ब्रह्मसूत्र

ന വിലക്ഷണത്വാദസ്യ തഥാത്വം ച ശബ്ദാത്||2.1.4||

നവിലക്ഷണത്വാധികരണമ്||2.1.4||

ബ്രഹ്മാസ്യ ജഗതോ നിമിത്തകാരണം പ്രകൃതിശ്ചേത്യസ്യ പക്ഷസ്യാക്ഷേപഃ സ്മൃതിനിമിത്തഃ പരിഹൃതഃ; തര്കനിമിത്ത ഇദാനീമാക്ഷേപഃ പരിഹ്രിയതേ. കുതഃ പുനരസ്മിന്നവധാരിതേ ആഗമാര്ഥേ തര്കനിമിത്തസ്യാക്ഷേപസ്യാവകാശഃ? നനു ധര്മ ഇവ ബ്രഹ്മണ്യപ്യനപേക്ഷ ആഗമോ ഭവിതുമര്ഹതി; -- ഭവേദയമവഷ്ടമ്ഭോ യദി പ്രമാണാന്തരാനവഗാഹ്യ ആഗമമാത്രപ്രമേയോയമര്ഥഃ സ്യാദനുഷ്ഠേയരൂപ ഇവ ധര്മഃ; പരിനിഷ്പന്നരൂപം തു ബ്രഹ്മാവഗമ്യതേ; പരിനിഷ്പന്നേ ച വസ്തുനി പ്രമാണാന്തരാണാമസ്ത്യവകാശോ യഥാ പൃഥിവ്യാദിഷു; യഥാ ച ശ്രുതീനാം പരസ്പരവിരോധേ സത്യേകവശേനേതരാ നീയന്തേ, ഏവം പ്രമാണാന്തരവിരോധേപി തദ്വശേനൈവ ശ്രുതിര്നീയേത; ദൃഷ്ടസാധര്മ്യേണ ചാദൃഷ്ടമര്ഥം സമര്പയന്തീ യുക്തിരനുഭവസ്യ സംനികൃഷ്യതേ, വിപ്രകൃഷ്യതേ തു ശ്രുതിഃ, ഐതിഹ്യമാത്രേണ സ്വാര്ഥാഭിധാനാത്; അനുഭവാവസാനം ച ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനമവിദ്യായാ നിവര്തകം മോക്ഷസാധനം ച ദൃഷ്ടഫലതയേഷ്യതേ; ശ്രുതിരപി -- 'ശ്രോതവ്യോ മന്തവ്യഃ' ഇതി ശ്രവണവ്യതിരേകേണ മനനം വിദധതീ തര്കമപ്യത്രാദര്തവ്യം ദര്ശയതി; അതസ്തര്കനിമിത്തഃ പുനരാക്ഷേപഃ ക്രിയതേ 'ന വിലക്ഷണത്വാദസ്യ' ഇതി||

യദുക്തമ് ചേതനം ബ്രഹ്മ ജഗതഃ കാരണം പ്രകൃതിഃ ഇതി, തന്നോപപദ്യതേ; കസ്മാത്? വിലക്ഷണത്വാദസ്യ വികാരസ്യ പ്രകൃത്യാഃ -- ഇദം ഹി ബ്രഹ്മകാര്യത്വേനാഭിപ്രേയമാണം ജഗദ്ബ്രഹ്മവിലക്ഷണമചേതനമശുദ്ധം ച ദൃശ്യതേ; ബ്രഹ്മ ച ജഗദ്വിലക്ഷണം ചേതനം ശുദ്ധം ച ശ്രൂയതേ; ന ച വിലക്ഷണത്വേ പ്രകൃതിവികാരഭാവോ ദൃഷ്ടഃ; ന ഹി രുചകാദയോ വികാരാ മൃത്പ്രകൃതികാ ഭവന്തി, ശരാവാദയോ വാ സുവര്ണപ്രകൃതികാഃ; മൃദൈവ തു മൃദന്വിതാ വികാരാഃ പ്രക്രിയന്തേ, സുവര്ണേന ച സുവര്ണാന്വിതാഃ; തഥേദമപി ജഗദചേതനം സുഖദുഖമോഹാന്വിതം സത് അചേതനസ്യൈവ സുഖദുഃഖമോഹാത്മകസ്യ കാരണസ്യ കാര്യം ഭവിതുമര്ഹതി, ന വിലക്ഷണസ്യ ബ്രഹ്മണഃ. ബ്രഹ്മവിലക്ഷണത്വം ചാസ്യ ജഗതോശുദ്ധ്യചേതനത്വദര്ശനാദവഗന്തവ്യമ് -- അശുദ്ധം ഹീദം ജഗത് സുഖദുഃഖമോഹാത്മകതയാ പ്രതീയതേ, പ്രീതിപരിതാപവിഷാദാദിഹേതുത്വാത്സ്വര്ഗനരകാദ്യുച്ചാവചപ്രപഞ്ചത്വാച്ച; അചേതനം ചേദം ജഗത് ചേതനം പ്രതി കാര്യകാരണഭാവേനോപകരണഭാവോപഗമാത്; ന ഹി സാമ്യേ സത്യുപകാര്യോപകാരകഭാവോ ഭവതി; ന ഹി പ്രദീപൌ പരസ്പരസ്യോപകുരുതഃ. നനു ചേതനമപി കാര്യകാരണം സ്വാമിഭൃത്യന്യായേന ഭോക്തുരുപകരിഷ്യതി; ന, സ്വാമിഭൃത്യയോരപ്യചേതനാംശസ്യൈവ ചേതനം പ്രത്യുപകാരകത്വാത്; യോ ഹ്യേകസ്യ ചേതനസ്യ പരിഗ്രഹോ ബുദ്ധ്യാദിരചേതനഭാഗഃ സ ഏവാന്യസ്യ ചേതനസ്യോപകരോതി, ന തു സ്വയമേവ ചേതനശ്ചേതനാന്തരസ്യോപകരോത്യപകരോതി വാ; നിരതിശയാ ഹ്യകര്താരശ്ചേതനാ ഇതി സാംഖ്യാ മന്യന്തേ; തസ്മാദചേതനം കാര്യകാരണമ്. ന ച കാഷ്ഠലോഷ്ടാദീനാം ചേതനത്വേ കിംചിത്പ്രമാണമസ്തി; പ്രസിദ്ധശ്ചായം ചേതനാചേതനവിഭാഗോ ലോകേ. തസ്മാദ്ബ്രഹ്മവിലക്ഷണത്വാന്നേദം ജഗത്തത്പ്രകൃതികമ്. യോപി കശ്ചിദാചക്ഷീത -- ശ്രുത്യാ ജഗതശ്ചേതനപ്രകൃതികതാമ്, തദ്ബലേനൈവ സമസ്തം ജഗച്ചേതനമവഗമിഷ്യാമി, പ്രകൃതിരൂപസ്യ വികാരേന്വയദര്ശനാത്; അവിഭാവനം തു ചൈതന്യസ്യ പരിണാമവിശേഷാദ്ഭവിഷ്യതി; യഥാ സ്പഷ്ടചൈതന്യാനാമപ്യാത്മനാം സ്വാപമൂര്ഛാദ്യവസ്ഥാസു ചൈതന്യം ന വിഭാവ്യതേ, ഏവം കാഷ്ഠലോഷ്ടാദീനാമപി ചൈതന്യം ന വിഭാവയിഷ്യതേ; ഏതസ്മാദേവ ച വിഭാവിതത്വാവിഭാവിതത്വകൃതാദ്വിശേഷാദ്രൂപാദിഭാവാഭാവാഭ്യാം ച കാര്യകാരണാനാമാത്മനാം ച ചേതനത്വാവിശേഷേപി ഗുണപ്രധാനഭാവോ ന വിരോത്സ്യതേ; യഥാ ച പാര്ഥിവത്വാവിശേഷേപി മാംസസൂപൌദനാദീനാം പ്രത്യാത്മവര്തിനോ വിശേഷാത്പരസ്പരോപകാരിത്വം ഭവതി, ഏവമിഹാപി ഭവിഷ്യതി; പ്രവിഭാഗപ്രസിദ്ധിരപ്യത ഏവ ന വിരോത്സ്യത ഇതി -- തേനാപി
കഥംചിച്ചേതനത്വാചേതനത്വലക്ഷണം വിലക്ഷണത്വം പരിഹ്രിയേത; ശുദ്ധ്യശുദ്ധിത്വലക്ഷണം തു വിലക്ഷണത്വം നൈവ പരിഹ്രിയതേ. ന ചേതരദപി വിലക്ഷണത്വം പരിഹര്തും ശക്യത ഇത്യാഹ -- തഥാത്വം ച ശബ്ദാദിതി; അനവഗമ്യമാനമേവ ഹീദം ലോകേ സമസ്തസ്യ വസ്തുനശ്ചേതനത്വം ചേതനപ്രകൃതികത്വശ്രവണാച്ഛബ്ദശരണതയാ കേവലയോത്പ്രേക്ഷേത; തച്ച ശബ്ദേനൈവ വിരുധ്യതേ, യതഃ ശബ്ദാദപി തഥാത്വമവഗമ്യതേ; തഥാത്വമിതി പ്രകൃതിവിലക്ഷണത്വം കഥയതി; ശബ്ദ ഏവ 'വിജ്ഞാനം ചാവിജ്ഞാനം ച' ഇതി കസ്യചിദ്വിഭാഗസ്യാചേതനതാം ശ്രാവയംശ്ചേതനാദ്ബ്രഹ്മണോ വിലക്ഷണമചേതനം ജഗച്ഛ്രാവയതി||

നനു ചേതനത്വമപി ക്വചിദചേതനത്വാഭിമതാനാം ഭൂതേന്ദ്രിയാണാം ശ്രൂയതേ -- യഥാ 'മൃദബ്രവീത്' 'ആപോബ്രുവന്' ഇതി ' തത്തേജ ഐക്ഷത' 'താ ആപ ഐക്ഷന്ത' ഇതി ചൈവമാദ്യാ ഭൂതവിഷയാ ചേതനത്വശ്രുതിഃ; ഇന്ദ്രിയവിഷയാ അപി -- 'തേ ഹേമേ പ്രാണാ അഹംശ്രേയസേ വിവദമാനാ ബ്രഹ്മ ജഗ്മുഃ' ഇതി, 'തേ ഹ വാചമൂചുസ്ത്വം ന ഉദ്ഗായേതി' ഇത്യേവമാദ്യേന്ദ്രിയവിഷയേതി. അത ഉത്തരം പഠതി -- 

gitasupersite