5.    ഹൃദയവിദ്യാ
           6.    മനോനിഗ്രഹോപായഃ
           7.    ആത്മവിചാരാധികാരിതദങ്ഗനിരൂപണം
           8.    ആശ്രമവിചാരഃ
           9.    ഗ്രന്ഥിഭേദകഥനം
           10.    സങ്ധവിദ്യാ
           11.    ജ്ഞാനസിദ്ധിസാമരസ്യകഥനം
           12.    ശക്തിവിചാരഃ
           13.    സംന്യാസേ സ്ത്രീപുരുഷയോസ്തുല്യാധികാരനിരൂപണം
           14.    ജീവന്‍മുക്തി വിചാരഃ
           15.    ശ്രവണമനനനിദിധ്യാസനനിരൂപണം
           16.    ഭക്തിവിചാരഃ
           17.    ജ്ഞാനപ്രാപ്തിവിചാരഃ
           18.    സിദ്ധമഹിമാനുകീര്‍തനം



             ॥ ശ്രീരമണഗീതാ ॥

അഥ പ്രഥമോഽധ്യായഃ । (ഉപാസനാപ്രാധാന്യനിരൂപണം)

മഹര്‍ഷി രമണം നത്വാ കാര്‍തികേയം നരാകൃതിം ।
മതം തസ്യ പ്രസന്നേന ഗ്രന്ഥേനോപനിബധ്യതേ ॥ 1॥

ഇഷപുത്രശകേ രാമ ഭൂമിനന്ദധരാമിതേ ।
ഏകോന്ത്രിംശദ്ദിവസേ ദ്വാദശേ മാസി ശീതലേ ॥ 2॥

ഉപവിഷ്ടേഷു സര്‍വേഷു ശിഷ്യേഷു നിയതാത്മസു ।
ഭഗവന്തമൃഷി സോഽഹമപൃച്ഛം നിര്‍ണയാപ്തയേ ॥ 3॥

പ്രഥമഃ പ്രശ്നഃ
സത്യാസത്യവിവേകേന മുച്യതേ കേവലേന കിം ।
ഉതാഹോ ബന്ധഹാനായ വിദ്യതേ സാധനാന്തരം ॥ 4॥

ദ്വിതീയഃ പ്രശ്നഃ
കിമലം ശാസ്ത്രചര്‍ചൈവ ജിജ്ഞാസൂനാം വിമുക്തയേ ।
യഥാ ഗുരുപദേശം കിമുപാസനപേക്ഷതേ ॥ 5॥

തൃതീയ പ്രശ്നഃ
സ്ഥിതപ്രജ്ഞഃ സ്ഥിതപ്രജ്ഞമാത്മാനം കിം സമര്‍ഥയേത് ।
വിദിത്വാ പരിപൂര്‍ണത്വം ജ്ഞാനസ്യോപരതേരുത ॥ 6॥

ചതുര്‍ഥഃ പ്രശ്നഃ
ജ്ഞാനിനം കേന ലിങ്ഗേന ജ്ഞാതും ശക്ഷ്യന്തി കോവിദാഃ ॥ 7॥

പഞ്ചമഃ പ്രശ്നഃ
ജ്ഞാനായൈവ സമാധിഃ കിം കാമായാപ്യുത കല്‍പതേ ॥ 7॥

ഷഷ്ഠഃ പ്രശ്നഃ
കാമേന യോഗമഭ്യസ്യ സ്ഥിതപ്രജ്ഞോ ഭവേദ്യദി ।
സകാമോഽമുഷ്യ സാഫല്യമധിഗച്ഛതി വാ ന വാ ॥ 8॥

ഏവം മമ ഗുരുഃ പ്രശ്നാനകര്‍ണ്യ കരുണാനിധിഃ ।
അബ്രവീത്സംശയച്ഛേദീ രമണോ ഭഗവാനൃഷിഃ ॥ 9॥

പ്രഥമപ്രശ്നസ്യോത്തരം
മോചയേത്സകലാന്‍ ബന്ധാനാത്മനിഷ്ഠൈവ കേവലം ।
സത്യാസത്യവിവേകം തു പ്രാഹുര്‍വൈരാഗ്യസാധനം ॥ 10॥

സദാ തിഷ്ഠതി ഗംഭീരോ ജ്ഞാനീ കേവലമാത്മനി ।
നാസത്യം ചിന്തയേദ്വിശ്വം ന വാ സ്വസ്യ തദന്യതാം ॥ 11॥

ദ്വിതീയപ്രശ്നസ്യോത്തരം
ന സംസിദ്ധിര്‍വിജിജ്ഞാസോഃ കേവലം ശാസ്ത്രചര്‍ചയാ ।
ഉപാസനം വിനാ സിദ്ധിര്‍നൈവ സ്യാദിതി നിര്‍ണയഃ ॥ 12॥

അഭ്യാസകാലേ സഹജാം സ്ഥിതിം പ്രാഹുരുപാസനം ।
സിദ്ധിം സ്ഥിരാം യദാ ഗച്ഛേത്സൈവ ജ്ഞാനം തദോച്യതേ ॥ 13॥

വിഷയാന്ത്സമ്പരിത്യജ്യ സ്വസ്വഭാവേന സംസ്ഥിതിഃ ।
ജ്ഞാനജ്വാലാകൃതിഃ പ്രോക്ത്താ സഹജാ സ്ഥിതിരാത്മനഃ ॥ 14॥

തൃതീയപ്രശ്നസ്യോത്തരം
നിര്‍വാസേന മൌനേന സ്ഥിരായാം സഹജസ്ഥിതൌ ।
ജ്ഞാനീ ജ്ഞാനിനമാത്മാനം നിഃസന്ദേഹഃ സമര്‍ഥയേത് ॥ 15॥

ചതുര്‍ഥപ്രശ്നസ്യോത്തരം
സര്‍വഭൂതസമത്വേന ലിങ്ഗേന ജ്ഞാനമൂഹ്യതാം ।
പഞ്ചമപ്രശ്നസ്യോത്തരം
കാമാരബ്ധസ്സമാധിസ്തു കാമം ഫലൈ നിശ്ചിതം ॥ 16॥

ഷഷ്ഠപ്രശ്നസ്യോത്തരം
കാമേന യോഗമഭ്യസ്യ സ്ഥിതപ്രജ്ഞോ ഭവേദ്യദി ।
സ കാമോഽമുഷ്യ സാഫല്യം ഗച്ഛന്നപി ന ഹര്‍ഷയേത് ॥ 17॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ഉപാസനപ്രാധാന്യനിരൂപണം
നാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥ 1



അഥ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ । (മാര്‍ഗത്രയകഥനം)

ഈശപുത്രശകേ ബാണഭൂമിനന്ദധരാമിതേ ।
ചാതുര്‍മാസ്യേ ജഗൌ സാരം സങ്ഗൃഹ്യ ഭഗവാനൃഷി ॥ 1॥

ഹൃദയകുഹരമധ്യേ കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രം
ഹ്യഹമഹമിതി സാക്ഷാദാത്മരൂപേണ ഭാതി ।
ഹൃദി വിശ മനസാ സ്വം ചിന്വ്താ മജ്ജതാ വാ
പവനചലനരോധാദാത്മനിഷ്ഠോ ഭവ ത്വം ॥ 2॥

ശ്ലോകം ഭഗവതോ വക്ത്രാന്‍മഹര്‍ഷേരിമമുദ്ഗതം ।
ശ്രുത്യന്തസാരം യോ വേദ സംശയോ നാസ്യ ജാതുചിത് ॥ 3॥

അത്ര ശ്ലോകേ ഭഗവതാ പൂര്‍വാര്‍ധേ സ്ഥാനമീരിതം ।
ശാരീരകസ്യ ദൃശ്യേഽസ്മിഞ്ഛരീരേ പാഞ്ചഭൌതികേ ॥ 4॥

തത്രൈവ ലക്ഷണം ചോക്തം ദ്വൈതമീശാ ച വാരിതം ।
ഉക്തം ചാപ്യപരോക്ഷത്വം നാനാലിങ്ഗനിബര്‍ഹണം ॥ 5॥

ഉപദേശോ ദ്വിതീയാര്‍ധേ ശിഷ്യാഭ്യാസകൃതേ കൃതഃ ।
ത്രേധാ ഭിന്നേന മാര്‍ഗേണ തത്ത്വാദൈക്യം സമീയുഷാ ॥ 6॥

ഉപായോ മാര്‍ഗണാഭിഖ്യഃ പ്രഥമഃ സമ്പ്രകീര്‍തിതഃ ।
ദ്വിതീയോ മജ്ജ്നാഭിഖ്യഃ പ്രാണരോധസ്തൃതീയകഃ ॥ 7॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ മാര്‍ഗത്രയകഥനം
നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥ 2



അഥ തൃതീയോഽധ്യായഃ । (മുഖ്യകര്‍തവ്യനിരൂപണം)

ദൈവരാതസ്യ സംവാദമാചാര്യരമണസ്യ ച ।
നിബധ്നീമസ്തൃതീയേഽസ്മിന്നധ്യായേ വിദുഷാം മുദേ ॥ 1॥

ദൈവരത ഉവാച
കിം കര്‍തവ്യ മനുഷ്യസ്യ പ്രധാനമിഹ സംസൃതൌ ।
ഏകം നിര്‍ധായ ഭഗവാംസ്തന്‍മേ വ്യാഖ്യാതുമര്‍ഹതി ॥ 2॥

ഭഗവാനുവാച
സ്വസ്യ സ്വരൂപം വിജ്ഞേയം പ്രധാനം മഹദിച്ഛതാ ।
പ്രതിഷ്ഠാ യത്ര സര്‍വേഷാം ഫലാനാമുത കര്‍മണാം ॥ 3॥

ദൈവരാത ഉവാച
സ്വസ്യ സ്വരൂപവിജ്ഞാനേ സാധനം കിം സമാസതഃ ।
സിധ്യേത്കേന പ്രയത്നേന പ്രത്യഗ്ദൃഷ്ടിര്‍മഹീയസി ॥ 4॥

ഭഗവാനുവാച
വിഷയേഭ്യഃ പരാവൃത്യ വൃത്തീഃ സര്‍വാഃ പ്രയത്നതഃ ।
വിമര്‍ശേ കേവലം തിഷ്ഠേദചലേ നിരുപാധികേ ॥ 5॥

സ്വസ്യ സ്വരൂപവിജ്ഞാനേ സാധനം തത്സമാസതഃ ।
സിധ്യേത്തേനൈവ യത്നേന പ്രത്യഗ്ദൃഷ്ടിര്‍മഹീയസി ॥ 6॥

ദൈവരാത ഉവാച
യാവത്സിദ്ധിര്‍ഭവേന്നൄണാം യോഗസ്യ മുനികുഞ്ജര ।
താവന്തം നിയമാഃ കാലം കിം യത്നമുപകുര്‍വതേ ॥ 7॥

ഭഗവാനുവാച
പ്രയത്നമുപകുര്‍വന്തി നിയമാ യുഞ്ജതാം സതാം ।
സിദ്ധാനാം കൃതകൃത്യാനാം ഗലന്തി നിയമാസ്സ്വയം ॥ 8॥

ദൈവരാത ഉവാച
കേവലേന വിമര്‍ശേന സ്ഥിരേണ നിരുപാധിനാ ।
യഥാ സിദ്ധിസ്തഥാ മന്ത്രൈര്‍ജപ്തൈഃ സിദ്ധിര്‍ഭവേന്ന വാ ॥ 9॥

ഭഗവാനുവാച
അചഞ്ചലേന മനസാ മന്ത്രൈര്‍ജപ്തൈര്‍നിരന്തരം ।
സിദ്ധിഃ സ്യാച്ഛദ്ദധാനാനാം ജപ്തേന പ്രണവേന വാ ॥ 10॥

വൃതിര്‍ജപേന മന്ത്രാണാം ശുദ്ധസ്യ പ്രണവസ്യ വാ ।
വിഷയേഭ്യഃ പരാവൃത്താ സ്വസ്വരൂപാത്മികാ ഭവേത് ॥ 11॥

ഈശപുത്രശകേ ശൈലഭൂമിനന്ദധരാമിതേ ।
സപ്തമേ സപ്തമേ സോഽയം സംവാദോഽഭവദദ്ഭുതഃ ॥ 12॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ മുഖ്യകര്‍തവ്യനിരൂപണം
നാമ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥ 3



അഥ ചതുര്‍ഥോഽധ്യായഃ । (ജ്ഞാനസ്വരൂപകഥനം)

പ്രഥമഃ പ്രശ്നഃ
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മീതി വൃത്തിഃ കിം ജ്ഞാനം മുനികുഞ്ജര ।
ഉത ബ്രഹ്മാഹമിതി ധീര്‍ധീരഹം സര്‍വമിത്യുത ॥ 1॥

അഥവാ സകലം ചൈതദ്ബ്രഹ്മേതി ജ്ഞാനമുച്യതേ ।
അസ്മാദ്വൃത്തിചതുഷ്കാദ്വാ കിം നു ജ്ഞാനം വിലക്ഷണം ॥ 2॥

അസ്യോത്തരം
ഇമം മമ ഗുരുഃ പ്രശ്നമന്തേവാസിന ആദരാത് ।
ആകര്‍ണ്യ രമണോ വാക്യമുവാച ഭഗവാന്‍മുനി ॥ 3॥

വൃത്തയോ ഭാവനാ ഏവ സര്‍വാ ഏതാ ന സംശയഃ ।
സ്വരൂപാവസ്ഥിതിം ശുദ്ധാം ജ്ഞാനമാഹുര്‍മനീഷിണഃ ॥ 4॥

ഗുരോര്‍വചസ്തദാകര്‍ണ്യ സംശയച്ഛേദകാരകം ।
അപൃച്ഛം പുനരേവാഹമന്യം സംശയമുദ്ഗതം ॥ 5॥

ദ്വിതീയ പ്രശ്നഃ
വൃത്തിവ്യാപ്യം ഭവേദ്ബ്രഹ്മ ന വാ നാഥ തപസ്വിനാം ।
ഇമം മേ ഹൃദി സഞ്ജാതം സംശയം ഛേത്തുമര്‍ഹസി ॥ 6॥

തമിമം പ്രശ്നമാകര്‍ണ്യ മിത്രമങ്ധ്രിജുഷാമൃഷിഃ ।
അഭിഷിച്യ കടാക്ഷേണ മാമിദം വാക്യമബ്രവീത് ॥ 7॥

അസ്യോത്തരം
സ്വാത്മഭൂതം യദി ബ്രഹ്മ ജ്ഞാതും വൃത്തിഃ പ്രവര്‍തതേ ।
സ്വാത്മാകാരാ തദാ ഭൂത്വാ ന പൃഥക് പ്രതിതിഷ്ഠതി ॥ 8॥

അയം പ്രാഗുക്ത ഏവാബ്ദേ സപ്തമേ ത്വേകവിംശകേ ।
അഭവന്നോ മിതഗ്രന്ഥഃ സംവാദോ രോമഹര്‍ഷണഃ ॥ 9॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ജ്ഞാനസ്വരുപകഥനം
നാമ ചതുര്‍ഥോഽധ്യായഃ ॥ 4



അഥ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ । (ഹൃദയവിദ്യാ)

പ്രാഗുക്തേഽബ്ദേഽഷ്ടമേ മാസി നവമേ ദിവസേ നിശി ।
ഉപന്യസിതവാന്‍ സംയഗുദ്ദിശ്യ ഹൃദയം മുനിഃ ॥ 1॥

നിര്‍ഗച്ഛന്തി യതഃ സര്‍വാ വൃത്തയോഃ ദേഹധാരിണാം ।
ഹൃദയം തത്സമാഖ്യാതം ഭാവനാഽഽകൃതിവര്‍ണനം ॥ 2॥

അഹംവൃത്തിഃ സമസ്താനാം വൃത്തീനാം മൂലമുച്യതേ ।
നിര്‍ഗച്ഛന്തി യതോഽഹന്ധീര്‍ഹൃദയം തത്സമാസതഃ ॥ 3॥

ഹൃദയസ്യ യദി സ്ഥാനം ഭവേച്ചക്രമനാഹതം ।
മൂലാധാരം സമാരഭ്യ യോഗസ്യോപക്രമഃ കുതഃ ॥ 4॥

അന്യദേവ തതോ രക്തപിണ്ഡാദദൃദയമുച്യതേ
അയം ഹൃദിതി വൃത്ത്യാ തദാത്മനോ രൂപമീരിതം ॥ 5॥

തസ്യ ദക്ഷിണതോ ധാമ ഹൃത്പീഠേ നൈവ വാമതഃ ।
തസ്മാത്പ്രവഹതി ജ്യോതിഃ സഹസ്രാരം സുഷുംണയാ ॥ 6॥

സര്‍വം ദേഹം സഹസ്രാരാത്തദാ ലോകാനുഭൂതയഃ ।
താഃ പ്രപശ്യന്‍ വിഭേദേന സംസാരീ മനുജോ ഭവേത് ॥ 7॥

ആത്മസ്ഥസ്യ സഹസ്രാരം ശുദ്ധം ജ്യോതിര്‍മയം ഭവേത് ।
തത്ര ജീവേന്ന സങ്കല്‍പോ യദി സാന്നിധ്യതഃ പതേത് ॥ 8॥

വിജ്ഞാനമാനവിഷയം സന്നികര്‍ഷേണ യദ്യപി ।
ന ഭവേദ്യോഗഭങ്ഗായ ഭേദസ്യാഗ്രഹണേ മനഃ ॥ 9॥

ഗൃഹ്യതോഽപി സ്ഥിരൈകാധീഃ സഹജാ സ്ഥിതിരുച്യതേ ।
നിര്‍വികല്‍പഃ സമാധിസ്തു വിഷയാസന്നിധൌ ഭവേത് ॥ 10॥

അണ്ഡം വപുഷി നിഃശേഷം നിഃശേഷം ഹൃദയേ വപുഃ ।
തസ്മാദണ്ഡസ്യ സര്‍വസ്യ ഹൃദയം രുപസങ്ഗ്രഹഃ ॥ 11।
ഭുവനം മനസോ നാന്യദന്യന്ന ഹൃദയാന്‍മനഃ ।
അശേഷാ ഹൃദയേ തസ്മാത്കഥാ പരിസമാപ്യതേ ॥ 12॥

കീര്‍ത്യതേ ഹൃദയം പിണ്ഡേ യഥാണ്ഡേ ഭാനൂമണ്ഡലം ।
മനഃ സഹസ്രാരഗതം ബിംബം ചാന്ദ്രമസം യഥാ ॥ 13॥

യഥാ ദദാതി തപനസ്തേജഃ കൈരവബന്ധവേ ।
ഇദം വിതരതി ജ്യോതിര്‍ഹ്രദയം മനസേ തഥാ ॥ 14॥

ഹ്രദ്യസന്നിഹിതോ മര്‍ത്യോ മനഃ കേവലമീക്ഷതേ ।
അസന്നികര്‍ഷേ സൂര്യസ്യ രാത്രൌ ചന്ദ്രേ യഥാ മഹഃ ॥ 15॥

അപശ്യംസ്തേജസോ മൂലം സ്വരൂപം സത്യമാത്മനഃ ।
മനസാ ച പൃഥക്പശ്യന്‍ ഭാവാന്‍ ഭ്രാംയതി പാമരഃ ॥ 16॥

ഹൃദി സന്നിഹിതോ ജ്ഞാനീ ലീനം ഹൃദയതേജസി ।
ഈക്ഷതേ മാനസം തേജോ ദിവാ ഭാനാവിവൈന്ദവം ॥ 17॥

പ്രജ്ഞാനസ്യ പ്രവേത്താരോ വാച്യമര്‍ഥം മനോ വിദുഃ
അര്‍ഥം തു ലക്ഷ്യം ഹൃദയം ഹൃദയാന്നപരഃ പരഃ ॥ 18॥

ദൃഗ്ദൃശ്യഭേദധീരേഷാ മനസി പ്രതിതിഷ്ഠതി ।
ഹൃദയേ വര്‍തമാനാം ദൃഗ്ദൃശ്യേനൈകതാം വ്രജേത് ॥ 19॥

മൂര്‍ച്ഛാ നിദ്രാതിസന്തോഷശോകാവേശഭയാദിഭിഃ ।
നിമിത്തൈരാഹതാ വൃത്തിഃ സ്വസ്ഥാനം ഹൃദയം വ്രജേത് ॥ 20॥

തദാ ന ജ്ഞായതേ പ്രാപ്തിര്‍ഹൃദയസ്യ ശരീരിണാ ।
വിജ്ഞായതേ സമാധൌ തു നാമഭേദോ നിമിത്തതഃ ॥ 21॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ഹൃദയവിദ്യാ
നാമ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥ 5



അഥ ഷഷ്ടോഽധ്യായഃ । (മനോനിഗ്രഹോപായഃ)

നിരുപ്യ ഹൃദയസ്യൈവം തത്ത്വം തത്ത്വവിദാം വരഃ ।
മനസോ നിഗ്രഹോപായമവദദ്രമണോ മുനിഃ ॥ 1॥

നിത്യവത്തിമതാം നൄണാം വിഷയാസക്ത്തചേതസാം ।
വാസനാനാം ബലിയസ്ത്വാന്‍മനോ ദുര്‍നിഗ്രഹം ഭവേത് ॥ 2॥

ചപലം തന്നിഗൃഹ്ണീയാത്പ്രാണരോധേന മാനവഃ ।
പാശബദ്ധോ യഥാ ജന്തുസ്തഥാ ചേതോ ന ചേഷ്ടതേ ॥ 3॥

പ്രാണരോധേന വൃത്തിനാം നിരോധഃ സാധിതോ ഭവേത് ।
വൃത്തിരോധേന വൃത്തിനാം ജന്‍മസ്ഥാനേ സ്ഥിതോ ഭവേത് ॥ 4॥

പ്രാണരോധശ്ച മനസാ പ്രാണസ്യ പ്രത്യവേക്ഷണം ।
കുംഭകം സിധ്യതി ഹ്യേയം സതതപ്രത്യവേക്ഷണാത് ॥ 5॥

യേഷാം നൈതേന വിധിനാ ശക്തിഃ കുംഭകസാധനേ ।
ഹഠയോഗവിധാനേന തേഷാം കുംഭകമിഷ്യതേ ॥ 6॥

ഏകദാ രേചകം കുര്യാത്കുര്യാത്പൂരകമേകദാ ।
കുംഭകം തു ചതുര്‍വാരം നാഡീശുദ്ധിര്‍ഭവേത്തതഃ ॥ 7॥

പ്രാണോ നാഡീഷു ശുദ്ധാസു നിരുദ്ധഃ ക്രമശോ ഭവേത് ।
പ്രാണസ്യ സര്‍വധാ രോധഃ ശുദ്ധം കുംഭകമുച്യതേ ॥ 8॥

ത്യാഗം ദേഹാത്മഭാവസ്യ രേചകം ജ്ഞാനിനഃ പരേ ।
പൂരകം മാര്‍ഗണം സ്വസ്യ കുംഭകം സഹജസ്ഥിതിം ॥ 9॥

ജപേന വാഽഥ മന്ത്രാണാം മനസോ നിഗ്രഹോ ഭവേത് ।
മാനസേന തദാ മന്ത്രപ്രാണയോരേകതാ ഭവേത് ॥ 10॥

മന്ത്രാക്ഷരാണാം പ്രാണേന സായുജ്യം ധ്യാനമുച്യതേ ।
സഹജസ്ഥിതയേ ധ്യാനം ദൃഢഭൂമിഃ പ്രകല്‍പതേ ॥ 11॥

സഹവാസേന മഹതാം സതാമാരുഢചേതസാം
ക്രിയമാണേന വാ നിത്യം സ്ഥാനേ ലീനം മനോ ഭവേത് ॥ 12॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ മനോനിഗ്രഹോപായഃ
നാമ ഷഷ്ടോഽധ്യായഃ ॥ 6



അഥ സപ്തമോഽധ്യായഃ । (ആത്മവിചാരാധികാരിതദങ്ഗനിരൂപണം)

ഭാരദ്വാജസ്യ വൈ കാര്‍ഷ്ണേരാചാര്യരമണസ്യ ച ।
അധ്യായേ കഥ്യതേ ശ്രേഷ്ഠഃ സംവാദ ഇഹ സപ്തമേ ॥ 1॥

കാര്‍ഷ്ണിരുവാച
രൂപമാത്മവിചാരസ്യ കിം നു കിം വാ പ്രയോജനം ।
ലഭ്യാദാത്മവിചാരേണ ഫലം ഭൂയോഽന്യതോഽസ്തി വാ ॥ 2॥

ഭഗവാനുവാച
സര്‍വാസാമപി വൃത്തീനാം സമഷ്ടിര്യാ സമീരിതാ ।
അഹംവൃത്തേരമുഷ്യാസ്തു ജന്‍മസ്ഥാനം വിമൃശ്യതാം ॥ 3॥

ഏഷ ആത്മവിചാരഃ സ്യന്ന ശാസ്ത്രപരിശീലനം ।
അഹങ്കാരോ വിലീനഃ സ്യാന്‍മൂലസ്ഥാനഗവേഷണേ ॥ 4॥

ആത്മാഭാസസ്ത്വഹങ്കാരഃ സ യദാ സമ്പ്രലിയതേ ।
ആത്മാ സത്യോഽഭിതഃ പൂര്‍ണഃ കേവലഃ പരിശിഷ്യതേ ॥ 5॥

സര്‍വക്ലേശനിവൃത്തിഃ സ്യാത്ഫലമാത്മവിചാരതഃ ।
ഫലാനാമവധിഃ സോഽയമസ്തി നേതോഽധികം ഫലം ॥ 6॥

അദ്ഭുതാഃ സിദ്ധയഃ സാധ്യാ ഉപായാന്തരതശ്ച യാഃ ।
താഃ പ്രാപ്തോഽപി ഭവത്യന്തേ വിചാരേണൈവ നിവൃതഃ ॥ 7॥

കാര്‍ഷ്ണിരുവാച
ഏതസ്യാത്മവിചാരസ്യ പ്രാഹുഃ കമധികാരിണം ।
അധികാരസ്യ സമ്പത്തിഃ കിം ജ്ഞാതും ശക്യതേ സ്വയം ॥ 8॥

ഭഗവാനുവാച
ഉപാസനാദിഭിഃ ശുദ്ധം പ്രാഗ്ജമസുകൃതേന വാ ।
ദൃഷ്ടദോഷം മനോ യസ്യ ശരീരേ വിഷയേഷു ച ॥ 9॥

മനസാ ചരതോ യസ്യ വിഷ്യേഷ്വരുചിര്‍ഭൃശം ।
ദേഹേ ചാനിത്യതാ ബുദ്ധിസ്തം പ്രഹുരധികാരിണം ॥ 10॥

ദേഹേ നശ്വരതാബുദ്ധേര്‍വൈരാഗ്യാദ്വിഷയേഷു ച ।
ഏതാഭ്യാമേവ ലിങ്ഗാഭ്യാം ജ്ഞേയാ സ്വസ്യാധികാരിതാ ॥ 11॥

കാര്‍ഷ്ണിരുവാച
സ്നാനം സന്ധ്യാം ജപോ ഹോമഃ സ്വാധ്യായോ ദേവപൂജനം ।
സങ്കീര്‍തനം തിര്‍ഥയാത്രാ യജ്ഞോ ദാനം വ്രതാനി ച ॥ 12॥

വിചാരേ സാധികാരസ്യ വൈരാഗ്യാച്ച വിവേകതഃ ।
കിം വാ പ്രയോജനായ സ്യുരുത കാലവിധൂതയേ ॥ 13॥

ഭഗവാനുവാച
ആരംഭിണാം ക്ഷീയമാണരാഗാണാമധികാരിണാം ।
കര്‍മാണ്യേതാനി സര്‍വാണി ഭൂയസ്യൈ ചിതശിദ്ധയേ ॥ 14॥

യത്കര്‍മ സുകൃതം പ്രോക്തം മനോവാക്കായസംഭവം ।
തത്തു കര്‍മാന്തരം ഹന്തി മനോവാക്കായസംഭവം ॥ 15॥

അത്യന്തശുദ്ധമനസാം പക്വാനാമധികാരിണാം ।
ഇദം ലോകോപകാരായ കര്‍മജാലം ഭവിഷ്യതി ॥ 16॥

പരേഷാമുപദേശായ് ക്ഷേമായ ച മനീഷിണഃ ।
പക്വാശ്ച കര്‍മ കുര്‍വന്തി ഭയാന്നാദേശശാസ്ത്രതഃ ॥ 17॥

വിചാരപ്രതികൂലാനി ന പുണ്യാനി നരര്‍ഷഭ ।
ക്രിയമാണാന്യസങ്ഗേന ഭേദബുദ്ധ്യുപമര്‍ദിനാ ॥ 18॥

ന ചാകൃതാനി പാപായ പക്വനാമധികാരിണാം ।
സ്വവിമര്‍ശോ മഹത്പുണ്യം പാവനാനാം ഹി പാവനം ॥ 19॥

ദൃശ്യതേ ദ്വിവിധാ നിഷ്ഠാ പക്വാനാമധികാരിണാം ।
ത്യാഗ ഏകാന്തയോഗായ പരാര്‍ഥം ച ക്രിയാദരഃ ॥ 20॥

കാര്‍ഷ്ണിരുവാച
നിര്‍വാണായാസ്തി ചേദന്യോ മാര്‍ഗ ആത്മവിചാരതഃ ।
ഏകോ വാ വിവിധസ്തം മേ ഭഗവാന്വക്തുമര്‍ഹതി ॥ 21॥

ഭഗവാനുവാച
ഏകഃ പ്രാപ്തും പ്രയതതേ പരഃ പ്രാപ്താരമൃച്ഛതി ।
ചിരായ പ്രഥമോ ഗച്ഛന്‍ പ്രാപ്തോത്യാത്മാന്‍മന്തതഃ ॥ 22॥

ഏകസ്യ ധ്യാനതശ്ചിത്തമേകാകൃതിര്‍ഭവിഷ്യതി ।
ഏകാകൃതിത്വം ചിത്തസ്യ സ്വരുപേ സ്ഥിതയേ ഭവേത് ॥ 23॥

അനിച്ഛയാപ്യതോ ധ്യായന്‍ വിന്ദത്യാത്മനി സംസ്ഥിതിം ।
വിചാരകസ്തു വിജ്ഞായ ഭവേദാത്മനി സംസ്ഥിതഃ ॥ 24॥

ധ്യായോ ദേവതാം മന്ത്രമന്യദ്വാ ലക്ഷ്യമുത്തമം ।
ധ്യേയമാത്മാത്മമഹാജ്യോതിഷ്യന്തതോ ലീനതാം വ്രജേത് ॥ 25॥

ഗതിരേവം ദ്വയോരേകാ ധ്യാതുശ്ചാത്മവിമര്‍ശിനഃ ।
ധ്യായന്നേകഃ പ്രശാന്തഃ സ്യാദന്യോ വിജ്ഞായ ശാംയതി ॥ 26॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ആത്മവിചാരാധികാരിതദങ്ഗനിരൂപണം
നാമ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥ 7



അഥ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ । (ആശ്രമവിചാരഃ)

കാര്‍ഷ്ണേരേവാപരം പ്രശ്നം നിശംയ ഭഗവാന്‍മുനിഃ ।
ചാതുരാശ്രംയസംബദ്ധമദികാരം ന്യരൂപയത് ॥ 1॥

ബ്രഹ്മചാരീ ഗൃഹീ വാഽപി വാനപ്രസ്ഥോഽഥവാ യതിഃ ।
നാരീ വാ വൃഷലോ വാപി പക്വോ ബ്രഹ്മ വിചാരയേത് ॥ 2॥

സോപാനവത്പരം പ്രാപ്തും ഭവിഷ്യത്യാശ്രമക്രമഃ ।
അത്യന്തപക്വചിത്തസ്യ ക്രമാപേക്ഷാ ന വിദ്യതേ ॥ 3॥

ഗതയേ ലോകകാര്യാണാമാദിശന്ത്യാശ്രാമക്രമം
ആശ്രമത്രയധര്‍മാണാം ന ജ്ഞാനപ്രതികൂലതാ ॥ 4॥

സംന്യാസോ നിര്‍മലം ജ്ഞാനം ന കാഷായോ ന മുണ്ഡനം ॥

പ്രതിബന്ധകബാഹുല്യവാരണായാശ്രമോ മതഃ ॥ 5॥

ബ്രഹ്മചയര്യാശ്രമേ യസ്യ ശക്തിരുജ്ജൃംഭതേ വ്രതൈഃ ।
വിദ്യയാ ജ്ഞാനവൃദ്ധയാ ച സ പശ്ചാത്പ്രജ്വലിഷ്യതി ॥ 6॥

ബ്രഹ്മചര്യേണ ശുദ്ധേന ഗൃഹിത്വേ നിര്‍മലോ ഭവേത് ।
സര്‍വേഷാമുപകാരായ ഗൃഹസ്ഥാശ്രമ ഉച്യതേ ॥ 7॥

സര്‍വഥാ വീതസങ്ഗസ്യ ഗൃഹസ്ഥസ്യാപി ദേഹിനഃ ।
പരം പ്രസ്ഫുരതി ജ്യോതിസ്തത്ര നൈവാസ്തി സംശയഃ ॥ 8॥

തപസസ്ത്വാശ്രമഃ പ്രോക്ത്തസ്തൃതീയഃ പണ്ഡിതോത്തമൈഃ ।
അഭാര്യോ വാ സഭാര്യോ വാ തൃതീയാശ്രമഭാഗ്ഭവേത് ॥ 9॥

തപസാ ദഗ്ധപാപസ്യ പക്വചിത്തസ്യ യോഗിനഃ ।
ചതുര്‍ഥ ആശ്രമഃ കാലേ സ്വയമേവ ഭവിഷ്യതി ॥ 10॥

ഏഷ പ്രാഗുക്ത ഏവാബ്ധേ ത്വഷ്ടമേ ദ്വാദശേ പുനഃ ।
ഉപദേശോ ഭഗവതഃ സപ്തമാഷ്ടമയോരഭൂത് ॥ 11॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ആശ്രമവിചാരഃ
നാമ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥ 8



അഥ നവമോഽധ്യായഃ । (ഗ്രന്ഥിഭേദകഥനം)

ചതുര്‍ദശേഽഷ്ടമേ രാത്രൌ മഹര്‍ഷി പൃഷ്ടവാനഹം ।
ഗ്രന്ഥിഭേദം സമുദ്ദിശ്യ വിദുഷാം യത്ര സംശയഃ ॥ 1॥

തമാകര്‍ണ്യ മമ പ്രശ്നം രമണോ ഭഗവാനൃഷിഃ ।
ധ്യാത്വാ ദിവ്യേന ഭാവേന കിഞ്ചിദാഹ മഹാമഹാഃ ॥ 2॥

ശരീരസ്യാത്മനശ്ചാപി സംബന്ധോ ഗ്രന്ഥിരുച്യതേ ।
സംബന്ധേനൈവ ശാരീരം ഭവതി ജ്ഞാനമാത്മനഃ ॥ 3॥

ശരീരം ജഡമേതത്സ്യാദാത്മാ ചൈതന്യമിഷ്യതേ ।
ഉഭയോരപി സംബന്ധോ വിജ്ഞാനേനാനുമീയതേ ॥ 4॥

ചൈതന്യച്ഛായയാശ്ലിഷ്ടം ശരീരം താത ചേഷ്ടതേ ।
നിദ്രാദൌ ഗ്രഹണാഭാവാദൂഹ്യതേ സ്ഥാനമാത്മനഃ ॥ 5॥

സൂക്ഷ്മാണാം വിദ്യുദാദീനാം സ്ഥൂലേ തന്ത്ര്യാദികേ യഥാ ।
തഥാ കലേവരേ നാഡ്യാം ചൈതന്യജ്യോതിഷോ ഗതിഃ ॥ 6॥

സ്ഥലമേകമുപാശ്രിത്യ ചൈതന്യജ്യോതിരുജ്ജ്വലം ।
സര്‍വം ഭാസയതേ ദേഹം ഭാസ്കരോ ഭുവനം യഥാ ॥ 7॥

വ്യാപ്തേന തത്പ്രകാശേന ശരീരേ ത്വനുഭൂതയഃ ।
സ്ഥലം തദേവ ഹൃദയം സൂരയസ്സമ്പ്രചക്ഷതേ ॥ 8॥

നാഡീശക്തിവിലാസേന ചൈതന്യാംശുഗതിര്‍മതാ ।
ദേഹസ്യ ശക്തയസ്സര്‍വാഃ പൃഥങ്നാഡീരൂപാശ്രിതാഃ ॥ 9॥

ചൈതന്യം തു പൃഥങ്നാഡ്യാം താം സുഷുംണാം പ്രചക്ഷതേ ।
ആത്മനാഡീം പരാമേകേ പരേത്വമൃതനാഡികാം ॥ 10॥

സര്‍വം ദേഹം പ്രകാശേന വ്യാപ്തോ ജീവോഽഭിമാനവാന്‍ ।
മന്യതേ ദേഹമാത്മാനം തേന ഭിന്നം ച വിഷ്ടപം ॥ 11॥

അഭിമാനം പരിത്യജ്യ ദേഹേ ചാത്മധിയം സുധീഃ ।
വിചാരയേച്ചേദേകാഗ്രോ നാഡീനാം മഥനം ഭവേത് ॥ 12॥

നാഡീനാം മഥനേനൈവാത്മാ താഭ്യഃ പൃഥക്കൃതഃ ।
കേവലാമമൃതാം നാഡീമാശ്രിത്യ പ്രജ്വലിഷ്യതി ॥ 13॥

ആത്മനാഡ്യാം യദാ ഭാതി ചൈതന്യജ്യോതിരുജ്ജ്വലം ।
കേവലായാം തദാ നാന്യദാത്മനസ്സമ്പ്രഭാസതേ ॥ 14॥

സാന്നിധ്യാദ്ഭാസമാനം വാ ന പൃഥക്പ്രതിതിഷ്ഠതി ।
ജാനാതി സ്പഷ്ടമാത്മാനം സ ദേഹമിവ പാമരഃ ॥ 15॥

ആത്മൈവ ഭാസതേ യസ്യ ബഹിരന്തശ്ച സര്‍വതഃ ।
പാമരസ്യേവ രൂപാദി സ ഭിന്നഗ്രന്ഥിരുച്യതേ ॥ 16॥

നാഡീബന്ധോഽഭിമാനശ്ച ദ്വയം ഗ്രന്ഥിരുദീര്യതേ ।
നാഡീബന്ധേന സൂക്ഷമോഽപി സ്ഥൂലം സര്‍വം പ്രപശ്യതി ॥ 17॥

നിവൃത്തം സര്‍വനാഡീഭ്യോ യദൈകാം നാഡീകാം ശ്രിതം ।
ഭിന്നഗ്രന്ഥി തദാ ജ്യോതിരാത്മഭാവായ കല്‍പതേ ॥ 18॥

അഗ്നിതപ്തമയോഗോലം ദൃശ്യതേഽഗ്നിമയം യഥാ ।
സ്വവിചാരാഗ്നിസന്തപ്തം തഥേദം സ്വമയം ഭവേത് ॥ 19॥

ശരീരാദിജുഷാം പൂര്‍വവാസനാനാം ക്ഷയസ്തദാ ।
കര്‍തൃത്വമശരീരത്വാന്നൈവ തസ്യ ഭവിഷ്യതി ॥ 20॥

കര്‍തൃത്വാഭാവതഃ കര്‍മവിനാശോഽസ്യ സമീരിതഃ ।
തസ്യ വസ്ത്വന്തരാഭാവാത്സംശയാനാമനുദ്ഭവഃ ॥ 21॥

ഭവിതാ ന പുനര്‍ബദ്ധോ വിഭിന്നഗ്രന്ഥിരേകദാ ।
സാ സ്ഥിതിഃ പരമാ ശക്തിസ്സാ ശാന്തിഃ പരമാ മതാ ॥ 22॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ഗ്രന്ഥിഭേദകഥനം
നാമ നവമോഽധ്യായഃ ॥ 9



അഥ ദശമോഽധ്യായഃ । (സങ്ഘവിദ്യാ)

യതിനോ യോഗനാഥസ്യ മഹര്‍ഷിരമണസ്യ ച ।
ദശമേഽത്ര നീബഘ്നിമസ്സംവാദം സങ്ഘഹര്‍ഷദം ॥ 1॥

യോഗനാഥ ഉവാച
സാങ്ഘികസ്യ ച സങ്ഘസ്യ കസ്സംബന്ധോ മഹാമുനേ ।
സങ്ഘസ്യ ശ്രേയസേ നാഥ തമേതം വക്തുമര്‍ഹസി ॥ 2॥

ഭഗവാനുവാച
ജ്ഞേയശ്ശരീരവത്സങ്ഘസ്തത്തദാചാരശാലിനം ।
അങ്ഗാനീവാത്ര വിജ്ഞേയാസ്സാങ്ഘികാസ്സധുസത്തമ ॥ 3॥

അങ്ഗം യഥാ ശരീരസ്യ കരോത്യുപകൃതിം യതേ ।
തഥോപകാരം സങ്ഘസ്യ കുര്‍വന്‍ ജയതി സാങ്ഘികഃ ॥

സങ്ഘസ്യ വാങ്മനഃകായൈരുപകാരോ യഥാ ഭവേത് ।
സ്വയം തഥാഽഽചരന്നിത്യം സ്വകീയാനപി ബോഘയേത് ॥ 5॥

ആനുകൂല്യേന സങ്ഘസ്യ സ്ഥാപയിത്വാ നിജം കുലം ।
സങ്ഘസ്യൈവ തതോ ഭൂത്യൈ കുര്യാദ്ഭുതിയുതം കുലം ॥ 6॥

യോഗനാഥ ഉവാച
ശാന്തിം കേചിത്പ്രശംസന്തി ശക്തിം കേചിന്‍മനീഷിണഃ ।
അനയോഃ കോ ഗുണോ ജ്യായാന്ത്സങ്ഘക്ഷേമകൃതേ വിഭോ ॥ 7॥

ഭഗവാനുവാച
സ്വമനശ്ശുദ്ധയേ ശാന്തിശ്ശക്തിസ്സങ്ഘസ്യ വൃദ്ധയേ ।
ശക്ത്യാ സങ്ഘം വിധായോച്ചൈശ്ശാന്തിം സംസ്ഥാപയേത്തതഃ ॥ 8॥

യോഗനാഥ ഉവാച
സര്‍വസ്യാപി ച സങ്ഘസ്യ നരാണാണാമൃഷികുഞ്ജര ।
ഗന്തവ്യം സമുദായേന കിം പരം ധരണീതലേ ॥ 9॥

ഭഗവാനുവാച
സമുദായേന സര്‍വസ്യ സങ്ഘസ്യ തനുധാരിണാം ।
സൌഭ്രാത്രം സമഭാവേന ഗന്തവ്യം പരമുച്യതേ ॥ 10॥

സൌഭ്രാത്രേണ പരാ ശാന്തിരന്യോന്യം ദേഹധാരിണാം ।
തദേത്യം ശോഭതേ സര്‍വാ ഭൂമിരേകം ഗൃഹം യഥാ ॥ 11॥

അഭൂത്പഞ്ചദശേ ഘസ്ത്രേ സംവാദസ്സോഽയമഷ്ടമേ ।
യോഗനാഥസ്യ യതിനോ മഹര്‍ഷേശ്ച ദയാവതഃ ॥ 12॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ സങ്ഘവിദ്യാ
നാമ ദശമോഽധ്യായഃ ॥ 10



അഥ ഏകാദശോഽധ്യായഃ । (ജ്ഞാനസിദ്ധിസാമരസ്യകഥനം)

ഷോഡശേ ദിവസേ രാത്രൌ വിവിക്തേ മുനിസത്തമം ।
ഗുരും ബ്രഹ്മവിദാം ശ്രേഷ്ഠം നിത്യമാത്മനി സംസ്ഥിതം ॥ 1॥

ഉപഗംയ മഹാഭാഗം സോഽഹം കൈവതമാനവം ।
രമണം സ്തുതവാനസ്മി ദുര്ലഭജ്ഞാനലബ്ധയേ ॥ 2॥

ത്വയ്യേവ പരമാ നിഷ്ഠാ ത്വയ്യേവ വിശദാ മതിഃ ।
അംഭസാമിവ വാരാശിര്‍വിജ്ഞാനാനാം ത്വമാസ്പദം ॥ 3॥

ത്വം തു സപ്തദശേ വര്‍ഷേ ബാല്യ ഏവ മഹായശഃ ।
ലബ്ധവാനസി വിജ്ഞാനം യോഗിനാമപി ദുര്ലഭം ॥ 4॥

സര്‍വേ ദൃശ്യാ ഇമേ ഭാവാ യസ്യ ഛായാമയാസ്തവ ।
തസ്യ തേ ഭഗവന്നിഷ്ഠാം കോ നു വര്‍ണയിതും ക്ഷമഃ ॥ 5॥

മജ്ജതാം ഘോരസംസാരേ വ്യപൃതാനാമിതസ്തതഃ ।
ദുഃഖം മഹത്തിതീഷൂര്‍ണാം ത്വമേകാ പരമാ ഗതിഃ ॥ 6॥

പശ്യാമി ദേവദത്തേന ജ്ഞാനേന ത്വാം മുഹുര്‍മുഹുഃ ।
ബ്രഹ്മണ്യാനാം വരം ബ്രഹ്മന്ത്സുബ്രഹ്മണ്യം നരാകൃതിം ॥ 7॥

ന ത്വം സ്വാമിഗിരൌ നാഥ ന ത്വം ക്ഷണികപര്‍വതേ ।
ന ത്വം വേങ്കടശൈലാഗ്രേ ശോണാദ്രാവസി വസ്തുതഃ ॥ 8॥

ഭൂമവിദ്യാം പുരാ നാഥ നാരദായ മഹര്‍ശയേ ।
ഭവാന്‍ ശുശ്രൂഷമാണായ രഹസ്യാമുപദിഷ്ടവാന്‍ ॥ 9॥

സനത്കുമാരം ബ്രഹ്മര്‍ഷി ത്വാമാഹുര്‍വേദവേദിനഃ ।
ആഗമാനാം തു വേത്താരസ്സുബ്രഹ്മണ്യം സുരര്‍ഷഭം ॥ 10॥

കേവലം നാമ ഭേദോഽയം വ്യക്തിഭേദോ ന വിദ്യതേ ।
സനത്കുമാരസ്സ്കന്ദശ്ച പര്യായൌ തവ തത്ത്വതഃ ॥ 11॥

പുരാ കുമാരിലോ നാമ ഭൂത്വാ ബ്രാഹ്മണസത്തമഃ ।
ധര്‍മം വേദോദിതം നാഥ ത്വം സംസ്ഥാപിതവാനസി ॥ 12॥

ജൈനൈര്‍വ്യാകുലിതേ ധര്‍മേ ഭഗവന്ദ്രവിഡേഷു ച ।
ഭൂത്വാ ത്വം ജ്ഞാനസംബന്ധോ ഭക്തിം സ്ഥാപിതവാനസി ॥ 13॥

അധുനാ ത്വം മഹാഭാഗ ബ്രഹ്മജ്ഞാനസ്യ ഗുപ്തയേ ।
ശാസ്ത്രജ്ഞാനേന സന്തൄപ്തൈര്‍നിരുദ്ധസ്യാഗതോ ധരാം ॥ 14॥

സന്ദേഹാ ബഹവോ നാഥ ശിഷ്യാണാം വാരിതാസ്ത്വയാ ।
ഇമം ച മമ സന്ദേഹം നിവാരയിതുമര്‍ഹസി ॥ 15॥

ജ്ഞാനസ്യ ചാപി സിദ്ധീനാം വിരോധഃ കിം പരസ്പരം ।
ഉതാഹോ കോഽപി സംബന്ധോ വര്‍തതേ മുനികുഞ്ജര ॥ 16॥

മയൈവം ഭഗവാന്‍പൃഷ്ടോ രമണോ നുതിപൂര്‍വകം ।
ഗഭിരയാ ദൃശാ വീക്ഷ്യ മാമിദം വാക്യമബ്രവിത് ॥ 17॥

സഹജാം സ്ഥിതിമാരുഢഃ സ്വഭാവേന ദിനേ ദിനേ ।
തപശ്ചരതിദുര്‍ധര്‍ഷം നാലസ്യം സഹജസ്ഥിതൌ ॥ 18॥

തപസ്തദേവ ദുര്‍ധര്‍ഷം യ നിഷ്ഠ സഹജാത്മനി ।
തേന നിത്യേന തപസാ ഭവേത്പാകഃ ക്ഷണേ ക്ഷണേ ॥ 19॥

പരിപാകേന കാലേ സ്യുഃ സിദ്ധയസ്താത പശ്യതഃ ।
പ്രാരബ്ധം യദി താഭിഃ സ്യാദ്വിഹാരോ ജ്ഞാനിനോഽപി ച ॥ 20॥

യഥാ പ്രപഞ്ചഗ്രഹണേ സ്വരുപാന്നേതരന്‍മുനേഃ ।
സിദ്ധയഃ ക്രിയമാണാശ്ച സ്വരുപാന്നേതരത്തഥാ ॥ 21॥

ഭവേന്ന യസ്യ പ്രാരബ്ധം ശക്തിപൂര്‍ണോഽപ്യയം മുനിഃ ।
അതരങ്ഗ ഇവാംഭോധിര്‍ന കിഞ്ചിത്ദപി ചേഷ്ടതേ ॥ 22॥

നാന്യം മൃഗയതേ മാര്‍ഗം നിസര്‍ഗാദാത്മനി സ്ഥിതഃ ॥

സര്‍വാസാമപി ശക്തീനാം സമഷ്ടിഃ സ്വാത്മനി സ്ഥിതിഃ ॥ 23॥

അപ്രയത്നേന തു തപഃ സഹജാ സ്ഥിതിരുച്യതേ ।
സഹജായാം സ്ഥിതൌ പാകാച്ഛക്ത്തിനാമുദ്ഭവോ മതഃ ॥ 24॥

പരീവൃതോഽപി ബഹുഭിര്‍നിത്യമാത്മനി സംസ്ഥിതഃ ।
ഘോരം തപശ്ചരത്യേവ ന തസ്യൈകാന്തകാമിതാ ॥ 25॥

ജ്ഞാനം ശക്തേരപേതം യോ മന്യതേ നൈവ വേദ സഃ ।
സര്‍വശക്തേഽഭിതഃ പൂര്‍ണേ സ്വസ്വരൂപേ ഹി ബോധവാന്‍ ॥ 26॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ജ്ഞാനസിദ്ധിസാമരസ്യകഥനം
നാമ ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥ 11



അഥ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ । (ശക്തിവിചാരഃ)

ഏകോനവിംശേ ദിവസേ ഭാരദ്വാജോ മഹാമനാഃ ।
കപാലീ കൃതിഷു ജ്യായാനപൃച്ഛദ്രമണം ഗുരും ॥ 1।
കപാല്യുവാച
വിഷയീ വിഷയോ വൃത്തിരിതീദം ഭഗവംസ്ത്രികം ।
ജ്ഞാനിനാം പാമരാണാം ച ലോകയാത്രാസു ദൃശ്യതേ ॥ 2॥

അഥ കേന വിശേഷേണ ജ്ഞാനീ പാമരതോഽധികഃ ।
ഇമം മേ നാഥ സന്ദേഹം നിവര്‍തയിതുമര്‍ഹസി ॥ 3॥

ഭഗവാനുവാച
അഭിന്നോ വിഷയീ യസ്യ സ്വരൂപാന്‍മനുജര്‍ഷഭ ।
വ്യാപാരവിഷയൌ ഭാതസ്തസ്യാഭിന്നൌ സ്വരൂപതഃ ॥ 5॥

ഭേദഭാസേ വിജാനാതി ജ്ഞാന്യഭേദം തി താത്ത്വികം ।
ഭേദാഭാസവശം ഗത്വാ പാമരസ്തു വിഭിദ്യതേ ॥ 6॥

കപാല്യുവാച
നാഥ യസ്മിന്നിമേ ഭേദ ഭാസന്തേ ത്രിപുടീമയാഃ ।
ശക്തിമദ്വാ സ്വരൂപം തദുതാഹോ ശക്തിവര്‍ജിതം ॥ 7॥

ഭഗവാനുവാച
വത്സ യസ്മിന്നിമേ ഭേദാ ഭാസന്തേ ത്രിപുടീമയാഃ ।
സര്‍വശക്തം സ്വരൂപം തദാഹുര്‍വേദാന്തവേദിനഃ ॥ 8॥

കപാല്യുവാച
ഈശ്വരസ്യ തു യാ ശക്തിര്‍ഗീതാ വേദാന്തവേദിഭിഃ ।
അസ്തി വാ ചലനം തസ്യമാഹോസ്വിന്നാഥ നാസ്തി വാ ॥ 9॥

ഭഗവാനുവാച
ശക്തേസ്സഞ്ചലനാദേവ ലോകാനാം താത സംഭവഃ ।
ചലനസ്യാശ്രയോ വസ്തു ന സഞ്ചലതി കര്‍ഹിചിത് ॥ 10॥

അചലസ്യ തു യച്ഛക്തശ്ചലനം ലോകകാരണം ।
താമോവാചക്ഷതേ മായാമനിര്‍വാച്യാം വിപശ്ചിതഃ ॥ 11॥

ചഞ്ചലത്വം വിഷയിണോ യഥാര്‍ഥമിവ ഭാസതേ ।
ചലനം ന നരശ്രേഷ്ഠ സ്വരൂപസ്യ തു വസ്തുതഃ ॥ 12॥

ഈശ്വരസ്യ ച ശക്തേശ്ച ഭേദോ ദൃഷ്തിനിമിത്തകഃ ।
മിഥുനം ത്വിദമേകം സ്യാദ്ദൃഷ്ടിശ്ചേദുപസംഹൃതാ ॥ 13॥

കപാല്യുവാച
വ്യാപാര ഈശ്വരസ്യായം ദൃശ്യബ്രഹ്മാണ്ഡകോടികൃത് ।
നിത്യഃ കിമഥവാഽനിത്യോ ഭഗവാന്വക്തുമര്‍ഹതി ॥ 14॥

ഭഗവാനുവാച
നിജയാ പരയാ ശക്ത്യാ ചലന്നപ്യചലഃ പരഃ ।
കേവലം മുനിസംവേദ്യം രഹസ്യമിദമുത്തമം ॥ 15॥

ചലത്വമേവ വ്യാപാരോ വ്യാപാരശ്ശക്തിരുച്യതേ ।
ശക്ത്യാ സര്‍വമിദം ദൃശ്യം സസര്‍ജ പരമഃ പുമാന്‍ ॥ 16॥

വ്യാപാരസ്തു പ്രവൃതിശ്ച നിവൃത്തിരിതി ച ദ്വിധാ ।
നിവൃരിസ്ഥാ യത്ര സര്‍വമാത്മൈവാഭൂദിതി ശ്രുതിഃ ॥ 17॥

നാനാത്വം ദ്വൈതകാലസ്ഥം ഗംയതേ സര്‍വമിത്യതഃ ।
അഭൂദിതി പദേനാത്ര വ്യാപാരഃ കോഽപി ഗംയതേ ॥ 18॥

ആത്മൈവേതി വിനിര്‍ദേശദ്വിശേഷാണാം സമം തതഃ ।
ആത്മന്യേവോപസംഹാരസ്തജ്ജാതാനാം പ്രകീര്‍തിതഃ ॥ 19॥

വിനാ ശക്തിം നരശ്രേഷ്ഠ സ്വരൂപം ന പ്രതീയതേ ।
വ്യാപാര ആശ്രയശ്ചേതി ദ്വിനാമാ ശക്തിരുച്യതേ ॥ 20॥

വ്യാപാരോ വിശ്വസര്‍ഗാദികാര്യമുക്തം മനീഷിഭിഃ ।
ആശ്രയോ ദ്വിപദാം ശ്രേഷ്ഠ സ്വരൂപാന്നാതിരിച്യതേ ॥ 21॥

സ്വരൂപമന്യസാപേക്ഷം നൈവ സര്‍വാത്മകത്വതഃ ।
ശക്തിം വൃത്തിം സ്വരൂപം ച യ ഏവം വേദ വേദ സഃ ॥ 22॥

വൃത്തേരഭാവേ തു സതോ നാനാഭാവോ ന സിധ്യതി ।
സത്താ ശക്ത്യതിരിക്ത്താ ചേദ് വൃതേര്‍നൈവ സമുദ്ഭവഃ ॥ 23॥

യദി കാലേന ഭവിതാ ജഗതഃ പ്രലയോ മഹാന്‍ ।
അഭേദേന സ്വരൂപേഽയം വ്യാപാരോ ലീനവദ്ഭവേത് ॥ 24॥

സര്‍വോപി വ്യവഹാരോഽയം ന ഭവേച്ഛക്തിമന്തരാ ।
ന സൃഷ്ടിര്‍നാപി വിജ്ഞാനം യദേതത് ത്രിപുടീമയം ॥ 25॥

സ്വരുപമാശ്രയത്വേന വ്യാപാരസ്സര്‍ഗകര്‍മണാ ।
നാമഭ്യാമുച്യതേ ദ്വാഭ്യാം ശക്തിരേകാ പരാത്പരാ ॥ 26॥

ലക്ഷണം ചലനം യേഷാം ശക്തേസ്തേഷാം തദാശ്രയഃ ।
യത് കിഞ്ചിത്പരമം വസ്തു വ്യക്തവ്യം സ്യാന്നരര്‍ഷഭ ॥ 27॥

തദേകം പരമം വസ്തു ശക്തിമേകേ പ്രചക്ഷതേ ।
സ്വരുപം കേഽപി വിദ്വാംസോ ബ്രഹ്മാന്യേ പുരുഷം പരേ ॥ 28॥

വത്സ സത്യം ദ്വിധാ ഗംയം ലക്ഷണേന ച വസ്തുതഃ ।
ലക്ഷണേനോച്യതേ സത്യം വസ്തുതസ്ത്വനുഭൂയതേ ॥ 29॥

തസ്മാത്സ്വരൂപവിജ്ഞാനം വ്യാപാരേണ ച വസ്തുതഃ ।
താടസ്ഥ്യേന ച സാക്ഷാച്ച ദ്വിവിധം സമ്പ്രചക്ഷതേ ॥ 30॥

സ്വരുപമാശ്രയം പ്രാഹുര്‍വ്യാപാരം താത ലക്ഷണം ।
വൃത്യാ വിജ്ഞായ തന്‍മൂലമാശ്രയേ പ്രതിതിഷ്ഠതി ॥ 31॥

സ്വരൂപം ലക്ഷണോപേതം ലക്ഷണം ച സ്വരുപവത് ।
താദാത്മ്യേനൈവ സംബന്ധസ്ത്വനയോസ്സമ്പ്രകീര്‍തിതഃ ॥ 32॥

തടസ്ഥലക്ഷണേനൈവം വ്യാപാരാഖ്യേന മാരിഷ ।
യതോ ലക്ഷ്യം സ്വരൂപം സ്യാന്നിത്യവ്യാപാരവത്തതഃ ॥ 33॥

വ്യാപാരോ വസ്തുനോ നാന്യോ യദി പശ്യസി തത്ത്വതഃ ।
ഇദം തു ഭേദവിജ്ഞാനം സര്‍വം കാല്‍പനികം മതം ॥ 34॥

ശക്ത്യുല്ലാസാഹ്യയാ സേയം സൃഷ്ടിഃ സ്യാദീശകല്‍പനാ ।
കല്‍പനേയമതീത ചേത് സ്വരൂപമവശിഷ്യതേ ॥ 35॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ശക്തിവിചാരോ
നാമ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥ 12



അഥ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ । (സംന്യാസേ സ്ത്രീപുരുഷയോസ്തുല്യാധികാരനിരൂപണം)

അത്രിണാമന്വയജ്യോത്സ്നാ വസിഷ്ഠാനാം കുലസ്നുഷാ ।
മഹാദേവസ്യ ജനനീ ധീരസ്യ ബ്രഹ്മവേദിനഃ ॥ 1॥

പ്രതിമാനം പുരന്ധ്രീണാം ലോകസേവാവ്രതേ സ്ഥിതാ ।
ബിഭ്രാണാ മഹതീം വിദ്യാം ബ്രഹ്മാദിവിബുധസ്തുതാം ॥ 2॥

ദക്ഷിണേ വിന്ധ്യതശ്ശ്ക്തേസ്താരിണ്യാ ആദിമാ ഗുരുഃ ।
തപസ്സഖീ മേ ദയിതാ വിശാലാക്ഷീ യശസ്വിനീ ॥ 3॥

പ്രശ്നദ്വയേന രമണാഹ്യയം വിശ്വഹിതം മുനിം ।
അഭ്യഗച്ഛദദുഷ്ടാങ്ഗീ നിക്ഷിപ്തേന മുഖേ മമ ॥ 4॥

ആത്മസ്ഥിതാനാം നാരീണാമസ്തി ചേത്പ്രതിബന്ധകം ।
ഗൃഹത്യാഗേന ഹംസീത്വം കിമു സ്യാച്ഛാസ്ത്രസമ്മതം ॥ 5॥

ജീവന്ത്യാ ഏവ മുക്തായാ ദേഹപാതോ ഭവേദ്യദി ।
ദഹനം വാ സമാധിര്‍വാ കാര്യം യുക്തമനന്തരം ॥ 6॥

പ്രശ്നദ്വയമിദം ശ്രുത്വാ ഭഗവാനൃഷിസത്തമഃ ।
അവോചന്നിര്‍ണയം തത്ര സര്‍വശാസ്ത്രാര്‍ഥതത്ത്വവിത് ॥ 7॥

സ്വരൂപേ വര്‍തമാനാനാം പക്വാനാം യോഷിതാമപി ।
നിവൃത്തത്വാന്നിഷേധസ്യ ഹംസീത്വം നൈവ ദുഷ്യതി ॥ 8॥

മുക്തത്വസ്യാവിശിഷ്ടത്വദ്ബോധസ്യ ച വധൂരപി ।
ജീവന്‍മുക്താ ന ദാഹ്യാ സ്യാത് തദ്ദേഹോ ഹി സുരാലയഃ ॥ 9॥

യേ ദോഷോ ദേഹദഹനേ പുംസോ മുക്തസ്യ സംസ്മൃതാഃ ।
മുക്തായാസ്സന്തി തേ സര്‍വേ ദേഹദാഹേ ച യോഷിതഃ ॥ 10॥

ഏകവിംശേഽഹ്നി ഗീതോഽഭൂദയമര്‍ഥോ മനീഷിണാ ।
അധികൃത്യ ജ്ഞാനവതീം രമണേന മഹര്‍ഷിണാ ॥ 11॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ സംന്യാസേ സ്ത്രീപുരുഷയോസ്തുല്യാധികാരനിരൂപണം
നാമ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥ 13



അഥ ചതുര്‍ദശോഽധ്യായഃ । (ജീവന്‍മുക്തിവിചാരഃ)

നിശായാമേകവിംശേഽഹ്നി ഭാരദ്വാജി വിദാം വരഃ ।
പ്രാജ്ഞശ്ശിവകുലോപാധിര്‍വൈദര്‍ഭോ വദതാം വരഃ ॥ 1॥

ജീവനമുക്തിം സമുദ്ദിശ്യ മഹര്‍ഷി പരിപൃഷ്ടവാന്‍ ।
അഥ സര്‍വേഷു ശൃണ്വത്സു മഹര്‍ഷിര്‍വാക്യമബ്രവിത് ॥ 2॥

ശാസ്ത്രീയൈര്ലോകികൈശ്ചാപി പ്രത്യയൈരവിചാലിതാ ।
സ്വരൂപേ സുദൃഢാ നിഷ്ഠാ ജീവന്‍മുക്തിരുദാഹൃതാ ॥ 3॥

മുക്തിരേകവിധൈവ സ്യാത്പ്രജ്ഞാനസ്യാവിശേഷതഃ ।
ശരീരസ്ഥം മുക്തബന്ധം ജീവന്‍മുക്തം പ്രചക്ഷതേ ॥ 4॥

ബ്രഹ്മലോകഗതോ മുക്തശ്ശ്രൂയതേ നിഗമേഷു യഃ ।
അനുഭൂതൌ ന ഭേദോഽസ്തി ജീവന്‍മുക്തസ്യ തസ്യ ച ॥ 5॥

പ്രാണാഃ സമവലീയന്തേ യസ്യാത്രൈവ മഹാത്മനഃ ।
തസ്യാപ്യനുഭവോ വിദ്വന്നേതയോരുഭയോരിവ ॥ 6॥

സാംയാത്സ്വരൂപനിഷ്ഠായാ ബന്ധഹാനേശ്ച സാംയതഃ ।
മുക്തിരേകവിധൈവ സ്യാദ്ഭേദസ്തു പരബുദ്ധിഗഃ ॥ 7॥

മുക്തോ ഭവതി ജീവന്യോ മാഹാത്മാത്മനി സംസ്ഥിതഃ ।
പ്രാണാഃ സമവലീയന്തേ തസ്യൈവാത്ര നരര്‍ഷഭ ॥ 8॥

ജീവന്‍മുക്തസ്യ കാലേന തപസഃ പരിപാകതഃ ।
സ്പര്‍ശാഭാവോഽപി സിദ്ധഃ സ്യാദ്രൂപേ സത്യപി കുത്രചിത് ॥ 9॥

ഭൂയശ്ച പരിപാകേന രൂപാഭാവോഽപി സിദ്ധ്യതി ।
കേവലം ചിന്‍മയോ ഭൂത്വാ സ സിദ്ധോ വിഹരിഷ്യതി ॥ 10॥

ശരീരസംശ്രയം സിദ്ധ്യോര്‍ദ്വയമേതന്നരോത്തമ ।
അല്‍പേനാപി ച കാലേന ദേവതാനുഗ്രഹാദ്ഭവേത് ॥ 11॥

ഭേദമേതം പുരസ്കൃത്യ താരതംയം ന സമ്പദി ।
ദേഹവാനശരീരോ വാ മുക്ത ആത്മനി സംസ്ഥിതഃ ॥ 12॥

നാഡീദ്വാരാര്‍ചിരോദ്യേന മാര്‍ഗേണോര്‍ധ്വഗതിര്‍നരഃ ।
തത്രോത്പന്നേന ബോധേന സദ്യോ മുക്തോ ഭവിഷ്യതി ॥ 13॥

ഉപാസകസ്യ സുതരാം പക്വചിത്തസ്യ യോഗിനഃ ।
ഈശ്വരാനുഗ്രഹാത്പ്രോക്താ നാഡീദ്വാരോത്തമാ ഗതിഃ ॥ 14॥

സര്‍വേഷു കാമചാരോഽസ്യ ലോകേഷു പരികീര്‍തിതഃ ।
ഇച്ഛയാഽനേകദേഹാനാം ഗ്രഹണം ചാപ്യനുഗ്രഹഃ ॥ 15॥

കൈലാശം കേഽപി മുക്താനാം ലോകമാഹുര്‍മനീഷിണഃ ।
ഏകേ വദന്തി വൈകുണ്ഠം പരേ ത്വാദിത്യമണ്ഡലം ॥ 16॥

മുക്തലോകാശ്ച തേ സര്‍വേ വിദ്വന്‍ഭൂംയാദിലോകവത് ।
ചിത്രവൈഭവയാ ശക്ത്യാ സ്വരുപേ പരികല്‍പിതാഃ ॥ 17॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ജീവന്‍മുക്തിവിചാരോ
നാമ ചതുര്‍ദശോഽധ്യായഃ ॥ 14



അഥ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ । (ശ്രവണമനനനിദിധ്യാസനനിരൂപണം)

ശ്രവണം നാമ കിം നാഥ മനനം നാമ കിം മതം ।
കിം വാ മുനികുലശ്രേഷ്ഠ നിദിധ്യാസനമുച്യതേ ॥ 1॥

ഇത്യേവം ഭഗവാന്‍പൃഷ്ടോ മയാ ബ്രഹ്മവിദാം വരഃ ।
ദ്വാവിംശേ ദിവസേ പ്രാതരബ്രവീച്ഛിഷ്യസംസദി ॥ 2॥

വേദശീര്‍ഷസ്ഥവാക്യാനാമര്‍ഥവ്യാഖ്യാനപൂര്‍വകം ।
ആചാര്യാച്ഛൃവണം കേചിച്ഛൃവണം പരിചക്ഷതേ ॥ 3॥

അപരേ ശ്രവണം പ്രാഹുരാചാര്യാദ്വിദിതാത്മനഃ ।
ഗിരാം ഭാഷാമയീനാം ച സ്വരൂപം ബോധയന്തി യാഃ ॥ 4॥

ശ്രുത്വാ വേദാന്തവാക്യാനി നിജവാക്യാനി വാ ഗുരോഃ ।
ജന്‍മാന്തരീയപുണ്യേന ജ്ഞാത്വാ വോഭയമന്തരാ ॥ 5॥

അഹമ്പ്രത്യയമൂലം ത്വം ശരീരാദേര്‍വിലക്ഷണഃ ।
ഇതീദം ശ്രവണം ചിത്താച്ഛൃവണം വസ്തുതോ ഭവേത് ॥ 6॥

വദന്തി മനനം കേചിച്ഛാസ്ത്രാത്രര്‍ഥസ്യ വിചാരണം ।
വസ്തുതോ മനനം താത സ്വരുപസ്യ വിചാരണം ॥ 7॥

വിപര്യാസേന രഹിതം സംശയേന ച മാനദ ।
കൈശ്ചിദ്ബ്രഹ്മാത്മവിജ്ഞാനം നിദിധ്യാസനമുച്യതേ ॥ 8॥

വിപര്യാസേന രഹിതം സംശയേന ച യദ്യപി ।
ശാസ്ത്രീയമൈക്യവിജ്ഞാനം കേവലം നാനുഭൂതയേ ॥ 9॥

സംശയശ്ച വിപര്യാസോ നിവാര്യേതേ ഉഭാവപി ।
അനുഭൂത്യൈവ വാസിഷ്ഠ ന ശാസ്ത്രശതകൈരപി ॥ 10॥

ശാസ്ത്രം ശ്രദ്ധാവതോ ഹന്യാത് സംശയം ച വിപര്യയം ।
ശ്രദ്ധായാഃ കിഞ്ചിദൂനത്വേ പുനരഭ്യുദയസ്തയോഃ ॥ 11॥

മൂലച്ഛേദസ്തു വാസിഷ്ഠ സ്വരുപാനുഭവേ തയോഃ ।
സ്വരുപേ സംസ്ഥിതിസ്തസ്മാന്നിദിധ്യാസനമുച്യതേ ॥ 12॥

ബഹിസ്സഞ്ചരതസ്താത സ്വരുപേ സംസ്ഥിതിം വിനാ ।
അപരോക്ഷോ ഭവേദ്ബോധോ ന ശാസ്ത്രശതചര്‍ചയാ ॥ 13॥

സ്വരുപസംസ്ഥിതിഃ സ്യാച്ചേത് സഹജാ കുണ്ഡിനര്‍ഷഭ ।
സാ മുക്തിഃ സാ പരാ നിഷ്ഠാ സ സാക്ഷാത്കാര ഈരിതഃ ॥ 14॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ശ്രവണമനനനിദിധ്യാസന നിരൂപണം
നാമ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ ॥ 15



അഥ ഷോഡശോഽധ്യായഃ । (ഭക്തിവിചാരഃ)

അഥ ഭക്തിം സമുദ്ദിശ്യ പൃഷ്ടഃ പുരുഷസത്തമഃ ।
അഭാഷത മഹാഭാഗോ ഭഗവാന്‍ രമണോ മുനിഃ ॥ 1॥

ആത്മാ പ്രിയഃ സമസ്തസ്യ പ്രിയം നേതരദാത്മനഃ ।
അച്ഛിന്നാ തൈലധാരാവത് പ്രീതിര്‍ഭക്തിരുദാഹൃതാ ॥ 2॥

അഭിന്നം സ്വാത്മനഃ പ്രീത്യാ വിജാനാതീശ്വരം കവിഃ ।
ജാനന്നപ്യപരോ ഭിന്നം ലീന ആത്മനി തിഷ്ഠതി ॥ 3॥

വഹന്തീ തൈലധാരാവദ്യാ പ്രീതിഃ പരമേശ്വരേ ।
അനിച്ഛതോഽപി സാ ബുദ്ധിം സ്വരുപം നയതി ധ്രുവം ॥ 4॥

പരിച്ഛിന്നം യദാത്മാനം സ്വല്‍പജ്ഞം ചാപി മന്യതേ ।
ഭക്തോ വിഷയിരൂപേണ തദാ ക്ലേശനിവൃത്തയേ ॥ 5॥

വ്യാപകം പരമം വസ്തു ഭജതേ ദേവതാധിയാ ।
ഭജംശ്ച ദേവതാബുദ്ധ്യാ തദേവാന്തേ സമശ്നുതേ ॥ 6॥

ദേവതായാ നരശ്രേഷ്ഠ നാമരൂപപ്രകല്‍പനാത് ।
താഭ്യാം തു നാമരൂപാഭ്യാം നാമരുപേ വിജേഷ്യതേ ॥ 7॥

ഭക്തൌ തു പരിപൂര്‍ണായമലം ശ്രവണമേകദാ ।
ജ്ഞാനായ പരിപൂര്‍ണായ തദാ ഭക്തിഃ പ്രകല്‍പതേ ॥ 8॥

ധാരാവ്യപേതാ യാ ഭക്തിഃ സാ വിച്ഛിന്നേതി കീര്‍ത്യതേ ।
ഭക്തേഃ പരസ്യ സാ ഹേതുര്‍ഭവതീതി വിനിര്‍ണയഃ ॥ 9॥

കാമായ ഭക്തിം കുര്‍വാണഃ കാമം പ്രാപ്യാപ്യനിവൃതഃ ।
ശാശ്വതായ സുഖസ്യാന്തേ ഭജതേ പുനരീശ്വരം ॥ 10॥

ഭക്തിഃ കാമസമേതാഽപി കാമാപ്തൌ ന നിവര്‍തതേ ।
ശ്രദ്ധാ വൃദ്ധാ പരേ പുംസി ഭൂയ ഏവാഭിര്‍വര്‍ധതേ ॥ 11॥

വര്‍ധമാനാ ച സാ ഭക്തിഃ കാലേ പൂര്‍ണാ ഭവിഷ്യതി ।
പൂര്‍ണയാ പരയാ ഭക്ത്യാ ജ്ഞാനേനേവ ഭവം തരേത് ॥ 12॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ഭക്തിവിചാരഃ
നാമ ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥ 16



അഥ സപ്തദശോഽധ്യായഃ । (ജ്ഞാനപ്രാപ്തിവിചാരഃ)

പഞ്ചവിംശേ തു ദിവസേ വൈദര്‍ഭോ വിദുഷം വരഃ ।
പ്രശ്രയാനവതോ ഭൂത്വാ മുനിം ഭൂയോഽപി പൃഷ്ടവാന്‍ ॥ 1॥

വൈദര്‍ഭ ഉവാച
ക്രമേണായാതി കിം ജ്ഞാനം കിഞ്ചിത്കിഞ്ചിദ്ദിനേ ദിനേ ।
ഏകസ്മിന്നേവ കാലേ കിം പൂര്‍ണമാഭാതി ഭാനുവത് ॥ 2॥

ഭഗവാനുവാച
ക്രമേണായാതി ന ജ്ഞാനം കിഞ്ചിത്കിഞ്ചിദ്ദിനേ ദിനേ ।
അഭ്യാസപരിപാകേന ഭാസതേ പൂര്‍ണമേകദാ ॥ 3॥

വൈദര്‍ഭ ഉവാച
അഭ്യാസകാലേ ഭഗവന്‍ വൃത്തിരന്തര്‍ബഹിസ്തഥാ ।
യാതായാതം പ്രകുര്‍വാണാ യാതേ കിം ജ്ഞാനമുച്യതേ ॥ 4॥

ഭഗവാനുവാച
അന്തര്യാതാ മതിര്‍വിദ്വന്‍ബഹിരായാതി ചേത്പുനഃ ।
അഭ്യാസമേവ താമാഹുര്‍ജ്ഞാനം ഹ്യനുഭവോഽച്യുതഃ ॥ 5॥

വൈദര്‍ഭ ഉവാച
ജ്ഞാനസ്യ മുനിശാര്‍ദൂല ഭൂമികാഃ കാശ്ചിദീരിതാഃ ।
ശാസ്ത്രേഷു വിദുഷാം ശ്രേഷ്ഠൈഃ കഥം താസാം സമന്വയഃ ॥ 6॥

ഭഗവാനുവാച
ശാസ്ത്രോക്താ ഭൂമികാസ്സര്‍വാ ഭവന്തി പരബുദ്ധിഗാഃ ।
മുക്തിഭേദാ ഇവ പ്രാജ്ഞ ജ്ഞാനമേകം പ്രജാനതാം ॥ 7॥

ചര്യാം ദേഹേന്ദ്രിയാദീനാം വീക്ഷ്യാബ്ധാനുസാരിണീം ।
കല്‍പയന്തി പരേ ഭൂമിസ്താരതംയം ന വസ്തുതഃ ॥ 8॥

വൈദര്‍ഭ ഉവാച
പ്രജ്ഞാനമേകദാ സിദ്ധം സര്‍വാജ്ഞാനനിബര്‍ഹണം ।
തിരോധതേ കിമജ്ഞാനാത്സങ്ഗാദങ്കുരിതാത്പുനഃ ॥ 9॥

ഭഗവാനുവാച
അജ്ഞാനസ്യ പ്രതിദ്വന്ദി ന പരാഭൂയതേ പുനഃ ।
പ്രജ്ഞാനമേകദാ സിദ്ധം ഭരദ്വാജകുലോദ്വഹ ॥ 10॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ ജ്ഞാനപ്രാപ്തിവിചാരോ
നാമ സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥ 17



അഥ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ । (സിദ്ധമഹിമാനുകീര്‍തനം)

വരപരാശരഗോത്രസമുദ്ഭവം വസുമതീസുരസങ്ഘയശസ്കരം ।
വിമലസുന്ദരപണ്ഡിതനന്ദനം കമലപത്രവിശാലവിലോചനം ॥ 1॥

അരുണശൈലഗതാശ്രമവാസിനം പരമഹംസമനഞ്ജനമച്യുതം ।
കരുണയാ ദധതം വ്യവഹാരിതാം സതതമാത്മനി സംസ്ഥിതമക്ഷരേ ॥ 2॥

അഖിലസംശയവാരണഭാഷണം ഭ്രമമദദ്വിരദാങ്കുശവീക്ഷണം ।
അവിരതം പരസൌഖ്യധൃതോദ്യമം നിജതനൂവിഷയേഷ്വലസാലസം ॥ 3॥

പരിണതാംരഫലപ്രഭവിഗ്രഹം ചലതരേന്ദ്രിയനിഗ്രഹസഗ്രഹം ।
അമൃതചിദ്ധനവല്ലിപരിഗ്രഹം മിതവചോരചിതാഗമസങ്ഗ്രഹം ॥ 4॥

അമലദിപ്തതരാത്മമരീചിഭിര്‍നിജകരൈരിവ പങ്കജബാന്ധവം ।
പദജുഷാം ജഡഭാവമനേഹസാ പരിഹരന്തമനന്തഗുണാകരം ॥ 5॥

മൃദുതമം വചനേ ദൃശി ശീതലം വികസിതം വദനേ സരസീരുഹേ ।
മനസി ശൂന്യമഹശ്ശശിസന്നിഭേ ഹൃദി ലസന്തമനന്ത ഇവാരുണം ॥ 6॥

അദയമാത്മതനൌ കഠിനം വ്രതേ പ്രുഷചിത്തമലം വിഷയവ്രജേ ।
ഋഷിമരോഷമപേതമനോരഥം ധൃതമദം ഘനചില്ലഹരീവശാത് ॥ 7॥

വിഗതമോഹമലോഭമഭവനം ശമിതമത്സരമുത്സവിനം സദാ ।
ഭവമഹോദധിതാരണകര്‍മണി പ്രതിഫലേന വിനൈവ സദോദ്യതം ॥ 8॥

മാതാമമേതി നഗരാജസുതോരുപീഠം
നാഗാനനേ ഭജതി യാഹി പിതാ മമേതി ।
അങ്കം ഹരസ്യ സമവാപ്യ ശിരസ്യനേന
സഞ്ചുംബിതസ്യ ഗിരിന്ധ്രകൃതോ വിഭൂതിം ॥ 9॥

വേദാദിപാകദമനോത്തരകച്ഛപേശൈ-
ര്യുക്തൈര്‍ധരാധരസുഷുപ്ത്യമരേശ്വരൈശ്ച ।
സൂക്ഷ്മാമൃതായുഗമൃതേന സഹ പ്രണത്യാ
സമ്പന്നശബ്ദപടലസ്യ രഹസ്യമര്‍ഥം ॥ 10॥

ദണ്ഡം വിനൈവ യതിനം ബത ദണ്ഡപാണിം
ദുഃഖാബ്ധിതാരകമരിം ബത താരകസ്യ ।
ത്യക്ത്വാ ഭവം ഭവമഹോ സതതം ഭജന്തം
ഹംസം തഥാപി ഗതമാനസസങ്ഗരാഗം ॥ 11॥

ധീരത്വസമ്പദി സുവര്‍ണഗിരേരനൂനം
വാരന്നിരോധേധികമേവ ഗഭിരതായാം ।
ക്ഷാന്തൌ ജയന്തമചലാമഖിലസ്യ ധാത്രീം
ദാന്തൌ നിര്‍ദശനമശന്തികഥാദവിഷ്ഠം ॥ 12॥

നീലാരവിന്ദസുഹൃദാ സദൃശം പ്രസാദേ
തുല്യം തഥാ മഹസി തോയജബാന്ധവേന ।
ബ്രാഹ്ംയാം സ്ഥിതൌ തു പിതരം വടമൂലവാസം
സംസ്മാരയന്തമചലന്തമനൂദിതം മേ ॥ 13॥

യസ്യാധുനാപി രമണീ രമണീയഭാവാ
ഗിര്‍വാണലോകപൃതനാ ശുഭവൃത്തിരൂപാ ।
സംശോഭതേ ശിരസി നാപി മനോജഗന്ധ-
സ്തത്താദൃശം ഗൃഹിണമപ്യധിപം യതീനാം ॥ 14॥

വന്ദാരുലോകവരദം നരദന്തിനോഽപി
മന്ത്രേശ്വരസ്യ മഹതോ ഗുരുതാം വഹന്തം ।
മന്ദാരവൃക്ഷമിവ സര്‍വജനസ്യ പാദ-
ച്ഛായാം ശ്രിതസ്യ പരിതാപമപാഹരന്തം ॥ 15॥

യസ്തന്ത്രവാര്‍തികമനേകവിചിത്രയുക്തി-
സംശോഭിതം നിഗമജീവനമാതതാന ।
ഭുസ്യ തസ്യ ബുധസംഹതിസംസ്തുതസ്യ
വേഷാന്തരം തു നിഗമാനതവചോ വിചാരി ॥ 16॥

വേദശീര്‍ഷചയസാരസങ്ഗ്രഹം പഞ്ചരത്നമരുണാചലസ്യ യഃ ।
ഗുപ്തമല്‍പമപി സര്‍വതോമുഖം സൂത്രഭൂതമതനോദിമം ഗുരും ॥ 17॥

ദേവവാചി സുതരാമശിക്ഷിതം കാവ്യഗന്ധരഹിതം ച യദ്യപി ।
ഗ്രന്ഥക്രമണി തഥാഽപി സസ്ഫുരദ്ഭാഷിതാനുചരഭാവസഞ്ചയം ॥ 18॥

ലോകമാതൃകുചദുഗ്ധപായിനശ്ശങ്കരസ്തവകൃതോ മഹാകവേഃ ।
ദ്രാവിഡദ്വിജശിശോര്‍നടദ്ഗിരോ ഭൂമികാന്തരമപാരമേധസം ॥ 19॥

ഭൂതലേ ത്വിഹ തൃതിയമുദ്ഭവം ക്രൌഞ്ചഭൂമിധരരന്ധ്രകാരിണഃ ।
ബ്രഹ്മനിഷ്ഠിതദശാപ്രദര്‍ശനാദ്യുക്തിവാദതിമിരസ്യ ശാന്തയേ ॥ 20॥

കുംഭയോനിമുഖമൌനിപൂജിതേ ദ്രാവിഡേ വചസി വിശ്രുതം കവിം ।
ദൃഷ്ടവന്തമജരം പരം മഹഃ കേവലം ധിഷണയാ ഗുരും വിനാ ॥ 21॥

ബാലകേഽപി ജഡഗോപകേഽപി വ വാനരേഽപി ശുനി വാ ഖലേഽപി വാ ।
പണ്ഡിതേഽപി പദസംശ്രിതേഽപി വാ പക്ഷപാതരഹിതം സമേക്ഷണം ॥ 22॥

ശക്തിമന്തമപി ശാന്തിസംയുതം ഭക്തിമന്തമപി ഭേദവര്‍ജിതം ।
വീതരാഗമപി ലോകവത്സലം ദേവതാംശമപി നംരചേഷ്ടിതം ॥ 23॥

ഏഷ യാമി പിതുരന്തികം മമാന്വേഷണം തു ന വിധീയതാമിതി ।
സംവിലിഖ്യ ഗൃഹതോ വിനിര്‍ഗതം ശോണശൈലചരണം സമാഗതം ॥ 24॥

ഈദൃശം ഗുണഗണൈരഭിരാമം പ്രശ്രയേണ രമണം ഭഗവന്തം ।
സിദ്ധലോകമഹിമാനമപാരം പൃഷ്ടവാനമൃതനാഥയതീന്ദ്രഃ ॥ 25॥

ആഹ തം സ ഭഗവാനഗവാസീ സിദ്ധലോകമഹിമാ തു ദുരൂഹഃ ।
തേ ശിവേന സദൃശാഃ ശിവരൂപാഃ ശക്രുവന്തി ച വരാണ്യപി ദാതും ॥ 26॥

॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാസു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ രമണാന്തേവാസിനോ
വാസിഷ്ഠസ്യ ഗണപതേരുപനിബന്ധേ സിദ്ധമഹിമാനുകീര്‍തനം
നാമ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥ 18
            ॥ ഇതി ശ്രീരമണഗീതാ സമാപ്താ ॥





॥ അത്രേമേ ഭവന്ത്യുപസംഹാരശ്ലോകാഃ ॥

ദ്വിതീയേ തു ദ്വിതീയേഽത്ര ശ്ലോകോ ഗ്രന്ഥേ സ്വയം മുനേഃ ।
ദ്വിതീയാധ്യായഗാഃ ശ്ലോകാ അന്യേമേതം വിവൃണ്വതേ ॥ 1॥

ഇതരത്ര തു സര്‍വത്ര പ്രശ്നാര്‍ഥഃ പ്രശ്നകാരിണഃ ।
ഉത്തരാര്‍ഥോ ഭഗവതഃ ശ്ലോകബന്ധോ മമ സ്വയം ॥ 2॥

അയം ഗണപതേര്‍ഗ്രന്ഥമാലായാമുജ്ജ്വലോ മണിഃ ।
ഗുരോഃ സരസ്വതീ യത്ര വിശുദ്ധേ പ്രതിബിംബിതാ ॥ 3॥



॥ ഗ്രന്ഥപ്രശംസാ ॥

ഗലന്തി ഗങ്ഗേയം വിമലതരഗീതൈവ മഹതോ
നഗാധീശാച്ഛ്രിമദ്രമണമുനിരൂപാജ്ജനിമതി ।
പഥോ വാണീരൂപാദ്ഗണപതികവേര്‍ഭക്തഹൃദയം
സമുദ്രം സംയാതി പ്രബലമലഹാരിണ്യനുപദം ॥

---പ്രണവാനന്ദഃ



॥ ശ്രീരമണഗീതാപ്രകാശപീഠികാ ॥

ഈശ്വരഃ സര്‍വഭൂതാനമേകോഽസൌ ഹൃദയാശ്രയഃ ।
സ ആത്മാ സാ പരാ ദൃഷ്ടിസ്തദന്യന്നാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 1॥

സാ വിയോഗാസഹാ ശക്തിരേകാ ശക്തസ്യ ജഗ്രതി ।
ദൃശ്യബ്രഹ്മാണ്ഡകോടിനാം ഭാതി ജന്‍മാദി ബിഭ്രതീ ॥ 2॥

യമിയം വൃണുതേ ദൃഷ്ടിര്‍മാര്‍ജാരീവ നിജം ശിശും ।
സ താമന്വേഷതേ പോതഃ കപിഃ സ്വാമിവ മാതരം ॥ 3॥

ജയതി സ ഭഗ്വാന്‍രമണോ വാക്പതിരാചാര്യഗണപതിര്‍ജയതി ।
അസ്യ ച വാണീ ഭഗ്വദ് - രമണീയാര്‍ഥാനുവര്‍തിനീ ജയതി ॥ 4॥

---കപാലി ശാസ്ത്രീ



॥ ശ്രീരമണാഞ്ജലീഃ ॥

അരുണാദ്രിതടേ ദിശോ വസാനം
പരിതഃ പുണ്യഭുവഃ പുനഃ പുനാനം ।
രമണാഖ്യാമഹോ മഹോ വിശേഷം
ജയതി ധ്വാന്തഹരം നരാത്മവേഷം ॥ 1॥

ചരിതേന നരാനരേഷു തുല്യം
മഹസാം പുഞ്ജമിദം വിദാമമൂല്യം ।
ദുരിതാപഹമാശ്രിതേഷു ഭാസ്വത്-
കരുണാമൂര്‍തിവരം മഹര്‍ഷിമാഹുഃ ॥ 2॥

ജ്വലിതേന തപഃപ്രഭാവഭൂംനാ
കബലികൃത്യ ജഗദ്വിഹസ്യ ധാംനാ ।
വിലസന്‍ ഭഗവാന്‍ മഹര്‍ഷിരസ്മ-
ത്പരമാചാര്യപുമാന്‍ ഹരത്വധം നഃ ॥ 3॥

പ്രഥമം പുരുഷം തമീശമേകേ
പുരുഷാണാം വിദുരുത്തമം തഥാഽന്യേ ।
സരസീജഭവാണ്ഡമണ്ഡലാനാ-
മപരേ മധ്യമാമനന്തി സന്തഃ ॥ 4॥

പുരുഷത്രിയതേഽപി ഭാസമാനം
യമഹന്ധിമലിനോ ന വേദ ജന്തുഃ ।
അജഹത്തമഖണ്ഡമേഷ നൄണാം
നിജവൃത്തേന നിദര്‍ശനായ ഭാതി ॥ 5॥

മൃദുലോ ഹസിതേന മന്ദമന്ദം
ദുരവേക്ഷഃ പ്രബലോ ദൃശാ ജ്വലന്ത്യാ ।
വിപുലോ ഹൃദയേന വിശ്വഭോക്ത്രാ
ഗഹനോ മൌനഗൃഹിതയാ ച വൃത്ത്യാ ॥ 6॥

ഗുരുരാട് കിമു ശങ്കരോഽയമന്യഃ
കിമു വാ ശങ്കരസംഭവഃ കുമാരഃ ।
കിമു കുണ്ഡിനജഃ സ ഏവ ബാലഃ
കിമു വാ സംഹൃതശക്തിരേഷ ശംഭുഃ ॥ 7॥

ബഹുധേതി വികല്‍പനായ വിദുഭി
ര്‍ബഹുഭാഗസ്തവ മൌനിനോ വിലാശഃ ।
ഹൃദയേഷു തു നഃ സദാഽവികല്‍പം
രമണ ത്വം രമസേ ഗുരോ ഗുരൂണാം ॥ 8॥



ഔപച്ഛന്ദസികൈരേതൈര്‍ബന്ധം നീതഃ സ്തവാഞ്ജലിഃ ।
ഉപഹാരായതാമേഷ മഹര്‍ഷിചരണാബ്ജയോഃ ॥ 1॥

ഗുണോഽത്ര രമണേ ഭക്തിഃ കൃതവിത്ത ച ശാശ്വതീ ।
രംയോ രമണനാംനോഽയം ധ്വനിശ്ച ഹൃദയങ്ഗമഃ ॥ 2॥

മഹര്‍ഷേര്‍മൌനിരാജസ്യ യശോഗാനമലങ്കൃതിഃ ।
തദയം ധ്വന്യകങ്കാരഗുണൈരേവം നവോജ്ജ്വലഃ ॥ 3॥

രമണസ്യ പദാംഭോജസ്മരണം ഹൃദയങ്ഗമം ।
ഇക്ഷുഖണ്ഡരസാസ്വാദേ കോ വാ ഭൃതിമപേക്ഷതാം ॥ 4॥

അയം രമണപാദാബ്ജകിങ്കരസ്യാപി കിങ്കൃതാ ।
കാവ്യകണ്ഠമുനേരന്തേവാസിനാ വാഗ്വിലാസിനാ ॥ 5॥

രമണാങ്ധ്രിസരോജാതരസജ്ഞേന കപാലിനാ ।
ഭാരദ്വാജേന ഭക്തേന രചിതോ രമണാഞ്ജലിഃ ॥ 6॥

sanskrit documents