*നിർമാനമോഹാ ജിതസങ്ഗദോഷാ* *അധ്യാത്മനിത്യാ വിനിവൃത്തകാമാ* *ദ്വന്ദ്വൈർവിമ ക്താഃ സുഖദുഃഖ- സജ്ഞൈർഗച്ഛന്ത്യമൂഢാഃ പദമവ്യയം തത്* 5 നിർമാനമോഹാ മാനഃ ച മോഹഃ ച മാനമോഹൗ തൗ നിർഗതൗ യേഭ്യഃ തേ നിർമാനമോഹാ മാനമോഹവർജിതാഃ, ജിതസംഗദോഷാഃ സംഗ ഏവ ദോഷഃ സംഗദോഷോ ജിതഃ സംഗദോഷോ യൈഃ തേ ജിതസംഗദോഷാഃ, അദ്ധ്യാത്മനിത്യാഃ പരമാത്മസ്വരൂപാലോചനനിത്യാഃ തത്പരാഃ, വിനിവൃത്തകാമാ വിശേഷതോ നിർലേപേന നിവൃത്താഃ കാമാ യേഷാം തേ വിനിവൃത്തകാമാഃ, യതയഃ സന്ന്യാസിനോ ദ്വന്ദ്വൈഃ പ്രിയാപ്രിയാദിഭിഃ വിമുക്താഃ സുഖദുഃഖസംജ്ഞഃ പരിത്യക്താ ഗച്ഛന്തി അമൂഢ മോഹവർജിതാഃ പദം അവ്യയം തദ് യഥോക്തം. 5 തദ് ഏവ പദം പുനഃ വിശിഷ്യതേ - *ന തദ്ഭാസയതേ സൂര്യോ ന ശശാങ്കോ ന പാവകഃ* *യദ്ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ തദ്ധാമ പരമം മമ* 6 തദ് ധാമ ഇതി വ്യവഹിതേന ധാമ്നാ സംബന്ധഃ. ധാമ തേജോരൂപം പദം ന ഭാസയതേ സൂര്യ ആദിത്യഃ സർവാവഭാസനശക്തിമത്ത്വേ അപി സതി. തഥാ ന ശശാങ്കഃ ചന്ദ്രോ ന പാവകോ ന അഗ്നിഃ അപി. യദ് ധാമ വൈഷ്ണവം പദം ഗത്വാ പ്രാപ്യ ന നിവർതന്തേ യത് ച സൂര്യാദിഃ ന ഭാസയതേ തദ് ധാമ പദം പരമം മമ വിഷ്ണോഃ. 6 'യദ്ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ' ഇതി ഉക്തം. നനു സർവാ ഹി ഗതിഃ ആഗത്യന്താ സംയോഗാ വിപ്രയോഗാന്താ ഇതി ഹി പ്രസിദ്ധം കഥം ഉച്യതേ തദ്ധാമഗതാനാം നാസ്തി നിവൃത്തിഃ ഇതി. 6 ശൃണു തത്ര കാരണം - *മമൈവാംശോ ജീവലോകേ ജീവഭൂതഃ സനാതനഃ* *മനഃഷഷ്ഠാനീന്ദ്രിയാണി പ്രകൃതിസ്ഥാനി കർഷതി* 7 മമ ഏവ പരമാത്മനഃ അംശോ ഭാഗഃ അവയവ ഏകദേശ ഇതി അനർത്ഥാന്തരം ജീവലോകേ ജീവാനാം ലോകേ സംസാരേ ജീവ ഭൂതോ ഭോക്താ കർതാ ഇതി പ്രസിദ്ധ സനാതനഃ. യഥാ ജലസൂര്യകഃ സൂര്യാംശോ ജലനിമിത്താപായേ സൂര്യം ഏവ ഗത്വാ ന നിവർതതേ തഥാ അയം അപി അംശഃ തേന ഏവ ആത്മനാ സംഗച്ഛതി ഏവം ഏവ. യഥാ വാ ഘടാദ്യുപാധിപരിച്ഛിന്നോ ഘടാദ്യാകാശ ആകാശാംശഃ സൻ ഘടാദിനിമിത്താപായേ ആകാശം പ്രാപ്യ ന നിവർതതേ ഇതി ഏവം അത ഉപപന്നം ഉക്തം 'യദ്ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ' ഇതി. നനു നിരവയവസ്യ പരമാത്മനഃ കുതഃ അവയവ ഏകദേശഃ അംശ ഇതി. സാവയവത്വേ ച വിനാശപ്രസംഗഃ അവയവവിഭാഗാത്. ന ഏഷ ദോഷഃ, അവിദ്യാകൃതോപാധിപരിച്ഛിന്ന ഏകദേശഃ അംശ ഇവ കല്പിതോ യതഃ. ദർശിതഃ ച അയം അർത്ഥഃ ക്ഷേത്രാധ്യായേ വിസ്തരശഃ. സ ച ജീവോ മദംശത്വേന കല്പിതഃ കഥം സംസരതി ഉത്ക്രാമതി ച ഇതി ഉച്യതേ - മനഃഷഷ്‌ഠാനി ഇന്ദ്രിയാണി ശ്രോത്രാദീനി പ്രകൃതിസ്ഥാനി സ്വസ്ഥാനേ കർണശഷ്കുല്യാദൗ പ്രകൃതൗ സ്ഥിതാനി കർഷതി ആകർഷതി. 7 കസ്മിൻ കാലേ - *ശരീരം യദവാപ്നോതി യച്ചാപ്യുത്ക്രാമതീശ്വരഃ* *ഗൃഹീത്വൈതാനി സംയാതി വായുർഗന്ധാനിവാശയാത്* 8 യത് ച അപി യദാ ച അപി ഉത്ക്രാമതി ഈശ്വരോ ദേഹാദിസംഘാതസ്വാമീ ജീവഃ തദാ കർഷതി ഇതി ശ്ലോകസ്യ ദ്വിതീയപാദഃ അർത്ഥവശാത് പ്രാഥമ്യേന സംബധ്യതേ. യദാ ച പൂർവസ്മാത് ശരീരാത് ശരീരാന്തരം അവാപ്നോതി തദാ ഗൃഹീത്വാ ഏതാനി മനഃഷഷ്‌ഠാനി ഇന്ദ്രിയാണി സംയാതി സമ്യഗ് യാതി ഗച്ഛതി. കിം ഇവ ഇതി ആഹ വായുഃ പവനോ ഗന്ധാൻ ഇവ ആശയാത് പുഷ്പാദേഃ. 8 കാനി പുനഃ താനി ഇതി - *ശ്രോത്രം ചക്ഷുഃ സ്പർശനം ച രസനം ഘ്രാണമേവ ച* *അധിഷ്ഠായ മനശ്ചായം വിഷയാനുപസേവതേ* 9 ശ്രോത്രം ചക്ഷുഃ സ്പർശനം ച ത്വഗിന്ദ്രിയം രസനം ഘ്രാണം ഏവ ച മനഃ ച ഷഷ്‌ഠം പ്രത്യേകം ഇന്ദ്രിയേണ സഹ അധിഷ്ഠായ ദേഹസ്ഥോ വിഷയാൻ ശബ്ദാദീൻ ഉപസേവതേ. 9 ഏവം ദേഹഗതം ദേഹാത് - *ഉത്ക്രാമന്തം സ്ഥിതം വാപി ഭുഞ്ജാനം വാ ഗുണാന്വിതം* *വിമൂഢാ നാനുപശ്യന്തി പശ്യന്തി ജ്ഞാനചക്ഷുഷഃ* 10 ഉത്ക്രാമന്തം പരിത്യജന്തം ദേഹം പൂർവോപാത്തം സ്ഥിതം വാ ദേഹേ തിഷ്ഠന്തം ഭുഞ്ജാനം വാ ശബ്ദാദീൻ ച ഉപലഭമാനം ഗുണാന്വിതം സുഖദുഃഖമോഹാഖ്യൈഃ ഗുണൈഃ അന്വിതം അനുഗതം സംയുക്തം ഇത്യർത്ഥഃ. ഏവംഭൂതം അപി ഏനം അത്യന്ത ദർശനഗോചരപ്രാപ്‌തം വിമൂഢാ ദൃഷ്ടാദൃഷ്ടവിഷയഭോഗബലാകൃഷ്ടചേതസ്തയാ അനേകധാ മൂഢാ ന അനുപശ്യന്തി അഹോ കഷ്ടം വർതതേ. ഇതി അനുക്രോശതി ച ഭഗവാൻ. യേ തു പുനഃ പ്രമാണജനിതജ്ഞാനചക്ഷുഷഃ തേ ഏനം പശ്യന്തി ജ്ഞാനചക്ഷുഷോ വിവിക്തദൃഷ്ടയ ഇത്യർത്ഥഃ. 10 കേചിത് തു - *യതന്തോ യോഗിനശ്ചൈനം പശ്യന്ത്യാത്മന്യവസ്ഥിതം* *യതന്തോഽപ്യകൃതാത്മാനോ നൈനം പശ്യന്ത്യചേതസഃ* 11 യതന്തഃ പ്രയത്നം കുർവന്തോ യോഗിനഃ ച സമാഹിതചിത്താ ഏനം പ്രകൃതം ആത്മാനം പശ്യന്തി അയം അഹം അസ്മി ഇതി ഉപലഭന്തേ ആത്മനി സ്വസ്യാം ബുദ്ധൗ അവസ്ഥിതം. യതന്തഃ അപി ശാസ്ത്രാദിപ്രമാണൈഃ അകൃതാത്മാനഃ അസംസ്‌കൃതാത്മാനഃ തപസാ ഇന്ദ്രിയജയേന ച ദുശ്ചരിതാദ് അനുപരതാ അശാന്തദർപാത്മാനഃ പ്രയത്നം കുർവന്തഃ അപി ന ഏനം പശ്യന്തി അചേതസഃ അവിവേകിനഃ. 11 യത് പദം സർവസ്യ അവഭാസകം അപി അഗ്ന്യാദിത്യാദികം ജ്യോതിഃ ന അവഭാസതേ, യത്പ്രാപ്താ ച മുമുക്ഷവഃ പുനഃ സംസാരാഭിമുഖാ ന നിവർതന്തേ, യസ്യ ച പദസ്യ ഉപാധിഭേദം അനുവിധീയമാനാ ജീവാ ഘടാകാശാദയ ഇവ ആകാശസ്യ അംശാഃ, തസ്യ പദസ്യ സർവാത്മത്വം സർവവ്യവഹാരാസ്പദത്വം ച വിവക്ഷു ചതുർഭിഃ ശ്ലോകൈഃ വിഭൂതിസംക്ഷേപം ആഹ ഭഗവാൻ - *യദാദിത്യഗതം തേജോ ജഗദ്ഭാസയതേഽഖിലം* *യച്ചന്ദ്രമസി യച്ചാഗ്നൗ തത്തേജോ വിദ്ധി മാമകം* 12 യദ് ആദിത്യഗതം ആദിത്യാശ്രയം കിം തത്, തേജോ ദീപ്തിഃ പ്രകാശോ ജഗദ് ഭാസയതേ പ്രകാശയതി അഖിലം സമസ്‌തം, യത് ചന്ദ്രമസി ശശഭൃതി തേജഃ അവഭാസകം വർതതേ, യത് ച അഗ്നൗ ഹുതവഹേ തത് തേജോ വിദ്ധി വിജാനീഹി മാമകം മദീയം മമ വിഷ്ണോഃ തദ് ജ്യോതിഃ.