ബൃഹദാരണ്യക ഉപനിഷത്ത്, ഹിന്ദുമതത്തിലെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ടതും പഴക്കമുള്ളതുമായ ഉപനിഷത്തുകളിൽ ഒന്നാണ്. 'വലിയ വനം' എന്ന് അർത്ഥം വരുന്ന 'ബൃഹത്' എന്നും 'ആരണ്യകം' എന്നുമുള്ള പദങ്ങളിൽ നിന്നാണ് ഈ പേര് വന്നത്. ശുക്ല യജുർവേദത്തിന്റെ ഭാഗമായ ശതപഥ ബ്രാഹ്മണത്തിലാണ് ഈ ഗ്രന്ഥം ഉൾപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നത്. പ്രധാന സവിശേഷതകൾ ഉള്ളടക്കം: മറ്റ് ഉപനിഷത്തുകളെ അപേക്ഷിച്ച് ഉള്ളടക്കത്തിൽ ബൃഹദാരണ്യകത്തിന് വലിയ വ്യാപ്തിയുണ്ട്. ആത്മാവിന്റെയും ബ്രഹ്മത്തിന്റെയും പരസ്പര ബന്ധം, സൃഷ്ടിയുടെ ഉത്ഭവം, ജീവിതാനന്തര കർമ്മഫലങ്ങൾ എന്നിവയെക്കുറിച്ച് ഇത് വിശദമായി പ്രതിപാദിക്കുന്നു. വേദാന്ത ദർശനം: അദ്വൈത, ദ്വൈത, വിശിഷ്ടാദ്വൈത വേദാന്തങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാന തത്വങ്ങളെക്കുറിച്ച് ഇത് പ്രതിപാദിക്കുന്നു. ശങ്കരാചാര്യരുടെ വ്യാഖ്യാനം: ബൃഹദാരണ്യക ഉപനിഷത്തിന് ആദിശങ്കരൻ സമഗ്രമായ വ്യാഖ്യാനം നൽകിയിട്ടുണ്ട്. ഈ വ്യാഖ്യാനം അദ്വൈത ദർശനത്തിൽ വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒന്നാണ്. പ്രധാന സംഭാഷണങ്ങൾ: യാജ്ഞവൽക്യൻ, ഗാർഗി, മൈത്രേയി, ജനകൻ തുടങ്ങിയ മഹത്തുക്കൾ തമ്മിലുള്ള ദാർശനിക സംഭാഷണങ്ങൾ ഈ ഉപനിഷത്തിൽ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. "ദ" എന്ന അക്ഷരം: "ദത്ത, ദമ്യത, ദയധ്വം" എന്നീ മൂന്ന് പ്രധാന സന്ദേശങ്ങളെക്കുറിച്ച് വിശദീകരിക്കുന്ന ഒരു കഥ ഈ ഉപനിഷത്തിലുണ്ട്. ഇടിനാദത്തിന്റെ ശബ്ദത്തിൽ നിന്ന് പ്രജാപതി നൽകുന്ന ഈ ഉപദേശം ആത്മനിയന്ത്രണം, ദാനം, ദയ എന്നിവയുടെ പ്രാധാന്യത്തെ ഓർമ്മിപ്പിക്കുന്നു. ജ്ഞാനത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം: ഇന്ദ്രിയാനുഭവങ്ങൾക്ക് അതീതമായ നിത്യവും സത്യവുമായ ആത്മാവിനെക്കുറിച്ചുള്ള അറിവിലേക്ക് ബൃഹദാരണ്യകം നയിക്കുന്നു. ഈ ഉപനിഷത്ത് ഹിന്ദുമതത്തിലെ തത്ത്വചിന്താപരമായ ആശയങ്ങളുടെ അടിത്തറയായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.