രമണമഹര്‍ഷി: ജ്ഞാനം, വേദനയെ അറിയാത്തതിനെ ആശ്രയിച്ചുള്ളതാണോ? അങ്ങനെയാണെങ്കില്‍ ബോധം കെടുത്തി ശസ്ത്രക്രിയ നടത്തപ്പെടുന്നവരെല്ലാം ജ്ഞാനികളായിരിക്കണമല്ലോ. കായികവേദന ദേഹാത്മബുദ്ധിയെ പറ്റിനില്‍ക്കുന്നതാണ്. ദേഹവിസ്മൃതിയില്‍ നില്‍ക്കുന്ന മനസ്സിനു സുഖദുഃഖങ്ങളില്ല. യോഗവാസിഷ്ഠത്തില്‍ ഇന്ദ്രന്റെയും അഹല്യയുടെയും ആഖ്യാനത്തില്‍ മരണംപോലും മനസിന്‍റെ പ്രക്രിയയാണെന്നു പറഞ്ഞിരിക്കുന്നു.

മനസ് ജ്ഞാനാജ്ഞാനങ്ങളുടെ മിശ്രമാണ്. അത് അഞ്ചുവിധത്തില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു.

1. ക്ഷിപ്തം (സജീവം) – രജോഗുണപ്രധാനം
2. മൂഢം (മന്ദം) – തമോഗുണപ്രധാനം
3. വിക്ഷിപ്തം – ചലനപ്രധാനം
4. കഷായം, ലയാവസ്ഥ – അവ്യക്തം
5. എകാഗ്ര്യം – ഒരേ വിചാരം

ആനന്ദം സ്വസ്വരൂപമായിരിക്കെ അതിനെ അനുഭവിക്കുന്നതെന്തിന്? കല്യാണം നടന്നുകൊണ്ടിരിക്കുമ്പോള്‍ ഭര്‍ത്തൃസുഖം കൂടാതെ‌തന്നെ കന്യക അനുഭവിക്കുന്നതാണ് രസാസ്വാദം.