പ്രശ്നോപനിഷത്ത് സാരം അഥർവ്വവേദത്തിൻ്റെ ഭാഗമായ പ്രശ്നോപനിഷത്ത്, ബ്രഹ്മജ്ഞാനം നേടാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്ന ആറ് വിദ്യാർഥികളും മഹർഷി പിപ്പലാദനും തമ്മിലുള്ള സംഭാഷണത്തിലൂടെയാണ് വികസിക്കുന്നത്. പേര് സൂചിപ്പിക്കുന്നതുപോലെ, ആറ് 'പ്രശ്നങ്ങളിലൂടെ' (ചോദ്യങ്ങൾ) ആണ് ഉപനിഷത്ത് ആഴമേറിയ തത്വചിന്താപരമായ വിഷയങ്ങൾ ചർച്ച ചെയ്യുന്നത്. പ്രശ്നോപനിഷത്തിൻ്റെ സാരം ആറ് ചോദ്യങ്ങളിലും അതിനുള്ള ഉത്തരങ്ങളിലും സംഗ്രഹിക്കാം. ആദ്യത്തെ ചോദ്യം: പ്രപഞ്ചത്തിലെ ജീവൻ്റെ ഉത്ഭവത്തെക്കുറിച്ചായിരുന്നു ആദ്യ ചോദ്യം. പ്രജാപതി (സ്രഷ്ടാവ്) സൃഷ്ടിക്കാനുള്ള ആഗ്രഹത്താൽ, ഊർജ്ജത്തെയും (പ്രാണൻ) ദ്രവ്യത്തെയും (രയി) സൃഷ്ടിച്ചു. ഈ രണ്ട് തത്ത്വങ്ങളുടെ സംയോജനത്തിലൂടെയാണ് ജീവജാലങ്ങൾ ഉണ്ടായത്. രണ്ടാമത്തെ ചോദ്യം: ഒരു ജീവിക്ക് നിലനിൽക്കാൻ സഹായിക്കുന്ന ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട ശക്തി ഏതാണ് എന്നതിനെക്കുറിച്ചായിരുന്നു. രണ്ടാമത്തെ ചോദ്യം. പ്രാണനാണ് ജീവജാലങ്ങളെ താങ്ങിനിർത്തുന്ന ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട ശക്തിയെന്ന് മഹർഷി ഉത്തരം നൽകുന്നു. ശരീരം, ഇന്ദ്രിയങ്ങൾ, മനസ്സ് എന്നിവയുടെ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്ക് പ്രാണൻ അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്. മൂന്നാമത്തെ ചോദ്യം: പ്രാണൻ എങ്ങനെയാണ് ശരീരത്തിൽ പ്രവേശിക്കുന്നതെന്നും, ശരീരത്തിൻ്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ എങ്ങനെ വിഭജിച്ച് പ്രവർത്തിക്കുന്നുവെന്നും ചോദിക്കുന്നു. ഇതിന് മറുപടിയായി, പ്രാണൻ ജീവികളിൽ പ്രവേശിക്കുകയും സ്വയം വിഭജിച്ച് അഞ്ച് പ്രധാന ധർമ്മങ്ങൾ (പ്രധാന പ്രാണൻ, അപാനൻ, വ്യാനൻ, സമാനൻ, ഉദാനൻ) നിർവഹിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു എന്ന് വിശദീകരിക്കുന്നു. നാലാമത്തെ ചോദ്യം: ഉറക്കത്തിലും സ്വപ്നാവസ്ഥയിലുമുള്ള മനസ്സിൻ്റെ അവസ്ഥ എന്താണെന്ന് ചോദിക്കുന്നു. ഗാഢനിദ്രയിൽ, മനസ്സ് ഉൾപ്പെടെയുള്ള എല്ലാ ഇന്ദ്രിയങ്ങളും പരമാത്മാവിൽ ലയിക്കുന്നതായി പിപ്പലാദൻ പറയുന്നു. അഞ്ചാമത്തെ ചോദ്യം: 'ഓം' എന്ന പ്രണവ മന്ത്രത്തെക്കുറിച്ച് എന്താണ് അറിയേണ്ടത് എന്നായിരുന്നു അടുത്ത ചോദ്യം. 'ഓം' എന്നതിനെ ധ്യാനിക്കുന്നതിലൂടെ ആത്മീയമായ ഉന്നമനവും മോക്ഷവും നേടാൻ കഴിയുമെന്ന് മഹർഷി വിശദീകരിക്കുന്നു. ഇത് അനാദിയായ ശബ്ദവും പ്രപഞ്ചത്തിൻ്റെ പ്രതീകവുമാണ്. ആറാമത്തെ ചോദ്യം: പുരുഷൻ്റെ (പരമാത്മാവ്) ഉറവിടം എവിടെയാണ് എന്നായിരുന്നു അവസാനത്തെ ചോദ്യം. പുരുഷൻ ഈ ശരീരത്തിൽത്തന്നെയാണ് കുടികൊള്ളുന്നതെന്നും, ഓരോ വ്യക്തിയുടെയും ഉള്ളിലുള്ള ആത്മാവ് തന്നെയാണതെന്നും പിപ്പലാദൻ ഉത്തരം നൽകുന്നു. ആത്മാവിനെക്കുറിച്ചുള്ള അറിവ് നേടുന്നതിലൂടെ പരമമായ സത്യത്തിലേക്ക് എത്താൻ സാധിക്കുമെന്നും അദ്ദേഹം പറയുന്നു. ഈ ആറ് ചോദ്യങ്ങളിലൂടെയും അവയുടെ ഉത്തരങ്ങളിലൂടെയും പ്രശ്നോപനിഷത്ത്, പ്രപഞ്ചം, ജീവൻ്റെ ഉത്ഭവം, പ്രാണൻ്റെ പ്രാധാന്യം, ബോധാവസ്ഥകൾ, ഓം എന്ന പ്രണവം, ആത്മാവിൻ്റെ സ്വഭാവം എന്നിങ്ങനെയുള്ള ആഴമേറിയ തത്ത്വചിന്താപരമായ കാര്യങ്ങൾ ലളിതമായ സംഭാഷണരൂപത്തിൽ അവതരിപ്പിക്കുന്നു.