अग्निम् ईळे पुरोहितं
यज्ञस्य देवं ऋत्विजं ।
होतारं रत्नधातमम् ।।

एष ऋग्वेदस्य प्रथमे सूक्ते प्रथमो मन्त्रः । अस्य सूक्तस्य द्रष्टा ऋषिर् मधुच्छन्दाः वैश्वामित्रः. गायत्री छन्दः. अग्निर्देवता इत्यनुक्रमणी ।

ईळन आत्मार्थे स्तवने. बह्वृचश् छन्दसि एवं विधं डळयोरभेद इति श्रुतः। यो हितः पुरः सः पुरोहितः। सः पुरो नयति च जनान् देवानपि। यथा भौतिके यज्ञे अग्निः पुरोहितो भवति यजमानस्य तथा आत्मनि प्रतिष्ठित अग्निः पुरोहितो भवति नः । अस्मद् पुरोगमनम् त्वग्निना खलु। स नः पर्षद् अति दुर्गाणि विश्वा नावेव सिन्धुं दुरितात्यग्निर् इति श्रुतः। अग्निर् वै यज्ञस्य देवः पुरोहितः। देवो दिव्यत्वे। यज्ञे सोऽग्निर् एव दीव्यते। स एव देवः। विश्वेदेवा अग्निना दृश्यन्ते। ऋतुना यजतीति ऋत्विक्। सर्वे यज्ञा अग्निना वर्धन्ते। अस्मभ्यं देवान् अग्निर् आ वहति। अस्मभ्यं स यजति, स एव ऋत्विग् पुरोहितश् च। यथा होता यजमानार्थं ह्वयति तथैव अग्निर् अस्मभ्यं ह्वयति देवान्। रत्नो रतिस्वरूपः। तोष प्रदः। वरिष्ठो रत्नस्य धाता रत्नधातमः। अग्निना दत्तो रत्न आत्मतुष्तिं प्रददाति नः खलु।

kiron krishnan