്മണ്യുവാച
ക്വ തദ്വനം മഹാപ്രാജ്ഞ കേ വൃക്ഷാഃ സരിതശ്ച കാഃ ।
ഗിരയഃ പര്വതാശ് ചൈവ കിയത്യധ്വനി തദ്വനം ॥ 3॥
ന തദസ്തി പൃഥഗ്ഭാവേ കിം ചിദന്യത്തതഃ സമം ।
ന തദസ്ത്യപൃഥഗ്ഭാവേ കിം ചിദ്ദൂരതരം തതഃ ॥ 4॥
തസ്മാദ്ധ്രസ്വതരം നാസ്തി ന തതോഽസ്തി ബൃഹത്തരം ।
നാസ്തി തസ്മാദ്ദുഃഖതരം നാസ്ത്യന്യത്തത്സമം സുഖം ॥ 5॥
ന തത്പ്രവിശ്യ ശോചന്തി ന പ്രഹൃഷ്യന്തി ച ദ്വിജാഃ ।
ന ച ബിഭ്യതി കേഷാം ചിത്തേഭ്യോ ബിഭ്യതി കേ ച ന ॥ 6॥
തസ്മിന്വനേ സപ്ത മഹാദ്രുമാശ് ച
ഫലാനി സപ്താതിഥയശ് ച സപ്ത ।
സപ്താശ്രമാഃ സപ്ത സമാധയശ് ച
ദീക്ഷാശ്ച സപ്തൈതദരണ്യരൂപം ॥ 7॥
പഞ്ച വര്ണാനി ദിവ്യാനി പുഷ്പാണി ച ഫലാനി ച ।
സൃജന്തഃ പാദപാസ്തത്ര വ്യാപ്യ തിഷ്ഠന്തി തദ്വനം ॥ 8॥
സുവര്ണാനി ദ്വിവര്ണാനി പുഷ്പാണി ച ഫലാനി ച ।
സൃജന്തഃ പാദപാസ്തത്ര വ്യാപ്യ തിഷ്ഠന്തി തദ്വനം ॥ 9॥
ചതുര്വര്ണാണി ദിവ്യാനി പുഷ്പാണി ച ഫലാനി ച ।
സൃജന്തഃ പാദപാസ്തത്ര വ്യാപ്യ തിഷ്ഠന്തി തദ്വനം ॥ 10॥
ശങ്കരാണിത്രി വര്ണാനി പുഷ്പാണി ച ഫലാനി ച ।
സൃജന്തഃ പാദപാസ്തത്ര വ്യാപ്യ തിഷ്ഠന്തി തദ്വനം ॥ 11॥
സുരഭീണ്യേകവര്ണാനി പുഷ്പാണി ച ഫലാനിച ।
സൃജന്തഃ പാദപാസ്തത്ര വ്യാപ്യ തിഷ്ഠന്തി തദ്വനം ॥ 12॥
ബഹൂന്യവ്യക്തവര്ണാനി പുഷ്പാണി ച ഫലാനിച ।
വിസൃജന്തൌ മഹാവൃക്ഷൌ തദ്വനം വ്യാപ്യ തിഷ്ഠതഃ ॥ 13॥
ഏകോ ഹ്യഗ്നിഃ സുമനാ ബ്രാഹ്മണോഽത്ര
പഞ്ചേന്ദ്രിയാണി സമിധശ്ചാത്ര സന്തി ।
തേഭ്യോ മോക്ഷാഃ സപ്ത ഭവന്തി ദീക്ഷാ
ഗുണാഃ ഫലാന്യതിഥയഃ ഫലാശാഃ ॥ 14॥
ആതിഥ്യം പ്രതിഗൃഹ്ണന്തി തത്ര സപ്തമഹര്ഷയഃ ।
അര്ചിതേഷു പ്രലീനേഷു തേഷ്വന്യദ്രോചതേ വനം ॥ 15॥
പ്രതിജ്ഞാ വൃക്ഷമഫലം ശാന്തിച്ഛായാ സമന്വിതം ।
ജ്ഞാനാശ്രയം തൃപ്തിതോയമന്തഃ ക്ഷേത്രജ്ഞഭാസ്കരം ॥ 16॥
യോഽധിഗച്ഛന്തി തത്സന്തസ്തേഷാം നാസ്തി ഭയം പുനഃ ।
ഊര്ധ്വം ചാവാക്ച തിര്യക്ച തസ്യ നാന്തോഽധിഗംയതേ ॥ 17॥
സപ്ത സ്ത്രിയസ്തത്ര വസന്തി സദ്യോ
അവാങ്മുഖാ ഭാനുമത്യോ ജനിത്ര്യഃ ।
ഊര്ധ്വം രസാനാം ദദതേ പ്രജാഭ്യഃ
സര്വാന്യഥാ സര്വമനിത്യതാം ച ॥ 18॥
തത്രൈവ പ്രതിതിഷ്ഠന്തി പുനസ്തത്രോദയന്തി ച ।
സപ്ത സപ്തര്ഷയഃ സിദ്ധാ വസിഷ്ഠപ്രമുഖാഃ സഹ ॥ 19॥
യശോ വര്ചോ ഭഗശ്ചൈവ വിജയഃ സിദ്ധിതേജസീ ।
ഏവമേവാനുവര്തന്തേ സപ്ത ജ്യോതീംഷി ഭാസ്കരം ॥ 20॥
ഗിരയഃ പര്വതാശ്ചൈവ സന്തി തത്ര സമാസതഃ ।
നദ്യശ്ച സരിതോ വാരിവഹന്ത്യോ ബ്രഹ്മ സംഭവം ॥ 21॥
നദീനാം സങ്ഗമസ്തത്ര വൈതാനഃ സമുപഹ്വരേ ।
സ്വാത്മ തൃപ്താ യതോ യാന്തി സാക്ഷാദ്ദാന്താഃ പിതാമഹം ॥ 22॥
കൃശാശാഃ സുവ്രതാശാശ്ച തപസാ ദഗ്ധകില്ബിഷാഃ ।
ആത്മന്യാത്മാനമാവേശ്യ ബ്രഹ്മാണം സമുപാസതേ ॥ 23॥
ഋചമപ്യത്ര ശംസന്തി വിദ്യാരണ്യവിദോ ജനാഃ ।
തദരണ്യമഭിപ്രേത്യ യഥാ ധീരമജായത ॥ 24॥
ഏതദേതാദൃശം ദിവ്യമരണ്യം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ।
വിദിത്വാ ചാന്വതിഷ്ഠന്ത ക്ഷേത്രജ്ഞേനാനുദര്ശിതം ॥ 25॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 28
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
ഗന്ധാന്ന ജിഘ്രാമി രസാന്ന വേദ്മി
രൂപം ന പശ്യാമി ന ച സ്പൃശാമി ।
ന ചാപി ശബ്ദാന്വിവിധാഞ്ശൃണോമി
ന ചാപി സങ്കല്പമുപൈമി കിം ചിത് ॥ 1॥
അര്ഥാനിഷ്ടാന്കാമയതേ സ്വഭാവഃ
സര്വാന്ദ്വേഷ്യാന്പ്രദ്വിഷതേ സ്വഭാവഃ ।
കാമദ്വേഷാവുദ്ഭവതഃ സ്വഭാവാത്
പ്രാണാപാനൌ ജന്തു ദേഹാന്നിവേശ്യ ॥ 2॥
തേഭ്യശ്ചാന്യാംസ്തേഷ്വനിത്യാംശ്ച ഭാവാന്
ഭൂതാത്മാനം ലക്ഷയേയം ശരീരേ ।
തസ്മിംസ്തിഷ്ഠന്നാസ്മി ശക്യഃ കഥം ചിത്
കാമക്രോധാഭ്യാം ജരയാ മൃത്യുനാ ച ॥ 3॥
അകാമയാനസ്യ ച സര്വകാമാന്
അവിദ്വിഷാണസ്യ ച സര്വദോഷാന് ।
ന മേ സ്വഭാവേഷു ഭവന്തി ലേപാസ്
തോയസ്യ ബിന്ദോരിവ പുഷ്കരേഷു ॥ 4॥
നിത്യസ്യ ചൈതസ്യ ഭവന്തി നിത്യാ
നിരീക്ഷമാണസ്യ ബഹൂന്സ്വഭാവാന് ।
ന സജ്ജതേ കര്മസു ഭോഗജാലം
ദിവീവ സൂര്യസ്യ മയൂഖജാലം ॥ 5॥
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
അധ്വര്യു യതി സംവാദം തം നിബോധ യശസ്വിനി ॥ 6॥
പ്രോക്ഷ്യമാണം പശും ദൃഷ്ട്വാ യജ്ഞകര്മണ്യഥാബ്രവീത് ।
യതിരധ്വര്യുമാസീനോ ഹിംസേയമിതി കുത്സയന് ॥ 7॥
തമധ്വര്യുഃ പ്രത്യുവാച നായം ഛാഗോ വിനശ്യതി ।
ശ്രേയസാ യോക്ഷ്യതേ ജന്തുര്യദി ശ്രുതിരിയം തഥാ ॥ 8॥
യോ ഹ്യസ്യ പാര്ഥിവോ ഭാഗഃ പൃഥിവീം സ ഗമിഷ്യതി ।
യദസ്യ വാരിജം കിം ചിദപസ്തത്പ്രതിപദ്യതേ ॥ 9॥
സൂര്യം ചക്ഷുര്ദിശഃ ശ്രോത്രേ പ്രാണോഽസ്യ ദിവമേവ ച ।
ആഗമേ വര്തമാനസ്യ ന മേ ദോഷോഽസ്തി കശ് ചന ॥ 10॥
യതിരുവാച
പ്രാണൈര്വിയോഗേ ഛാഗസ്യ യദി ശ്രേയഃ പ്രപശ്യസി ।
ഛാഗാര്ഥേ വര്തതേ യജ്ഞോ ഭവതഃ കിം പ്രയോജനം ॥ 11॥
അനു ത്വാ മന്യതാം മാതാ പിതാ ഭ്രാതാ സഖാപി ച ।
മന്ത്രയസ്വൈനമുന്നീയ പരവന്തം വിശേഷതഃ ॥ 12॥
യ ഏവമനുമന്യേരംസ്താന്ഭവാന്പ്രഷ്ടുമര്ഹതി ।
തേഷാമനുമതം ശ്രുത്വാ ശക്യാ കര്തും വിചാരണാ ॥ 13॥
പ്രാണാ അപ്യസ്യ ഛാഗസ്യ പ്രാപിതാസ്തേ സ്വയോനിഷു ।
ശരീരം കേവലം ശിഷ്ടം നിശ്ചേഷ്ടമിതി മേ മതിഃ ॥ 14॥
ഇന്ധനസ്യ തു തുല്യേന ശരീരേണ വിചേതസാ ।
ഹിംസാ നിര്വേഷ്ടു കാമാനാമിന്ധനം പശുസഞ്ജ്ഞിതം ॥ 15॥
അഹിംസാ സര്വധര്മാണാമിതി വൃദ്ധാനുശാസനം ।
യദഹിംസ്രം ഭവേത്കര്മ തത്കാര്യമിതി വിദ്മഹേ ॥ 16॥
അഹിംസേതി പ്രതിജ്ഞേയം യദി വക്ഷ്യാംയതഃ പരം ।
ശക്യം ബഹുവിധം വക്തും ഭവതഃ കാര്യദൂഷണം ॥ 17॥
അഹിംസാ സര്വഭൂതാനാം നിത്യമസ്മാസു രോചതേ ।
പ്രത്യക്ഷതഃ സാധയാമോ ന പരോക്ഷമുപാസ്മഹേ ॥ 18॥
അധ്വര്യുരുവാച
ഭൂമേര്ഗന്ധഗുണാന്ഭുങ്ക്ഷ്വ പിബസ്യാപോമയാന്രസാന് ।
ജ്യോതിഷാം പശ്യസേ രൂപം സ്പൃശസ്യനിലജാന്ഗുണാന് ॥ 19॥
ശൃണോഷ്യാകാശജം ശബ്ദം മനസാ മന്യസേ മതിം ।
സര്വാണ്യേതാനി ഭൂതാനി പ്രാണാ ഇതി ച മന്യസേ ॥ 20॥
പ്രാണാദാനേ ച നിത്യോഽസി ഹിംസായാം വര്തതേ ഭവാന് ।
നാസ്തി ചേഷ്ടാ വിനാ ഹിംസാം കിം വാ ത്വം മന്യസേ ദ്വിജ ॥ 21॥
യതിരുവാച
അക്ഷരം ച ക്ഷരം ചൈവ ദ്വൈധീ ഭാവോഽയമാത്മനഃ ।
അക്ഷരം തത്ര സദ്ഭാവഃ സ്വഭാവഃ ക്ഷര ഉച്യതേ ॥ 22॥
പ്രാണോ ജിഹ്വാ മനഃ സത്ത്വം സ്വഭാവോ രജസാ സഹ ।
ഭാവൈരേതൈര്വിമുക്തസ്യ നിര്ദ്വന്ദ്വസ്യ നിരാശിഷഃ ॥ 23॥
സമസ്യ സര്വഭൂതേഷു നിര്മമസ്യ ജിതാത്മനഃ ।
സമന്താത്പരിമുക്തസ്യ ന ഭയം വിദ്യതേ ക്വ ചിത് ॥ 24॥
അധ്വര്യുരുവാച
സദ്ഭിരേവേഹ സംവാസഃ കാര്യോ മതിമതാം വര ।
ഭവതോ ഹി മതം ശ്രുത്വാ പ്രതിഭാതി മതിര്മമ ॥ 25॥
ഭഗവന്ഭഗവദ്ബുദ്ധ്യാ പ്രതിബുദ്ധോ ബ്രവീംയഹം ।
മതം മന്തും ക്രതും കര്തും നാപരാധോഽസ്തി മേ ദ്വിജ ॥ 26॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
ഉപപത്ത്യാ യതിസ്തൂഷ്ണീം വര്തമാനസ്തതഃ പരം ।
അധ്വര്യുരപി നിര്മോഹഃ പ്രചചാര മഹാമഖേ ॥ 27॥
ഏവമേതാദൃശം മോക്ഷം സുസൂക്ഷ്മം ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ ।
വിദിത്വാ ചാനുതിഷ്ഠന്തി ക്ഷേത്രജ്ഞേനാനുദര്ശിനാ ॥ 28॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി അഷ്ടാവിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 29
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
കാര്തവീര്യസ്യ സംവാദം സമുദ്രസ്യ ച ഭാമിനി ॥ 1॥
കാര്തവീര്യാര്ജുനോ നാമ രാജാ ബാഹുസഹസ്രവാന് ।
യേന സാഗരപര്യന്താ ധനുഷാ നിര്ജിതാ മഹീ ॥ 2॥
സ കദാ ചിത്സമുദ്രാന്തേ വിചരന്ബലദര്പിതഃ ।
അവാകിരച്ഛരശതൈഃ സമുദ്രമിതി നഃ ശ്രുതം ॥ 3॥
തം സമുദ്രോ നമസ്കൃത്യ കൃതാഞ്ജലിരുവാച ഹ ।
മാ മുഞ്ച വീര നാരാചാന്ബ്രൂഹി കിം കരവാണി തേ ॥ 4॥
മദാശ്രയാണി ഭൂതാനി ത്വദ്വിസൃഷ്ടൈര്മഹേഷുഭിഃ ।
വധ്യന്തേ രാജശാര്ദൂല തേഭ്യോ ദേഹ്യഭയം വിഭോ ॥ 5॥
അര്ജുവ ഉവാച
മത്സമോ യദി സങ്ഗ്രാമേ ശരാസനധരഃ ക്വ ചിത് ।
വിദ്യതേ തം മമാചക്ഷ്വ യഃ സമാസീത മാം മൃധേ ॥ 6॥
സമുദ്ര ഉവാച
മഹര്ഷിര്ജമദഗ്നിസ്തേ യദി രാജന്പരിശ്രുതഃ ।
തസ്യ പുത്രസ്തവാതിഥ്യം യഥാവത്കര്തുമര്ഹതി ॥ 7॥
തതഃ സ രാജാ പ്രയയൌ ക്രോധേന മഹതാ വൃതഃ ।
സ തമാശ്രമമാഗംയ രമമേവാന്വപദ്യത ॥ 8॥
സ രാമ പ്രതികൂലാനി ചകാര സഹ ബന്ധുഭിഃ ।
ആയാസം ജനയാമാസ രാമസ്യ ച മഹാത്മനഃ ॥ 9॥
തതസ്തേജഃ പ്രജജ്വാല രാജസ്യാമിത തേജസഃ ।
പ്രദഹദ്രിപുസൈന്യാനി തദാ കമലലോചനേ ॥ 10॥
തതഃ പരശുമാദായ സ തം ബാഹുസഹസ്രിണം ।
ചിച്ഛേദ സഹസാ രാമോ ബാഹുശാഖമിവ ദ്രുമം ॥ 11॥
തം ഹതം പതിതം ദൃഷ്ട്വാ സമേതാഃ സര്വബാന്ധവാഃ ।
അസീനാദായ ശക്തീശ്ച ഭാര്ഗവം പര്യവാരയന് ॥ 12॥
രാമോഽപി ധനുരാദായ രഥമാരുഹ്യ സ ത്വരഃ ।
വിസൃജഞ്ശരവര്ഷാണി വ്യധമത്പാര്ഥിവം ബലം ॥ 13॥
തതസ്തു ക്ഷത്രിയാഃ കേ ചിജ്ജമദഗ്നിം നിഹത്യ ച ।
വിവിശുര്ഗിരിദുര്ഗാണി മൃഗാഃ സിംഹാര്ദിതാ ഇവ ॥ 14॥
തേഷാം സ്വവിഹിതം കര്മ തദ്ഭയാന്നാനുതിഷ്ഠതാം ।
പ്രജാ വൃഷലതാം പ്രാപ്താ ബ്രാഹ്മണാനാമദര്ശനാത് ॥ 15॥
ത ഏതേ ദ്രമിഡാഃ കാശാഃ പുണ്ഡ്രാശ്ച ശബരൈഃ സഹ ।
വൃഷലത്വം പരിഗതാ വ്യുത്ഥാനാത്ക്ഷത്രധര്മതഃ ॥ 16॥
തതസ്തു ഹതവീരാസു ക്ഷത്രിയാസു പുനഃ പുനഃ ।
ദ്വിജൈരുത്പാദിതം ക്ഷത്രം ജാമദഗ്ന്യോ ന്യകൃന്തത ॥ 17॥
ഏവ വിംശതിമേധാന്തേ രാമം വാഗശരീരിണീ ।
ദിവ്യാ പ്രോവാച മധുരാ സര്വലോകപരിശ്രുതാ ॥ 18॥
രാമ രാമ നിവര്തസ്വ കം ഗുണം താത പശ്യസി ।
ക്ഷത്രബന്ധൂനിമാന്പ്രാണൈര്വിപ്രയോജ്യ പുനഃ പുനഃ ॥ 19॥
തഥൈവ തം മഹാത്മാനമൃചീകപ്രമുഖാസ്തദാ ।
പിതാമഹാ മഹാഭാഗ നിവര്തസ്വേത്യഥാബ്രുവന് ॥ 20॥
പിതുര്വധമമൃഷ്യംസ്തു രാമഃ പ്രോവാച താനൃഷീന് ।
നാര്ഹന്തീഹ ഭവന്തോ മാം നിവാരയിതുമിത്യുത ॥ 21॥
പിതര ഊചുഃ
നാര്ഹസേ ക്ഷത്രബന്ധൂംസ്ത്വം നിഹന്തും ജയതാം വര ।
ന ഹി യുക്തം ത്വയാ ഹന്തും ബ്രാഹ്മണേന സതാ നൃപാന് ॥ 22॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 30
പിതര ഊചുഃ
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
ശ്രുത്വാ ച തത്തഥാ കാര്യം ഭവതാ ദ്വിജസത്തമ ॥ 1॥
അലര്കോ നാമ രാജര്ഷിരഭവത്സുമഹാതപാഃ ।
ധര്മജ്ഞഃ സത്യസന്ധശ്ച മഹാത്മാ സുമഹാവ്രതഃ ॥ 2॥
സ സാഗരാന്താം ധനുഷാ വിനിര്ജിത്യ മഹീമിമാം ।
കൃത്വാ സുദുഷ്കരം കര്മ മനഃ സൂക്ഷ്മേ സമാദധേ ॥ 3॥
സ്ഥിതസ്യ വൃക്ഷമൂലേഽഥ തസ്യ ചിന്താ ബഭൂവ ഹ ।
ഉത്സൃജ്യ സുമഹദ്രാജ്യം സൂക്ഷ്മം പ്രതി മഹാമതേ ॥ 4॥
അലര്ക ഉവാച
മനസോ മേ ബലം ജാതം മനോ ജിത്വാ ധ്രുവോ ജയഃ ।
അന്യത്ര ബാണാനസ്യാമി ശത്രുഭിഃ പരിവാരിതഃ ॥ 5॥
യദിദം ചാപലാന്മൂര്തേഃ സര്വമേതച്ചികീര്ഷതി ।
മനഃ പ്രതി സുതീക്ഷ്ണാഗ്രാനഹം മോക്ഷ്യാമി സായകാന് ॥ 6॥
മന ഉവാച
നേമേ ബാണാസ്തരിഷ്യന്തി മാമലര്ക കഥം ചന ।
തവൈവ മര്മ ഭേത്സ്യന്തി ഭിന്നമര്മാ മരിഷ്യസി ॥ 7॥
അന്യാന്ബാണാന്സമീക്ഷസ്വ യൈസ്ത്വം മാം സൂദയിഷ്യസി ।
തച്ഛ്രുത്വാ സ വിചിന്ത്യാഥ തതോ വചനമബ്രവീത് ॥ 8॥
അലക ഉവാച
ആഘ്രായ സുബഹൂന്ഗന്ധാംസ്താനേവ പ്രതിഗൃധ്യതി ।
തസ്മാദ്ഘ്രാണം പ്രതി ശരാന്പ്രതിമോക്ഷ്യാംയഹം ശിതാന് ॥ 9॥
ഘ്രാണ ഉവാച
നേമേ ബാണാസ്തരിഷ്യന്തി മാമലര്ക കഥം ചന ।
തവൈവ മര്മ ഭേത്സ്യന്തി ഭിന്നമര്മാ മരിഷ്യസി ॥ 10॥
അന്യാന്ബാണാന്സമീക്ഷസ്വ യൈസ്ത്വം മാം സൂദയിഷ്യസി ।
തച്ഛ്രുത്വാ സ വിചിന്ത്യാഥ തതോ വചനമബ്രവീത് ॥ 11॥
അലര്ക ഉവാച
ഇയം സ്വാദൂന്രസാന്ഭുക്ത്വാ താനേവ പ്രതിഗൃധ്യതി ।
തസ്മാജ്ജിഹ്വാം പ്രതി ശരാന്പ്രതിമോക്ഷ്യാംയഹം ശിതാന് ॥ 12॥
ജിവ്ഹാ ഉവാച
നേമേ ബാണാസ്തരിഷ്യന്തി മാമലര്ക കഥം ചന ।
തവൈവ മര്മ ഭേത്സ്യന്തി ഭിന്നമര്മാ മരിഷ്യസി ॥ 13॥
അന്യാന്ബാണാന്സമീക്ഷസ്വ യൈസ്ത്വം മാം സൂദയിഷ്യസി ।
തച്ഛ്രുത്വാ സ വിചിന്ത്യാഥ തതോ വചനമബ്രവീത് ॥ 14॥
അലര്ക ഉവാച
സൃഷ്ട്വാ ത്വഗ്വിവിധാന്സ്പര്ശാംസ്താനേവ പ്രതിഗൃധ്യതി ।
തസ്മാത്ത്വചം പാടയിഷ്യേ വിവിധൈഃ കങ്കപത്രഭിഃ ॥ 15॥
ത്വഗുവാച
നേമേ ബാണാസ്തരിഷ്യന്തി മാമലര്ക കഥം ചന ।
തവൈവ മര്മ ഭേത്സ്യന്തി ഭിന്നമര്മാ മരിഷ്യസി ॥ 16॥
അന്യാന്ബാണാന്സമീക്ഷസ്വ യൈസ്ത്വം മാം സൂദയിഷ്യസി ।
തച്ഛ്രുത്വാ സ വിചിന്ത്യാഥ തതോ വചനമബ്രവീത് ॥ 17॥
അലര്ക ഉവാച
ശ്രുത്വാ വൈ വിവിധാഞ്ശബ്ദാംസ്താനേവ പ്രതിഗൃധ്യതി ।
തസ്മാച്ഛ്രോത്രം പ്രതി ശരാന്പ്രതിമോക്ഷ്യാംയഹം ശിതാന് ॥ 18॥
ശ്രോത്രമുവാച
നേമേ ബാണാസ്തരിഷ്യന്തി മാമലര്ക കഥം ചന ।
തവൈവ മര്മ ഭേത്സ്യന്തി തതോ ഹാസ്യസി ജീവിതം ॥ 19॥
അന്യാന്ബാണാന്സമീക്ഷസ്വ യൈസ്ത്വം മാം സൂദയിഷ്യസി ।
തച്ഛ്രുത്വാ സ വിചിന്ത്യാഥ തതോ വചനമബ്രവീത് ॥ 20॥
അലര്ക ഉവാച
ദൃഷ്ട്വാ വൈ വിവിധാന്ഭാവാംസ്താനേവ പ്രതിഗൃധ്യതി ।
തസ്മാച്ചക്ഷുഃ പ്രതി ശരാന്പ്രതിമോക്ഷ്യാംയഹം ശിതാന് ॥ 21॥
ചക്ഷുരുവാച
നേമേ ബാണാസ്തരിഷ്യന്തി മാമാലര്ക കഥം ചന ।
തവൈവ മര്മ ഭേത്സ്യന്തി ഭിന്നമര്മാ മരിഷ്യസി ॥ 22॥
അന്യാന്ബാണാന്സമീക്ഷസ്വ യൈസ്ത്വം മാം സൂദയിഷ്യതി ।
തച്ഛ്രുത്വാ സ വിചിന്ത്യാഥ തതോ വചനമബ്രവീത് ॥ 23॥
അലര്ക ഉവാച
ഇയം നിഷ്ഠാ ബഹുവിധാ പ്രജ്ഞയാ ത്വധ്യവസ്യതി ।
തസ്മാദ്ബുദ്ധിം പ്രതി ശരാന്പ്രതിമോക്ഷ്യാംയഹം ശിതാന് ॥ 24॥
ബുദ്ധിരുവാച
നേമേ ബാണാസ്തരിഷ്യന്തി മാമലര്ക കഥം ചന ।
തവൈവ മര്മ ഭേത്സ്യന്തി ഭിന്നമര്മാ മരിഷ്യസി ॥ 25॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
തതോഽലര്കസ്തപോ ഘോരമാസ്ഥായാഥ സുദുഷ്കരം ।
നാധ്യഗച്ഛത്പരം ശക്ത്യാ ബാണമേതേഷു സപ്തസു ।
സുസമാഹിത ചിത്താസ്തു തതോഽചിന്തയത പ്രഭുഃ ॥ 26॥
സ വിചിന്ത്യ ചിരം കാലമലര്കോ ദ്വിജസത്തമ ।
നാധ്യഗച്ഛത്പരം ശ്രേയോ യോഗാന്മതിമതാം വരഃ ॥ 27॥
സ ഏകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ നിശ്ചലോ യോഗമാസ്ഥിതഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണി ജഘാനാശു ബാണേനൈകേന വീര്യവാന് ॥ 28॥
യോഗേനാത്മാനമാവിശ്യ സംസിദ്ധിം പരമാം യയൌ ।
വിസ്മിതശ്ചാപി രാജര്ഷിരിമാം ഗാഥാം ജഗാദ ഹ ।
അഹോ കഷ്ടം യദസ്മാഭിഃ പൂര്വം രാജ്യമനുഷ്ഠിതം ।
ഇതി പശ്ചാന്മയാ ജ്ഞാതം യോഗാന്നാസ്തി പരം സുഖം ॥ 29॥
ഇതി ത്വമപി ജാനീഹി രാമ മാ ക്ഷത്രിയാഞ് ജഹി ।
തപോ ഘോരമുപാതിഷ്ഠ തതഃ ശ്രേയോഽഭിപത്സ്യസേ ॥ 30॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
ഇത്യുക്തഃ സ തപോ ഘോരം ജാമദഗ്ന്യഃ പിതാമഹൈഃ ।
ആസ്ഥിതഃ സുമഹാഭാഗോ യയൌ സിദ്ധിം ച ദുര്ഗമാം ॥ 31॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 31
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
ത്രയോ വൈ രിപവോ ലോകേ നവ വൈ ഗുണതഃ സ്മൃതാഃ ।
ഹര്ഷഃ സ്തംഭോഽഭിമാനശ്ച ത്രയസ്തേ സാത്ത്വികാ ഗുണാഃ ॥ 1॥
ശോകഃ ക്രോധോഽതിസംരംഭോ രാജസാസ്തേ ഗുണാഃ സ്മൃതാഃ ।
സ്വപ്നസ്തന്ദ്രീ ച മോഹശ്ച ത്രയസ്തേ താമസാ ഗുണാഃ ॥ 2॥
ഏതാന്നികൃത്യ ധൃതിമാന്ബാണസന്ധൈരതന്ദ്രിതഃ ।
ജേതും പരാനുത്സഹതേ പ്രശാന്താത്മാ ജിതേന്ദ്രിയഃ ॥ 3॥
അത്ര ഗാഥാഃ കീര്തയന്തി പുരാകല്പവിദോ ജനാഃ ।
അംബരീഷേണ യാ ഗീതാ രാജ്ഞാ രാജ്യം പ്രശാസതാ ॥ 4॥
സമുദീര്ണേഷു ദോഷേഷു വധ്യമാനേഷു സാധുഷു ।
ജഗ്രാഹ തരസാ രാജ്യമംബരീഷ ഇതി ശ്രുതിഃ ॥ 5॥
സ നിഗൃഹ്യ മഹാദോഷാന്സാധൂന്സമഭിപൂജ്യ ച ।
ജഗാമ മഹതീം സിദ്ധിം ഗാഥാം ചേമാം ജഗാദ ഹ ॥ 6॥
ഭൂയിഷ്ഠം മേ ജിതാ ദോഷാ നിഹതാഃ സര്വശത്രവഃ ।
ഏകോ ദോഷോഽവശിഷ്ടസ്തു വധ്യഃ സ ന ഹതോ മയാ ॥ 7॥
യേന യുക്തോ ജന്തുരയം വൈതൃഷ്ണ്യം നാധിഗച്ഛതി ।
തൃഷ്ണാര്ത ഇവ നിംനാനി ധാവമാനോ ന ബുധ്യതേ ॥ 8॥
അകാര്യമപി യേനേഹ പ്രയുക്തഃ സേവതേ നരഃ ।
തം ലോഭമസിഭിസ്തീക്ഷ്ണൈര്നികൃന്തന്തം നികൃന്തത ॥ 9॥
ലോഭാദ്ധി ജായതേ തൃഷ്ണാ തതശ്ചിന്താ പ്രസജ്യതേ ।
സ ലിപ്സമാനോ ലഭതേ ഭൂയിഷ്ഠം രാജസാന്ഗുണാന് ॥ 10॥
സ തൈര്ഗുണൈഃ സംഹതദേഹബന്ധനഃ
പുനഃ പുനര്ജായതി കര്മ ചേഹതേ ।
ജന്മ ക്ഷയേ ഭിന്നവികീര്ണ ദേഹഃ
പുനര്മൃത്യും ഗച്ഛതി ജന്മനി സ്വേ ॥ 11॥
തസ്മാദേനം സംയഗവേക്ഷ്യ ലോഭം
നിഗൃഹ്യ ധൃത്യാത്മനി രാജ്യമിച്ഛേത് ।
ഏതദ്രാജ്യം നാന്യദസ്തീതി വിദ്യാദ്
യസ്ത്വത്ര രാജാ വിജിതോ മമൈകഃ ॥ 12॥
ഇതി രാജ്ഞാംബരീഷേണ ഗാഥാ ഗീതാ യശസ്വിനാ ।
ആധിരാജ്യം പുരസ്കൃത്യ ലോഭമേകം നികൃന്തതാ ॥ 13॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 32
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
ബ്രാഹ്മണസ്യ ച സംവാദം ജനകസ്യ ച ഭാമിനി ॥ 1॥
ബ്രാഹ്മണം ജനകോ രാജാ സന്നം കസ്മിംശ്ചിദാഗമേ ।
വിഷയേ മേ ന വസ്തവ്യമിതി ശിഷ്ട്യര്ഥമബ്രവീത് ॥ 2॥
ഇത്യുക്തഃ പ്രത്യുവാചാഥ ബ്രാഹ്മണോ രാജസത്തമം ।
ആചക്ഷ്വ വിഷയം രാജന്യാവാംസ്തവ വശേ സ്ഥിതഃ ॥ 3॥
സോഽന്യസ്യ വിഷയേ രാജ്ഞോ വസ്തുമിച്ഛാംയഹം വിഭോ ।
വചസ്തേ കര്തുമിച്ഛാമി യഥാശാസ്ത്രം മഹീപതേ ॥ 4॥
ഇത്യുക്തഃ സ തദാ രാജാ ബ്രാഹ്മണേന യശസ്വിനാ ।
മുഹുരുഷ്ണം ച നിഃശ്വസ്യ ന സ തം പ്രത്യഭാഷത ॥ 5॥
തമാസീനം ധ്യായമാനം രാജാനമമിതൌജസം ।
കശ്മലം സഹസാഗച്ഛദ്ഭാനുമന്തമിവ ഗ്രഹഃ ॥ 6॥
സമാശ്വാസ്യ തതോ രാജാ വ്യപേതേ കശ്മലേ തദാ ।
തതോ മുഹൂര്താദിവ തം ബ്രാഹ്മണം വാക്യമബ്രവീത് ॥ 7॥
ജനക ഉവാച
പിതൃപൈതാമഹേ രാജ്യേ വശ്യേ ജനപദേ സതി ।
വിഷയം നാധിഗച്ഛാമി വിചിന്വന്പൃഥിവീമിമാം ॥ 8॥
നാധ്യഗച്ഛം യദാ പൃഥ്വ്യാം മിഥിലാ മാര്ഗിതാ മയാ ।
നാധ്യഗച്ഛം യദാ തസ്യാം സ്വപ്രജാ മാര്ഗിതാ മയാ ॥ 9॥
നാധ്യഗച്ഛം യദാ താസു തദാ മേ കശ്മലോഽഭവത് ।
തതോ മേ കശ്മലസ്യാന്തേ മതിഃ പുനരുപസ്ഥിതാ ॥ 10॥
തയാ ന വിഷയം മന്യേ സര്വോ വാ വിഷയോ മമ ॥ 11॥
ആത്മാപി ചായം ന മമ സര്വാ വാ പൃഥിവീ മമ ।
ഉഷ്യതാം യാവദുത്സാഹോ ഭുജ്യതാം യാവദിഷ്യതേ ॥ 11॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
പിതൃപൈതാമഹേ രാജ്യേ വശ്യേ ജനപദേ സതി ।
ബ്രൂഹി കാം ബുദ്ധിമാസ്ഥായ മമത്വം വര്ജിതം ത്വയാ ॥ 12॥
കാം വാ ബുദ്ധിം വിനിശ്ചിത്യ സര്വോ വൈ വിഷയസ്തവ ।
നാവൈഷി വിഷയം യേന സര്വോ വാ വിഷയസ്തവ ॥ 13॥
ജനക ഉവാച
അന്തവന്ത ഇഹാരംഭാ വിദിതാ സര്വകര്മസു । var ഇഹാവസ്ഥാ
നാധ്യഗച്ഛമഹം യസ്മാന്മമേദമിതി യദ്ഭവേത് ॥ 14॥
കസ്യേദമിതി കസ്യ സ്വമിതി വേദ വചസ്തഥാ ।
നാധ്യഗച്ഛമഹം ബുദ്ധ്യാ മമേദമിതി യദ്ഭവേത് ॥ 15॥
ഏതാം ബുദ്ധിം വിനിശ്ചിത്യ മമത്വം വര്ജിതം മയാ ।
ശൃണു ബുദ്ധിം തു യാം ജ്ഞാത്വാ സര്വത്ര വിഷയോ മമ ॥ 16॥
നാഹമാത്മാര്ഥമിച്ഛാമി ഗന്ധാന്ഘ്രാണഗതാനപി ।
തസ്മാന്മേ നിര്ജിതാ ഭൂമിര്വശേ തിഷ്ഠതി നിത്യദാ ॥ 17॥
നാഹമാത്മാര്ഥമിച്ഛാമി രസാനാസ്യേഽപി വര്തതഃ ।
ആപോ മേ നിര്ജിതാസ്തസ്മാദ്വശേ തിഷ്ഠന്തി നിത്യദാ ॥ 18॥
നാഹമാത്മാര്ഥമിച്ഛാമി രൂപം ജ്യോതിശ്ച ചക്ഷുഷാ ।
തസ്മാന്മേ നിര്ജിതം ജ്യോതിര്വശേ തിഷ്ഠതി നിത്യദാ ॥ 19॥
നാഹമാത്മാര്ഥമിച്ഛാമി സ്പര്ശാംസ്ത്വചി ഗതാശ് ച യേ ।
തസ്മാന്മേ നിര്ജിതോ വായുര്വശേ തിഷ്ഠതി നിത്യദാ ॥ 20॥
നാഹമാത്മാര്ഥമിച്ഛാമി ശബ്ദാഞ്ശ്രോത്രഗതാനപി ।
തസ്മാന്മേ നിര്ജിതാഃ ശബ്ദാ വശേ തിഷ്ഠന്തി നിത്യദാ ॥ 21॥
നാഹമാത്മാര്ഥമിച്ഛാമി മനോ നിത്യം മനോഽന്തരേ ।
മനോ മേ നിര്ജിതം തസ്മാദ്വശേ തിഷ്ഠതി നിത്യദാ ॥ 22॥
ദേവേഭ്യശ്ച പിതൃഭ്യശ്ച ഭൂതേഭ്യോഽതിഥിഭിഃ സഹ ।
ഇത്യര്ഥം സര്വ ഏവേമേ സമാരംഭാ ഭവന്തി വൈ ॥ 23॥
തതഃ പ്രഹസ്യ ജനകം ബ്രാഹ്മണഃ പുനരബ്രവീത് ।
ത്വജ്ജിജ്ഞാസാര്ഥമദ്യേഹ വിദ്ധി മാം ധര്മമാഗതം ॥ 24॥
ത്വമസ്യ ബ്രഹ്മ നാഭസ്യ ബുദ്ധ്യാരസ്യാനിവര്തിനഃ ।
സത്ത്വനേമി നിരുദ്ധസ്യ ചക്രസ്യൈകഃ പ്രവര്തകഃ ॥ 25॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 33
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
നാഹം തഥാ ഭീരു ചരാമി ലോകേ
തഥാ ത്വം മാം തര്കയസേ സ്വബുദ്ധ്യാ ।
വിപ്രോഽസ്മി മുക്തോഽസ്മി വനേചരോഽസ്മി
ഗൃഹസ്ഥ ധര്മാ ബ്രഹ്മ ചാരീ തഥാസ്മി ॥ 1॥
നാഹമസ്മി യഥാ മാം ത്വം പശ്യസേ ചക്ഷുഷാ ശുഭേ ।
മയാ വ്യാപ്തമിദം സര്വം യത്കിം ചിജ്ജഗതീ ഗതം ॥ 2॥
യേ കേ ചിജ്ജന്തവോ ലോകേ ജങ്ഗമാഃ സ്ഥാവരാശ് ച ഹ ।
തേഷാം മാമന്തകം വിദ്ധി ദാരൂണാമിവ പാവകം ॥ 3॥
രാജ്യം പൃഥിവ്യാം സര്വസ്യാമഥ വാപി ത്രിവിഷ്ടപേ ।
തഥാ ബുദ്ധിരിയം വേത്തി ബുദ്ധിരേവ ധനം മമ ॥ 4॥
ഏകഃ പന്ഥാ ബ്രാഹ്മണാനാം യേന ഗച്ഛന്തി തദ്വിദഃ ।
ഗൃഹേഷു വനവാസേഷു ഗുരു വാസേഷു ഭിക്ഷുഷു ।
ലിങ്ഗൈര്ബഹുഭിരവ്യഗ്രൈരേകാ ബുദ്ധിരുപാസ്യതേ ॥ 5॥
നാനാ ലിങ്ഗാശ്രമസ്ഥാനാം യേഷാം ബുദ്ധിഃ ശമാത്മികാ ।
തേ ഭാവമേകമായാന്തി സരിതഃ സാഗരം യഥാ ॥ 6॥
ബുദ്ധ്യായം ഗംയതേ മാര്ഗഃ ശരീരേണ ന ഗംയതേ ।
ആദ്യന്തവന്തി കര്മാണി ശരീരം കര്മബന്ധനം ॥ 7॥
തസ്മാത്തേ സുഭഗേ നാസ്തി പരലോകകൃതം ഭയം ।
മദ്ഭാവഭാവനിരതാ മമൈവാത്മാനമേഷ്യസി ॥ 8॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ത്രയസ്ത്രിംചോഽധ്യായഃ ॥
അധ്യായഃ 34
ബ്രാഹ്മണ്യുവാച
നേദമല്പാത്മനാ ശക്യം വേദിതും നാകൃതാത്മനാ ।
ബഹു ചാല്പം ച സങ്ക്ഷിപ്തം വിപ്ലുതം ച മതം മമ ॥ 1॥
ഉപായം തു മമ ബ്രൂഹി യേനൈഷാ ലഭ്യതേ മതിഃ ।
തന്മന്യേ കാരണതമം യത ഏഷാ പ്രവര്തതേ ॥ 2॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
അരണീം ബ്രാഹ്മണീം വിദ്ധി ഗുരുരസ്യോത്തരാരണിഃ ।
തപഃ ശ്രുതേഽഭിമഥ്നീതോ ജ്ഞാനാഗ്നിര്ജായതേ തതഃ ॥ 3॥
ബ്രാഹ്മണ്യുവാച
യദിദം ബ്രഹ്മണോ ലിങ്ഗം ക്ഷേത്രജ്ഞമിതി സഞ്ജ്ഞിതം ।
ഗ്രഹീതും യേന തച്ഛക്യം ലക്ഷണം തസ്യ തത്ക്വ നു ॥ 4॥
ബ്രാഹ്മണ്യുവാച
അലിങ്ഗോ നിര്ഗുണശ്ചൈവ കാരണം നാസ്യ വിദ്യതേ ।
ഉപായമേവ വക്ഷ്യാമി യേന ഗൃഹ്യേത വാ ന വാ ॥ 5॥
സംയഗപ്യുപദിഷ്ടശ്ച ഭ്രമരൈരിവ ലക്ഷ്യതേ ।
കര്മ ബുദ്ധിരബുദ്ധിത്വാജ്ജ്ഞാനലിങ്ഗൈരിവാശ്രിതം ॥ 6॥
ഇദം കാര്യമിദം നേതി ന മോക്ഷേഷൂപദിശ്യതേ ।
പശ്യതഃ ശൃണ്വതോ ബുദ്ധിരാത്മനോ യേഷു ജായതേ ॥ 7॥
യാവന്ത ഇഹ ശക്യേരംസ്താവതോഽംശാന്പ്രകല്പയേത് ।
വ്യക്താനവ്യക്തരൂപാംശ്ച ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 8॥
സര്വാന്നാനാത്വ യുക്താംശ്ച സര്വാന്പ്രത്യക്ഷഹേതുകാന് ।
യതഃ പരം ന വിദ്യേത തതോഽഭ്യാസേ ഭവിഷ്യതി ॥ 9॥
വാസുദേവ ഉവാഛ
തതസ്തു തസ്യാ ബ്രാഹ്മണ്യാ മതിഃ ക്ഷേത്രജ്ഞസങ്ക്ഷയേ ।
ക്ഷേത്രജ്ഞാദേവ പരതഃ ക്ഷേത്രജ്ഞോഽന്യഃ പ്രവര്തതേ ॥ 10॥
അര്ജുന ഉവാച
ക്വ നു സാ ബ്രാഹ്മണീ കൃഷ്ണ ക്വ ചാസൌ ബ്രാഹ്മണര്ഷഭഃ ।
യാഭ്യാം സിദ്ധിരിയം പ്രാപ്താ താവുഭൌ വദ മേഽച്യുത ॥ 11॥
വാസുദേവ ഉവാച
മനോ മേ ബ്രാഹ്മണം വിദ്ധി ബുദ്ധിം മേ വിദ്ധി ബ്രാഹ്മണീം ।
ക്ഷേത്രജ്ഞ ഇതി യശ്ചോക്തഃ സോഽഹമേവ ധനഞ്ജയ ॥ 12॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പര്വണി അനുഗീതാപര്വണി ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
॥ ഇതി ബ്രാഹ്മണഗീതാ സമാപ്താ ॥
sanskrit documents
BHAGAVAD GITA AND MANAGEMENT Management has become a part and parcel in everyday life, or in any other organization where a group of human beings assemble for a common purpose, management principles come into play through their various facets like management of time, resources, personnel, materials, machinery, finance, planning, priorities, policies and practice. THE ESSENCE AND MESSAGE OF HOLY GITA IS A TOOL FOR EFFECTIVE MANAGEMENT
No comments:
Post a Comment