ഋഭുഗീതാ

॥ ശ്രീശിവരഹസ്യാന്തര്‍ഗതാ ഋഭുഗീതാ ॥

1          ॥ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥

ഹേമാദ്രിം കില മാതുലുങ്ഗഫലമിത്യാദായ മോദാധികോ
മൌഢ്യാന്നാകനിവാസിനാം ഭയപരൈര്‍വാക്യൈരിവ പ്രാര്‍ഥിതഃ ।
നീലീശാംബരനീലമംബരതലം ജംബൂഫലം ഭാവയന്‍
തം മുഞ്ചന്‍ ഗിരിമംബരം പരിമൃശന്‍ ലംബോദരഃ പാതു മാം ॥ 1.1॥

വാമം യസ്യ വപുഃ സമസ്തജഗതാം മാതാ പിതാ ചേതരത്
യത്പാദാംബുജനൂപുരോദ്ഭവരവഃ ശബ്ദാര്‍ഥവാക്യാസ്പദം ।
യന്നേത്രത്രിതയം സമസ്തജഗതാമാലോകഹേതുഃ സദാ
പായാദ്ദൈവതസാര്‍വഭൌമഗിരിജാലങ്കാരമൂര്‍തിഃ ശിവഃ ॥ 1.2॥

സൂതഃ -
ജൈഗീഷവ്യഃ പുനര്‍നത്വാ ഷണ്‍മുഖം ശിവസംഭവം ।
പപ്രച്ഛ ഹൃഷ്ടസ്തം തത്ര മുനിഭിര്‍ഗണപുങ്ഗവൈഃ ॥ 1.3॥

ജൈഗീഷവ്യഃ -
കരുണാകര സര്‍വജ്ഞ ശരണാഗതപാലക ।
അരുണാധിപനേത്രാബ്ജ ചരണസ്മരണോന്‍മുഖ ॥ 1.4॥

കരുണാവരുണാംഭോധേ തരണിദ്യുതിഭാസ്കര ।
ദിവ്യദ്വാദശലിങ്ഗാനാം മഹിമാ സംശ്രുതോ മയാ ॥ 1.5॥

ത്വത്തോഽന്യത് ശ്രോതുമിച്ഛാമി ശിവാഖ്യാനമനുത്തമം ।
ത്വദ്വാക്യകഞ്ജപീയൂഷധാരാഭിഃ പാവയാശു മാം ॥ 1.6॥

സൂതഃ -
ഇതി തസ്യ ഗിരാ തുഷ്ടഃ ഷണ്‍മുഖഃ പ്രാഹ തം മുനിം ॥ 1.7॥

ശ്രീഷണ്‍മുഖഃ -
ശൃണു ത്വമഗജാകാന്തേനോക്തം ജ്ഞാനമഹാര്‍ണവം ।
ഋഭവേ യത്പുരാ പ്രാഹ കൈലാസേ ശങ്കരഃ സ്വയം ॥ 1.8॥

ബ്രഹ്മസൂനുഃ പുരാ വിപ്രോ ഗത്വാ നത്വാ മഹേശ്വരം ।
ഋഭുര്‍വിഭും തദാ ശംഭും തുഷ്ടാവ പ്രണതോ മുദാ ॥ 1.9॥

ഋഭുഃ -
ദിവാമണിനിശാപതിസ്ഫുടകൃപീടയോനിസ്ഫുര-
ല്ലലാടഭസിതോല്ലസദ്വരത്രിപുണ്ഡ്രഭാഗോജ്വലം ।var was ത്രിപുണ്ട്ര
ഭജാമി ഭുജഗാങ്ഗദം വിധൃതസാമിസോമപ്രഭാ-
വിരാജിതകപര്‍ദകം കരടികൃത്തിഭൂഷ്യത്കടിം ॥ 1.10॥

ഫാലാക്ഷാധ്വരദക്ഷശിക്ഷകവലക്ഷോക്ഷേശവാഹോത്തമ-
ത്ര്യക്ഷാക്ഷയ്യ ഫലപ്രദാവഭസിതാലങ്കാരരുദ്രാക്ഷധൃക് ।
ചക്ഷുഃശ്രോത്രവരാങ്ഗഹാരസുമഹാവക്ഷഃസ്ഥലാധ്യക്ഷ മാം
ഭക്ഷ്യീഭൂതഗരപ്രഭക്ഷ ഭഗവന്‍ ഭിക്ഷ്വര്‍ച്യപാദാംബുജ ॥ 1.11॥

ഗങ്ഗാചന്ദ്രകലാലലാമ ഭഗവന്‍ ഭൂഭൃത്കുമാരീസഖ
സ്വാമിംസ്തേ പദപദ്മഭാവമതുലം കഷ്ടാപഹം ദേഹി മേ ।
തുഷ്ടോഽഹം ശിപിവിഷ്ടഹൃഷ്ടമനസാ ഭ്രഷ്ടാന്ന മന്യേ ഹരി-
ബ്രഹ്മേന്ദ്രാനമരാന്‍ ത്രിവിഷ്ടപഗതാന്‍ നിഷ്ഠാ ഹി മേ താദൃശീ ॥ 1.12॥

നൃത്താഡംബരസജ്ജടാപടലികാഭ്രാംയന്‍മഹോഡുച്ഛടാ
ത്രുട്യത്സോമകലാലലാമകലികാ ശംയാകമൌലീനതം ।
ഉഗ്രാനുഗ്രഭവോഗ്രദുര്‍ഗജഗദുദ്ധാരാഗ്രപാദാംബുജം
രക്ഷോവക്ഷകുഠാരഭൂതമുമയാ വീക്ഷേ സുകാമപ്രദം ॥ 1.13॥

ഫാലം മേ ഭസിതത്രിപുണ്ഡ്രരചിതം ത്വത്പാദപദ്മാനതം ??
പാഹീശാന ദയാനിധാന ഭഗവന്‍ ഫാലാനലാക്ഷ പ്രഭോ ।
കണ്ഠോ മേ ശിതികണ്ഠനാമ ഭവതോ രുദ്രാക്ഷധൃക് പാഹി മാം
കര്‍ണൌ മേ ഭുജഗാധിപോരുസുമഹാകര്‍ണ പ്രഭോ പാഹി മാം ॥ 1.14॥

നിത്യം ശങ്കരനാമബോധിതകഥാസാരാദരം ശങ്കരം
വാചം രുദ്രജപാദരാം സുമഹതീം പഞ്ചാക്ഷരീമിന്ദുധൃക് ।
ബാഹൂ മേ ശശിഭൂഷണോത്തമ മഹാലിങ്ഗാര്‍ചനായോദ്യതൌ
പാഹി പ്രേമരസാര്‍ദ്രയാഽദ്യ സുദൃശാ ശംഭോ ഹിരണ്യപ്രഭ ॥ 1.15॥

ഭാസ്വദ്ബാഹുചതുഷ്ടയോജ്ജ്വല സദാ നേത്രേ ത്രിനേത്രേ പ്രഭോ
ത്വല്ലിങ്ഗോത്തമദര്‍ശനേന സുതരാം തൃപ്തൈഃ സദാ പാഹി മേ ।
പാദൌ മേ ഹരിനേത്രപൂജിതപദദ്വന്ദ്വാവ നിത്യം പ്രഭോ
ത്വല്ലിങ്ഗാലയപ്രക്രമപ്രണതിഭിര്‍മാന്യൌ ച ധന്യൌ വിഭോ ॥ 1.16॥

ധന്യസ്ത്വല്ലിങ്ഗസങ്ഗേപ്യനുദിനഗലിതാനങ്ഗസങ്ഗാന്തരങ്ഗഃ
പുംസാമര്‍ഥൈകശക്ത്യാ യമനിയമവരൈര്‍വിശ്വവന്ദ്യ പ്രഭോ യഃ ।
ദത്വാ ബില്വദലം സദംബുജവരം കിഞ്ചിജ്ജലം വാ മുഹുഃ
പ്രാപ്നോതീശ്വരപാദപങ്കജമുമാനാഥാദ്യ മുക്തിപ്രദം ॥ 1.17॥

ഉമാരമണ ശങ്കര ത്രിദശവന്ദ്യ വേദേഡ്യ ഹൃത്
ത്വദീയപരഭാവതോ മമ സദൈവ നിര്‍വാണകൃത് ।
ഭവാര്‍ണവനിവാസിനാം കിമു ഭവത്പദാംഭോരുഹ-
പ്രഭാവഭജനാദരം ഭവതി മാനസം മുക്തിദം ॥ 1.18॥

സംസാരാര്‍ഗലപാദബദ്ധജനതാസമ്മോചനം ഭര്‍ഗ തേ
പാദദ്വന്ദ്വമുമാസനാഥ ഭജതാം സംസാരസംഭര്‍ജകം ।
ത്വന്നാമോത്തമഗര്‍ജനാദഘകുലം സന്തര്‍ജിതം വൈ ഭവേദ്
ദുഃഖാനാം പരിമാര്‍ജകം തവകൃപാവീക്ഷാവതാം ജായതേ ॥ 1.19॥

വിധിമുണ്ഡകരോത്തമോരുമേരുകോദണ്ഡഖണ്ഡിതപുരാണ്ഡജവാഹബാണ
പാഹി ക്ഷമാരഥവികര്‍ഷസുവേദവാജിഹേഷാന്തഹര്‍ഷിതപദാംബുജ വിശ്വനാഥ ॥ 1.20॥

വിഭൂതീനാമന്തോ ന ഹി ഖലു ഭവാനീരമണ തേ
ഭവേ ഭാവം കശ്ചിത് ത്വയി ഭവഹ ഭാഗ്യേന ലഭതേ ।
അഭാവം ചാജ്ഞാനം ഭവതി ജനനാദ്യൈശ്ച രഹിതഃ
ഉമാകാന്ത സ്വാന്തേ ഭവദഭയപാദം കലയതഃ ॥ 1.21॥

വരം ശംഭോ ഭാവൈര്‍ഭവഭജനഭാവേന നിതരാം
ഭവാംഭോധിര്‍നിത്യം ഭവതി വിതതഃ പാംസുബഹുലഃ ।
വിമുക്തിം ഭുക്തിം ച ശ്രുതികഥിതഭസ്മാക്ഷവരധൃക്
ഭവേ ഭര്‍തുഃ സര്‍വോ ഭവതി ച സദാനന്ദമധുരഃ ॥ 1.22॥

സോമസാമജസുകൃത്തിമൌലിധൃക് സാമസീമശിരസി സ്തുതപാദ ।
സാമികായഗിരിജേശ്വര ശംഭോ പാഹി മാമഖിലദുഃഖസമൂഹാത് ॥ 1.23॥

ഭസ്മാങ്ഗരാഗ ഭുജഗാങ്ഗ മഹോക്ഷസങ്ഗ
ഗങ്ഗാംബുസങ്ഗ സുജടാ നിടില സ്ഫുലിങ്ഗ ।
ലിങ്ഗാങ്ഗ ഭങ്ഗിതമനങ്ഗ വിഹങ്ഗവാഹ-
സമ്പൂജ്യപാദ സദസങ്ഗ ജനാന്തരങ്ഗ ॥ 1.24॥

വാത്സല്യം മയി താദൃശം തവനചേച്ചന്ദ്രാര്‍ധ ചൂഡാമണേ
ധിക്കൃത്യാപി വിമുച്യ വാ ത്വയി യതോ ധന്യോ ധരണ്യാമഹം ।
സക്ഷാരം ലവണാര്‍ണവസ്യ സലിലം ധാരാ ധരേണ ക്ഷണാത്
ആദായോജ്ഝിതമാക്ഷിതൌ ഹി ജഗതാം ആസ്വാദനീയാം ദൃശാം ॥ 1.25॥

ത്വത് കൈലാസവരേ വിശോകഹൃദയാഃ ക്രോധോജ്ഝിതാച്ചാണ്ഡജാഃ
തസ്മാന്‍മാമപി ഭേദബുദ്ധിരഹിതം കുര്‍വീശ തേഽനുഗ്രഹാത് ।
ത്വദ്വക്ത്രാമല നിര്‍ജരോജ്ഝിത മഹാസംസാര സംതാപഹം
വിജ്ഞാനം കരുണാഽദിശാദ്യ ഭഗവന്‍ ലോകാവനായ പ്രഭോ ॥ 1.26॥

സാരങ്ഗീ സിംഹശാബം സ്പൃശതി സുതധിയാ നന്ദിനീ വ്യാഘ്രപോതം
മാര്‍ജാരീ ഹംസബാലം പ്രണയപരവശാ കേകികാന്താ ഭുജങ്ഗം ।
വൈരാണ്യാജന്‍മജാതാന്യപി ഗലിതമദാ ജന്തവോഽന്യേ ത്യജന്തി
ഭക്താസ്ത്വത്പാദപദ്മേ കിമു ഭജനവതഃ സര്‍വസിദ്ധിം ലഭന്തേ ॥ 1.27॥

സ്കന്ദഃ -
ഇത്ഥം ഋഭുസ്തുതിമുമാവരജാനിരീശഃ
ശ്രുത്വാ തമാഹ ഗണനാഥവരോ മഹേശഃ ।
ജ്ഞാനം ഭവാമയവിനാശകരം തദേവ
തസ്മൈ തദേവ കഥയേ ശൃണു പാശമുക്ത്യൈ ॥ 1.28॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശംകരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ഋഭുസ്തുതിര്‍നാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥



2          ॥ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥

ഈശ്വരഃ -
ശ്രുണു പദ്മജസംഭൂത മത്തഃ സൂത്രവിധിക്രമം ।
ജ്ഞാനോത്പാദകഹേതൂനി ശ്രുതിസാരാണി തത്ത്വതഃ ॥ 2.1॥

വ്യാസാ മന്വന്തരേഷു പ്രതിയുഗജനിതാഃ ശാംഭവജ്ഞാനസിദ്ധ്യൈ
ഭസ്മാഭ്യക്തസമസ്തഗാത്രനിവഹാ രുദ്രാക്ഷമാലാധരാഃ ।
കൈലാസം സമവാപ്യ ശങ്കരപദധ്യാനേന സൂത്രാണ്യുമാ-
കാന്താത് പ്രാപ്യ വിതന്വതേ സ്വകധിയാ പ്രാമാണ്യവാദാനഹോ ॥ 2.2॥

ജിജ്ഞാസ്യം ബ്രഹ്മ ഏവേത്യഥപദവിദിതൈഃ സാധനപ്രാപ്ത്യുപായൈ-
ര്യോഗൈര്യോഗാദ്യുപായൈര്യമനിയമമഹാസാംഖ്യവേദാന്തവാക്യൈഃ ।
ശ്രോതവ്യോ ഭഗവാന്‍ ന രൂപഗുണതോ മന്തവ്യ ഇത്യാഹ ഹി
വേദോദ്ബോധദവാക്യഹേതുകരണൈര്‍ധ്യേയഃ സ സാക്ഷാത്കൃതേഃ ॥ 2.3॥

ജന്‍മാദ്യസ്യ യതോഽസ്യ ചിത്രജഗതോ മിഥ്യൈവ തത്കാരണം
ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാത്മനൈവ പ്രകൃതിപരമദോ വര്‍തമാനം വിവര്‍തേത് ।
ശ്രുത്യാ യുക്ത്യാ യതോ വാ ഇതിപദഘടിതോ ബോധതോ വക്തി ശംഭും
നാണുഃ കാലവിപാകകര്‍മജനിതേത്യാചോദനാ വൈ മൃഷാ ॥ 2.4॥

യോനിഃ ശാസ്ത്രസ്യ വേദസ്തദുഭയമനനാദ്ബ്രഹ്മണഃ പ്രത്യഭിജ്ഞാ
നിഃശ്വാസാദ്വേദജാലം ശിവവരവദനാദ്വേധസാ പ്രാപ്തമേതത് ।
തസ്മാത് തര്‍കവിതര്‍കകര്‍കശധിയാ നാതിക്രമേത് താം ധിയം
സ്വാംനായക്രിയയാ തദപ്രകരണേ യോനിര്‍മഹേശോ ധ്രുവം ॥ 2.5॥

തത്ത്വസ്യാപി സമന്വയാത് ശ്രുതിഗിരാം വിശ്വേശ്വരേ ചോദനാ
സാ ചാനിര്‍വചനീയതാമുപഗതാ വാചോ നിവൃത്താ ഇതി ।
ആത്മൈവൈഷ ഇതീവ വാക്യസുവൃതിര്‍വൃത്തിം വിധത്തേ ധിയാ
വേദാന്താദിഷു ഏക ഏവ ഭഗവാനുക്തോ മഹേശോ ധ്രുവം ॥ 2.6॥

നാസദ്വാ വീക്ഷതേ യജ്ജഡമിതി കരണൈര്‍ഗന്ധരൂപാദിഹീനം
ശബ്ദസ്പര്‍ശാദിഹീനം ജഗദനുഗതമപി തദ്ബ്രഹ്മ കിംരൂപമീഷ്ടേ ।
ഗൌണം ചേദപി ശബ്ദതോ ജഗദിദം യന്നാമരൂപാത്മകം
തച്ചാത്രാവിശദീശ്വരോഽര്‍ഥവചസാ മോക്ഷസ്യ നിഷ്ഠാക്രമഃ ॥ 2.7॥

ഹേയത്വാവചനാച്ച തച്ഛ്രുതിഗിരാം സ്ഥൂലം പ്രദൃഷ്ടം ഭവേ-
ദ്രൂപം നാരൂപതോഽപി പ്രകരണവചനം വാ വികാരഃ കിലേദം ।
സ്വാപ്യായാദപി തദ്വദാപി പരമാനന്ദോ യദീത്ഥം പരഃ
സാമാന്യാച്ച ഗതേരഥാപ്യനുഭവേ വിദ്യോതതേ ശങ്കരഃ ॥ 2.8॥

ശ്രുതത്വാദ്വേദാന്തപ്രതിപദവചഃ കാരണമുമാ-
സനാഥോ നാഥാനാം സ ച കില ന കശ്ചിജ്ജനിഭവഃ ।
സ ഏവാനന്ദാത്മാ ശ്രുതികഥിതകോശാദിരഹിതോ
വികാരപ്രാചുര്യാന്ന ഹി ഭവതി കാര്യം ച കരണം ॥ 2.9॥

തദ്ധേതുവ്യപദേശതോഽപി ശിവ ഏവേതി ചാനന്ദകൃത്
മന്ത്രൈര്‍വര്‍ണകൃതക്രമേണ ഭഗവാന്‍ സത്യാദ്യനന്തോച്യതേ ।
നൈരന്തര്യാനുപപത്തിതോഽപി സുഖിതാ ചാനന്ദഭേദോഽര്‍ഥതഃ
കാമാച്ചാനനുഭാവതോ ഹൃദി ഭിദാ ജായേദ്ഭയം സംസൃതേഃ ॥ 2.10॥

പുച്ഛം ബ്രഹ്മ പ്രതിഷ്ഠിതേതി വചനാച്ഛേഷീ മഹേശോഽവ്യയഃ ।
ആകാശാന്തരതോഽപി ഭൌതികഹൃദാകാശാത്മതാ വാക്യതോ
ബ്രഹ്മൈവ പ്രതിഭാതി ഭേദകലനേ ചാകല്‍പനാ കല്‍പതഃ ॥ 2.11॥

സുഷുപ്ത്യുത്ക്രാന്ത്യോര്‍വാ ന ഹി ഖലു ന ഭേദഃ പരശിവേ
അതോത്ഥാനം ദ്വൈതേ ന ഭവതി പരേ വൈ വിലയനേ ।
തദര്‍ഹം യത്സൂക്ഷ്മം ജഗദിദമനാകാരമരസം
ന ഗന്ധം ന സ്പര്‍ശം ഭവതി പരമേശേ വിലസിതം ॥ 2.12॥

അധീനം ചാര്‍ഥം തദ്ഭവതി പുനരേവേക്ഷണപരം
സ്വതന്ത്രേച്ഛാ ശംഭോര്‍ന ഖലു കരണം കാര്യമപി ന ॥ 2.13॥

ജ്ഞേയത്വാവചനാച്ച ശങ്കര പരാനന്ദേ പ്രമോദാസ്പദേ
പ്രജ്ഞാനം ന ഹി കാരണം പ്രകൃതികം പ്രശ്നത്രയസ്യാര്‍ഥവത് ।
ന വിജ്ഞേയം ദേഹപ്രവിലയശതോത്ഥാനഗണനാ
സ മൃത്യോര്‍മൃത്യുസ്തദ്ഭവതി കില ഭേദേന ജഗതഃ ॥ 2.14॥

മഹദ്വച്ചാണീയോ ഭവതി ച സമോ ലോകസദൃശാ
തഥാ ജ്യോതിസ്ത്വേകം പ്രകരണപരം കല്‍പിതവതഃ ।
ന സംഖ്യാഭേദേന ത്രിഭുവനവിഭവാദതികരം
സ്വഭാവോഽയം ശശ്വന്‍മുഖരയതി മോദായ ജഗതാം ॥ 2.15॥

പ്രാണാദുദ്ഗതപഞ്ചസംഖ്യജനിതാ തദ്വസ്ത്രിവച്ച ശ്രുതം
തച്ഛ്രോത്രം മനസോ ന സിദ്ധപരമാനന്ദൈകജന്യം മഹഃ ।
ജ്യോതിഷ്കാരണദര്‍ശിതേ ച കരണേ സത്താ സദിത്യന്വഹം
ചാകര്‍ഷാ ഭവതി പ്രകര്‍ഷജനിതേ ത്വത്തീതി വാക്യോത്തരം ॥ 2.16॥

ജാഗ്രത്ത്വാവചനേന ജീവജഗതോര്‍ഭേദഃ കഥം കഥ്യതേ
ലിങ്ഗം പ്രാണഗതം ന ചേശ്വരപരം ജ്യോതിഃ കിലൈക്യപ്രദം ।
അന്യാര്‍ഥത്വവിവേകതോഽര്‍ഥഗതികം ചാകല്‍പയദ്വാക്യതഃ ।
പ്രജ്ഞാമിത്യപരഃ ക്രമസ്ഥിതിരസാവന്യോ വദന്തം മൃഷാ ॥ 2.17॥

പ്രകൃത്യൈവം സിദ്ധം ഭവതി പരമാനന്ദവിധുരം
അഭിധ്യോപാദേശാദ് ഭവതി ഉഭയാംനായവചനൈഃ ।
ഭവത്യാത്മാ കര്‍താ കൃതിവിരഹിതോ യോനിരപി ച
പ്രതിഷ്ഠാ നിഷ്ഠാ ച ത്രിഭുവനഗുരുഃ പ്രേമസദനഃ ॥ 2.18॥

അഭിധ്യോപാദേശാത് സ ബഹു ഭവദീക്ഷാദിവശതഃ
സമാസാചോഭാഭ്യാം പ്രകൃതിജസമാംനായവചനാത് ।
അതോ ഹ്യാത്മാ ശുദ്ധഃ പ്രകൃതിപരിണാമേന ജഗതാം
മൃദീവ വ്യാപാരോ ഭവതി പരിണാമേഷു ച ശിവഃ ॥ 2.19॥

ആനന്ദാഭ്യാസയോഗാദ്വികൃതജഗദാനന്ദജഗതോ
അതോ ഹേതോര്‍ധര്‍മോ ന ഭവതി ശിവഃ കാരണപരഃ ।
ഹിരണ്യാത്മാഽഽദിത്യേഽക്ഷിണി ഉദേതീഹ ഭഗവാന്‍
നതേശ്ചാധാരാണാം ശ്രവണവചനൈര്‍ഗോപിതധിയഃ ॥ 2.20॥

ഭേദാദിവ്യപദേശതോഽസ്തി ഭഗവാനന്യോ ഭവേത് കിം തതഃ
ആകാശാദിശരീരലിങ്ഗനിയമാദ്വ്യാപ്യം ഹി സര്‍വം തതഃ ।
തജ്ജ്യോതിഃ പരമം മഹേശ്വരമുമാകാന്താഖ്യശാന്തം മഹോ
വേദാന്തേഷു നിതാന്തവാക്യകലനേ ഛന്ദോഽഭിധാനാദപി ॥ 2.21॥

ഭൂതാദിവ്യപദേശതോഽപി ഭഗവത്യസ്മിന്‍ മഹേശേ ധ്രുവം
യസ്മാദ്ഭൂതവരാണി ജായത ഇതി ശ്രുത്യാഽസ്യ ലേശാംശതഃ ।
വിശ്വം വിശ്വപതേരഭൂത് തദുഭയം പ്രാമാണ്യതോ ദര്‍ശനാത്
പ്രാണസ്യാനുഗമാത് സ ഏവ ഭഗവാന്‍ നാന്യഃ പഥാ വിദ്യതേ ॥ 2.22॥

ന വക്തുശ്ചാത്മാ വൈ സ ഖലു ശിവഭൂമാദിവിഹിതഃ
തഥൈവായുര്‍ദേഹേ അരണിവഹവത് ചക്രഗമഹോ ।
അദൃശ്യോ ഹ്യാത്മാ വൈ സ ഹി സുദൃശതഃ ശാസ്ത്രനിവഹൈഃ
ശിവോ ദേവോ വാമോ മുനിരപി ച സാര്‍വാത്മ്യമഭജത് ॥ 2.23॥

പ്രസിദ്ധിഃ സര്‍വത്ര ശ്രുതിഷു വിധിവാക്യൈര്‍ഭഗവതോ
മഹാഭൂതൈര്‍ജാതം ജഗദിതി ച തജ്ജാദിവചനൈഃ ।
അതോഽണീയാന്‍ ജ്യായാനപി ദ്വിവിധഭേദവ്യപഗതാ
വിവക്ഷാ നോഽസ്തീതി പ്രഥയതി ഗുണൈരേവ ഹി ശിവഃ ॥ 2.24॥

സംഭോഗപ്രാപ്തിരേവ പ്രകടജഗതഃ കാരണതയാ
സദാ വ്യോമൈവേത്ഥം ഭവതി ഹൃദയേ സര്‍വജഗതാം ।
അതോഽത്താ വൈ ശര്‍വശ്ചരമചരഭൂതം ജഗദിദം
മഹാമൃത്യുര്‍ദേശോ ഭവതി ശിഖരന്നാദ ഇതി ച ॥ 2.25॥

പ്രകരണവചനേന വേദജാതേ
ഭഗവതി ഭവനാശനേ മഹേശേ ।
പ്രവിശതി ശിവ ഏവ ഭോഗഭോക്തൃ-
നിയമനദര്‍ശനതോ ഹി വാക്യജാതം ॥ 2.26॥

വിശേഷണൈഃ ശങ്കരമേവ നിത്യം
ദ്വിധാ വദത്യേവമുപാധിയോഗാത് ।
അതോഽന്തരാ വാക്യപദൈഃ സമര്‍ഥിതഃ
സ്ഥാനാദിയോഗൈര്‍ഭഗവാനുമാപതിഃ ॥ 2.27॥

സുഖാഭിധാനാത് സുഖമേവ ശംഭുഃ
കം ബ്രഹ്മ ഖം ബ്രഹ്മ ഇതി ശ്രുതീരിതഃ ।
ശ്രുതോപവാക്യോപനിഷത്പ്രചോദിതഃ
ഗതിം പ്രപദ്യേത ബുധോഽപി വിദ്യയാ ॥ 2.28॥

അനവസ്ഥിതിതോഽപി നേതരോ ഭഗവാനേവ സ ചക്ഷുഷി പ്രബുധ്യേത് ।
ഭയഭീതാഃ ഖലു യസ്യ സോമസൂര്യാനലവായ്വംബുജസംഭവാ ഭ്രമന്തി ॥ 2.29॥

അന്തര്യാമിതയൈവ ലോകമഖിലം ജാനാത്യുമായാഃ പതിഃ ।
ഭൂതേഷ്വന്തരഗോഽപി ഭൂതനിവഹാ നോ ജാനതേ ശങ്കരം ॥ 2.30॥

ന തത്സ്മൃത്യാ ധര്‍മൈരഭിലഷണതോ ഭേദവിധുരം
ന ശാരീരം ഭേദേ ഭവതി അഗജാനായകവരേ ।
അദൃശ്യത്വാദ്ധര്‍മൈര്‍ന ഖലു ഭഗവാനന്യദിതി ച
പരാദാദിത്യം ചാമതിരപി ച ഭേദപ്രകലനേ ॥ 2.31॥

ഭേദാദേശ്ച വിശേഷണം പരശിവേ രൂപം ന നാമ പ്രഭാ ।
ഭാവോ വാ ഭവതി പ്രഭാവിരഹിതം ബ്രഹ്മാത്മനാ ചാഹ തത് ॥ 2.32॥

സ്മൃതം മാനം ശംഭൌ ഭഗവതി ച തത്സാധനതയാ-
പ്യതോ ദൈവം ഭൂതം ന ഭവതി ച സാക്ഷാത് പരശിവേ ।
അഭിവ്യക്തീ ചാന്യഃ സ്മൃതിമപി തഥാഽന്യോഽപി മനുതേ
തഥാ സമ്പത്തിര്‍വൈ ഭുവി ഭവതി കിം ശംഭുകലനേ ॥ 2.33॥

യം മുക്തിവ്യപദേശതഃ ശ്രുതിശിഖാശാഖാശതൈഃ കല്‍പിതേ
ഭിദ്യേദ്ഗ്രന്ഥിരപി പ്രകീര്‍ണവചനാത് സാക്ഷ്യേവ ബാഹ്യാന്തരാ ।
ശബ്ദോ ബ്രഹ്മതയൈവ ന പ്രഭവതേ പ്രാണപ്രഭേദേന ച
തച്ചാപ്യുത്ക്രമണസ്ഥിതിശ്ച വിലയേ ഭുംക്ത്യേഽപ്യസൌ ശങ്കരഃ ॥ 2.34॥

തം ഭൂമാ സമ്പ്രസാദാച്ഛിവമജരമാത്മാനമധുനാ
ശൃണോതീക്ഷേദ്വാപി ക്ഷണമപി തഥാന്യം ന മനുതേ ।
തഥാ ധര്‍മാപത്തിര്‍ഭവതി പരമാകാശജനിതം
പ്രശസ്തം വ്യാവൃത്തം ദഹരമപി ദധ്യാദ്യപദിശത് ॥ 2.35॥

അലിങ്ഗം ലിങ്ഗസ്ഥം വദതി വിധിവാക്യൈഃ ശ്രുതിരിയം
ധൃതേരാകാശാഖ്യം മഹിമനി പ്രസിദ്ധേര്‍വിമൃശതാ ।
അതോ മര്‍ശാന്നായം ഭവതി ഭവഭാവാത്മകതയാ
ശിവാവിര്‍ഭാവോ വാ ഭവതി ച നിരൂപേ ഗതധിയാം ॥ 2.36॥

പരാമര്‍ശേ ചാന്യദ്ഭവതി ദഹരം കിം ശ്രുതിവചോ
നിരുക്തം ചാല്‍പം യത് ത്വനുകൃതി തദീയേഽഹ്നി മഹസാ ।
വിഭാതീദം ശശ്വത് പ്രമതിവരശബ്ദൈഃ ശ്രുതിഭവൈഃ ॥ 2.37॥

യോ വ്യാപകോഽപി ഭഗവാന്‍ പുരുഷോഽന്തരാത്മാ ।
വാലാഗ്രമാത്രഹൃദയേ കിമു സന്നിവിഷ്ടഃ ॥ 2.38॥

പ്രത്യക്ഷാനുഭവപ്രമാണപരമം വാക്യം കിലൈകാര്‍ഥദം
മാനേനാപി ച സംഭവാഭ്രമപരോ വര്‍ണം തഥൈവാഹ ഹി ।
ശബ്ദം ചാപി തഥൈവ നിത്യമപി തത് സാംയാനുപത്തിക്രിയാ
മധ്വാദിഷ്വനധീകൃതോഽപി പുരുഷോ ജ്യോതിഷ്യഭാവോ ഭവേത് ॥ 2.39॥

ഭാവം ചാപി ശുഗസ്യ തച്ഛ്രവണതോ ജാത്യന്തരാസംഭവാത്
സംസ്കാരാധികൃതോഽപി ശങ്കരപദം യേ വക്തുകാമാ മനാക് ।
ജ്യോതിര്‍ദര്‍ശനതഃ പ്രസാദപരമാദസ്മാച്ഛരീരാത് പരം
ജ്യോതിശ്ചാഭിനിവിശ്യ വ്യോമ പരമാനന്ദം പരം വിന്ദതി ॥ 2.40॥

സ്മൃതീനാം വാദോഽത്ര ശ്രുതിവിഭവദോഷാന്യവചസാ
സ ഏവാത്മാ ദോഷൈര്‍വിഗതമതികായഃ പരശിവഃ ।
സ വിശ്വം വിശ്വാത്മാ ഭവതി സ ഹി വിശ്വാധികതയാ
സമസ്തേഷു പ്രോതോ ഭവതി സ ഹി കാര്യേഷു കരണം ॥ 2.41॥

പ്രധാനാനാം തേഷാം ഭവതി ഇതരേഷാമനുപമോ-
പ്യലബ്ധോഽപ്യാത്മായം ശ്രുതിശിരസി ചോക്തോഽണുരഹിതഃ ।
സ ദൃശ്യോഽചിന്ത്യാത്മാ ഭവതി വരകാര്യേഷു കരണം
അസദ്വാ സദ്വാ സോഽപ്യസദിതി ന ദൃഷ്ടാന്തവശഗം ॥ 2.42॥

അസങ്ഗോ ലക്ഷണ്യഃ സ ഭവതി ഹി പഞ്ചസ്വപി മുധാ
അഭീമാനോദ്ദേശാദനുഗതിരഥാക്ഷാദിരഹിതഃ ।
സ്വപക്ഷാദൌ ദോഷാശ്രുതിരപി ന ഈഷ്ടേ പരമതം
ത്വനിര്‍മോക്ഷോ ഭൂയാദനുമിതികുതര്‍കൈര്‍ന ഹി ഭവേത് ॥ 2.43॥

ഭോക്ത്രാപത്തേരപി വിഷയതോ ലോകവേദാര്‍ഥവാദോ
നൈനം ശാസ്തി പ്രഭുമതിപരം വാചി വാരംഭണേഭ്യഃ ।
ഭോക്താ ഭോഗവിലക്ഷണോ ഹി ഭഗവാന്‍ ഭാവോഽപി ലബ്ധോ ഭവേത്
സത്ത്വാച്ചാപി പരസ്യ കാര്യവിവശം സദ്വാക്യവാദാന്വയാത് ॥ 2.44॥

യുക്തേഃ ശബ്ദാന്തരാച്ചാസദിതി ന ഹി കാര്യം ച കരണം
പ്രമാണൈര്യുക്ത്യാ വാ ന ഭവതി വിശേഷേണ മനസാ ।
പരഃ പ്രാണോദ്ദേശാദ്ധിതകരണദോഷാഭിധധിയാ
തഥാശ്മാദ്യാ ദിവ്യാ ??? ദ്യോതന്തി ദേവാ ദിവി ॥ 2.45॥

പ്രസക്തിര്‍വാ കൃത്സ്നാ ശ്രുതിവരബലാദാത്മനി ചിരം
സ്വപക്ഷേ ദോഷാണാം പ്രഭവതി ച സര്‍വാദിസുദൃശാ ।
വികാരാണാം ഭേദോ ന ഭവതി വിയോജ്യോ ഗുണധിയാം
അതോ ലോകേ ലീലാപരവിഷമനൈര്‍ഘൃണ്യവിധുരം ॥ 2.46॥

സ കര്‍മാരംഭാദ്വാ ഉപലഭതി യദ്യേതി ച പരം
സര്‍വൈര്‍ധര്‍മപദൈരയുക്തവചനാപത്തേഃ പ്രവൃത്തേര്‍ഭവേത് ।
ഭൂതാനാം ഗതിശോപയുജ്യപയസി ക്ഷാരം യഥാ നോപയുക്
അവസ്ഥാനം നൈവ പ്രഭവതി തൃണേഷൂദ്യതമതേ-
സ്തഥാഭാവാത് പുംസി പ്രകടയതി കാര്യം ച കരണം ॥ 2.47॥

അങ്ഗിത്വാനുപപത്തിതോഽപ്യനുമിതോ ശക്തിജ്ഞഹീനം ജഗത്
പ്രതിഷിദ്ധേ സിദ്ധേ പ്രസഭമിതി മൌനം ഹി ശരണം ।
മഹദ്ദീര്‍ഘം ഹസ്വം ഉഭയമപി കര്‍മൈവ കരണേ
തഥാ സാംയേ സ്ഥിത്യാ പ്രഭവതി സ്വഭാവാച്ച നിയതം ॥ 2.48॥

ന സ്ഥാനതോഽപി ശ്രുതിലിങ്ഗസമന്വയേന
പ്രകാശവൈയര്‍ഥ്യമതോ ഹി മാത്രാ ।
സൂര്യോപമാ പ്രമവതിത്വതഥാ ഉദത്വാ-
ത്തദ്ദര്‍ശനാച്ച നിയതം പ്രതിബിംബരൂപം ॥ 2.49॥

തദവ്യക്തം ന തതോ ലിങ്ഗമേതത്
തഥോഭയവ്യപദേശാച്ച തേജഃ ।
പ്രതിഷേധാച്ച പരമഃ സേതുരീശഃ
സാമാന്യതഃ സ്ഥാനവിശേഷബുദ്ധ്യാ ॥ 2.50॥

വിശേഷതശ്ചോപപത്തേസ്തഥാന്യദതഃ ഫലം ചോപപദ്യേത യസ്മാത് ।
മഹേശ്വരാച്ഛ്രുതിഭിശ്ചോദിതം യത് ധര്‍മം പരേ ചേശ്വരം ചേതി ചാന്യേ ।
ന കര്‍മവച്ചേശ്വരേ ഭേദധീര്‍നഃ ॥ 2.51॥

ഭേദാന്ന ചേതി പരതഃ പരമാര്‍ഥദൃഷ്ട്യാ
സ്വാധ്യായഭേദാദുപസംഹാരഭേദഃ ।
അഥാന്യഥാത്വം വചസോഽസൌ വരീയാന്‍
സംജ്ഞാതശ്ചേദ്വ്യാപ്തിരേവ പ്രമാണം ॥ 2.52॥

സര്‍വത്രാഭേദാദനയോസ്തഥാന്യത്
പ്രാധാന്യമാനന്ദമയഃ ശിരസ്ത്വം ।
തഥേതരേ ത്വര്‍ഥസാമാന്യയോഗാത്
പ്രയോജനാഭാവതയാഽപ്യയായ തേ ॥ 2.53॥

ശബ്ദാത്തഥാ ഹ്യാത്മഗൃഹീതിരുത്തരാത്
തഥാന്വയാദിതരാഖ്യാനപൂര്‍വം ।
അശബ്ദത്വാദേവമേതത് സമാന-
മേവം ച സംവിദ്വചനാവിശേഷാത് ॥ 2.54॥

തദ്ദര്‍ശനാത് സംഭൃതം ചൈവമേഷോഽനാംനായാദ്വേദ്യഭേദാത് പരേതി ।
ഗതേരര്‍ഥാദുപപന്നാര്‍ഥലോകേ ശബ്ദാനുമാനൈഃ സഗുണോഽവ്യയാത്മാ ॥ 2.55॥

യഥാധികാരം സ്ഥിതിരേവ ചാന്തരാ
തത്രൈവ ഭേദാദ്വിശിഷന്‍ഹീതരവത് ।
അന്യത്തഥാ സത്യകൃത്യാ തഥൈകേ
കാമാദിരത്രായതനേഷു ചാദരാത് ॥ 2.56॥

ഉപസ്ഥിതേ തദ്വചനാത് തഥാഗ്നേഃ
സംലോപ ഏവാഗ്നിഭവഃ പ്രദാനേ ।
അതോഽന്യചിന്താര്‍ഥഭേദലിങ്ഗം ബലീയഃ
ക്രിയാ പരം ചാസമാനാച്ച ദൃഷ്ടേഃ ॥ 2.57॥

ശ്രുതേര്‍ബലാദനുബന്ധേമഖേ വൈ
ഭാവാപത്തിശ്ചാത്മനശ്ചൈക ഏവ ।
തദ്ഭാവഭാവദുപലബ്ധിരീശേ
സദ്ഭാവഭാവാദനുഭാവതശ്ച ॥ 2.58॥

അങ്ഗാവബദ്ധാ ഹി തഥൈവ മന്ത്രതോ
ഭൂംനഃ ക്രതോര്‍ജായതേ ദര്‍ശനേന ॥ 2.59॥

രൂപാദേശ്ച വിപര്യയേണ തു ദൃശാ ദോഷോഭയത്രാപ്യയം
അഗ്രാഹ്യാഃ സകലാനപേക്ഷ്യകരണം പ്രാധാന്യവാദേന ഹി ।
തത്പ്രാപ്തിഃ സമുദായകേഽപി ഇതരേ പ്രത്യായികേനാപി യത്
വിദ്യാഽവിദ്യാ അസതി ബലതോ ധുര്യമാര്യാഭിശംസീ ॥ 2.60॥

ദോഷോഭയോരപി തദാ സ്വഗമോഽഭ്യുപേയാ ।
സ്മൃത്യാ സതോ ദൃശി ഉദാസീനവദ്ഭജേത ॥ 2.61॥

നാഭാവാദുപലബ്ധിതോഽപി ഭഗവദ്വൈധര്‍ംയസ്വന്യാദിവത്
ഭാവേനാപ്യുപലബ്ധിരീശിതുരഹോ സാ വൈ ക്ഷണം കല്‍പ്യതേ ।
സര്‍വാര്‍ഥാനുപപത്തിതോഽപി ഭഗവത്യേകാദ്വിതീയേ പുനഃ ।
കാര്‍ത്സ്ന്യേനാത്മനി നോ വികാരകലനം നിത്യം പതേര്‍ധര്‍മതഃ ॥ 2.62॥

സംബന്ധാനുഅപപത്തിതോഽപി സമധിഷ്ഠാനോപപത്തേരപി
തച്ചൈവാകരണം ച ഭോഗവിധുരം ത്വം തത്ത്വസര്‍വജ്ഞതാ ।
ഉത്പത്തേരപി കര്‍തുരേവ കാരണതയാ വിജ്ഞാനഭാവോ യദി
??? നിഷേധപ്രതിപത്തിതോഽപി മരുതശ്ചാകാശതഃ പ്രാണതഃ ॥ 2.63॥

അസ്തിത്വം തദപീതി ഗൌണപരതാ വാക്യേഷു ഭിന്നാ ക്രിയാ
കാര്യദ്രവ്യസമന്വയായകരണം ശബ്ദാച്ച ബ്രഹ്മൈവ തത് ।
ശബ്ദേഭ്യോഽപ്യമതം ശ്രുതം ഭവതി തദ് ജ്ഞാനം പരം ശാംഭവം
യാവല്ലോകവിഭാഗകല്‍പനവശാത് ഭൂതക്രമാത് സര്‍ജതി ॥ 2.64॥

തസ്യാസംഭവതോ ഭവേജ്ജഗദിദം തേജഃപ്രസൂതം ശ്രുതിഃ
ചാപഃ ക്ഷ്മാ മരുദേവ ഖാത്മകഥയന്തല്ലിങ്ഗസംജ്ഞാനതഃ ॥ 2.65॥

വിപര്യയേണ ക്രമതോഽന്തരാ ഹി വിജ്ഞാനമാനക്രമതോ വിശേഷാത് ।
ന ചാത്മനഃ കാരണതാവിപര്യശ്ചരാചരവ്യാപകതോ ഹി ഭാവൈഃ ॥ 2.66॥

നാത്മാ ശ്രുതോ നിത്യതാശക്തിയോഗാന്നാനേവ ഭാസത്യവികല്‍പകോ ഹി ।
സംജ്ഞാന ഏവാത്ര ഗതാഗതാനാം സ്വാത്മാനം ചോത്തരണേനാണുരേവ ॥ 2.67॥

സ്വശബ്ദോന്‍മാനാഭ്യാം സുഖയതി സദാനന്ദനതനും
വിരോധശ്ചാന്ദ്രോപദ്രവ ഇവ സദാത്മാ നിഖിലഗഃ ।
ഗുണാദാലോകേഷു വ്യതികരവതോ ഗന്ധവഹതഃ
പരോ ദൃഷ്ടോ ഹ്യാത്മാ വ്യപദിശതി പ്രജ്ഞാനുഭവതഃ ॥ 2.68॥

യാവച്ചാത്മാ നൈവാ ദൃശ്യേത ദോഷൈഃ
പുംസ്ത്വാദിവത്ത്വസതോ വ്യക്തിയോഗാത് ।
മനോഽന്യത്രായദി കാര്യേഷു ഗൌണം വിമുഖഃ
കര്‍താ ശാശ്വതോ വിഹരതി ഉപാദാനവശതഃ ॥ 2.69॥

അസ്യാത്മവ്യപദേശതഃ ശ്രുതിരിയം കര്‍തൃത്വവാദം വദത്
ഉപാലബ്ധും ശക്തേര്‍വിപരതി സമാധ്യാ ക്ഷുഭിതയാ ।
പരാത്തത്തു ശ്രുത്യാപ്യനുകൃതി സുരത്വക്ഷുഭിതയാ
പരോ മന്ത്രോ വര്‍ണൈര്‍ഭഗവതി അനുജ്ഞാപരിഹരൌ ।
തനോഃ സംബന്ധേന പ്രവിശതി പരം ജ്യോതികലനേ ॥ 2.70॥

ആസന്നതേവ്യതികരം പരരൂപഭേദേ
ആഭാസ ഏവ സുദൃശാ നിയതോ നിയംയാത് ।
ആകാശവത് സര്‍വഗതോഽവ്യയാത്മാ
ആസന്ധിഭേദാത് പ്രതിദേശഭാവാത് ॥ 2.71॥

തഥാ പ്രാണോ ഗൌണഃ പ്രകൃതിവിധിപൂര്‍വാര്‍ഥകലനാ-
ദഘസ്തോയേ സൃത്യഃ പ്രഥിതഗതിശേഷേണ കഥിതഃ ।
ഹസ്താദയസ്ത്വണവഃ പ്രാണവായോഃ
ചക്ഷുസ്തഥാ കരണത്വാന്ന ദോഷഃ ॥ 2.72॥

യഃ പഞ്ചവൃത്തിര്‍മനവച്ച ദൃശ്യതേ തഥാണുതോ ജ്യോതിരസുശ്ച ഖാനി ।
ഭേദശ്രുതേര്ലക്ഷണവിപ്രയോഗാദാത്മാദിഭേദേ തു വിശേഷ വാദഃ ॥ 2.73॥

ആത്മൈകത്വാത് പ്രാണഗതേശ്ച വഹ്നേഃ തേ ജാഗതീവാശ്രുതത്ത്വാന്ന ചേഷ്ടാ ।
ഭോക്തുര്‍ന ചാത്മന്യവിദീകൃതാ യേ തേ ധൂമമാര്‍ഗേണ കില പ്രയാന്തി ॥ 2.74॥

ചരണാദിതി ചാന്യകല്‍പനാം സ്മരന്തി സപ്തൈവ ഗതിപ്രരോഹാത് ।
വ്യാപാരവൈധുര്യസമൂഹവിദ്യാ തേ കര്‍മണൈവേഹ തൃതീയലബ്ധാം ॥ 2.75॥

തദ്ദര്‍ശനം തദ്ഗദതോഽപ്യവിദ്യാ സവ്യോപപത്തേരുത ദൌവിശേഷാത് ।
ചിരന്തപഃ ശുദ്ധിരതോ വിശേഷാത് തേ സ്ഥാവരേ ചാവിശേഷാര്‍ഥവാദഃ ॥ 2.76॥

സന്ധ്യാംശസൃഷ്ട്യാ കില നിര്‍മമേ ജഗത് പുത്രേഷു മായാമയതോഽവ്യയാത്മാ ।
കൃത്സ്നം മായാമയം തജ്ജഗദിദമസതോ നാമരൂപം തു ജാതം ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിതോഽപി പരമാനന്ദം തിരോധാനകൃത് ॥ 2.77॥

ദേഹയോഗാത് ഹ്രസതേ വര്‍ധതേ യഃ
തത്രൈവാന്യത് പശ്യതേ സോഽഥ ബോധാത് ।
സ ശോശുചാനസ്മൃതിശബ്ദബോധഃ ॥ 2.78॥

നാനാശബ്ദാദിഭേദാത് ഫലവിവിധമഹാകര്‍മവൈചിത്ര്യയോഗാത്
ഈഷ്ടേ താം ഗുണധാരണാം ശ്രുതിഹിതാം തദ്ദര്‍ശനോദ്ബോധതഃ ।
തദ്ദര്‍ശനാത് സിദ്ധിത ഏവ സിദ്ധ്യതേ ആചാരയോഗാദൃതതച്ഛ്രുതേശ്ച ॥ 2.79॥

വാചാ സമാരംഭണതോ നിയാമതഃ
തസ്യാധികാപ്രാത്വകസ്യോപദേശാത് ।
തുല്യം ദൃശാ സര്‍വതഃ സ്യാദ്വിഭാഗഃ
അധ്യാപയാത്രാന്നവിശേഷതസ്തു തേ ॥ 2.80॥

കാമോപമര്‍ദേന തദൂര്‍ധ്വരേതസാ
വിമര്‍ശതോ യാതി സ്വതത്ത്വതോഽന്യഃ ।
അനുഷ്ഠേയം ചാന്യത് ശ്രുതിശിരസി നിഷ്ഠാഭ്രമവശാത് ।
വിധിസ്തുത്യാ ഭാവം പ്രവദതി
രഥാഗ്നേരാധാനമനുവദതി ജ്ഞാനാങ്ഗമപി ച ॥ 2.81॥

പ്രാണാത്യയേ വാപി സമം തഥാന്നം
അബാധതഃ സ്മൃതിതഃ കാമകാരേ ।
വിഹിതാശ്രമകര്‍മതഃ സഹൈവ കാര്യാത്
തഥോഭയോര്ലിങ്ഗഭങ്ഗം ച ദര്‍ശയേത് ॥ 2.82॥

തഥാന്തരാ ചാപി സ്മൃതേര്‍വിശേഷതഃ
ജ്യായോഽപി ലിങ്ഗാഭയഭാവനാധികാ ।
സൈവാധികാരാദര്‍ശനാത് തദുക്തം
ആചാരതഃ സ്വാമിന ഈജ്യവൃത്ത്യാ ॥ 2.83॥

സ്മൃതേ ഋത്വിക്സഹകാര്യം ച കൃത്സ്നം ।
തന്‍മൌനവാചാ വചനേന കുര്‍വന്‍ ।
തദൈഹികം തദവസ്ഥാധൃതേശ്ച ॥ 2.84॥

ആവൃത്ത്യാപ്യസകൃത്തഥോപദിശതി ഹ്യാത്മന്നുപാഗച്ഛതി
ഗ്രാഹം യാതി ച ശാസ്ത്രതോ പ്രതീകകലനാത് സാ ബ്രഹ്മദൃഷ്ടിഃ പ്രഭോഃ ।
ആദിത്യാദികൃതീഷു തഥാ സതീരപി കര്‍മാങ്ഗതാധ്യാനതഃ
തസ്മാച്ചാസ്ഥിരതാം സ്മരന്തി ച പുനര്യത്രൈവ തത്ര ശ്രുതാ ॥ 2.85॥

ആപ്രായണാത് തത്ര ദൃഷ്ടം ഹി യത്ര തത്രാഗമാത് പൂര്‍വയോഽശ്ലേഷനാശൌ ।
തഥേതരസ്യാപി പതേദസംസൃതൌ അനാരബ്ധാഗ്നിഹോത്രാദികാര്യേ ॥ 2.86॥

അതോഽന്യേഷാമുഭയോര്യത്ര യോഗാത്
വിദ്യാഭോഗേന വാങ്മനസീ ദര്‍ശനാച്ച ।
സര്‍വാണ്യനുമനസാ പ്രാണ ഏവ
സോഽധ്യക്ഷേത ഉപദര്‍ശേന കച്ചിത് ॥ 2.87॥

സമാനവൃത്ത്യാ ക്രമതേ ചാസു വൃത്ത്യാ
സംസാരതോ വ്യപദേശോപപത്തേഃ ।
സൂക്ഷ്മപ്രമാണോപമര്‍ദോപലബ്ധസ്ഥിതിശ്ച
തഥോപപത്തേരേഷ ഊഷ്മാ രസൈകേ ॥ 2.88॥

അത്ര സ്മര്യനാനുപരതാവിധിവാക്യസിദ്ധേ-
ര്‍വൈയാസകിര്‍മുനിരേഷോവ്യയാത്മാ ।
അവിഭാഗോ വചനാദ്ധാര്‍ദ ഏവ
രശ്ംയനുസാരീ നിശിതോ ദക്ഷിണായനേ ।
യോഗിനഃ പ്രതിസൃതൈസ്തഥാര്‍ചിരാത്
വായുമദ്ഘടിതോ വരുണേന ॥ 2.89॥

അതിവാഹികവിധേസ്തദലിങ്ഗാത് തദ്വദത്ര ഉഭയോരപി സിദ്ധിഃ ।
തദ്വൈതേന ഗതിരപ്യുപാവൃതോ വിശേഷസാമീപ്യസകാര്യഹേതൌ ॥ 2.90॥

സ്മൃതിസ്തഥാഽന്യോഽപി ച ദര്‍ശനേന കായേ തഥാ പ്രതിപത്തിപ്രതീകഃ ।
വിശേഷദൃഷ്ട്യാ സമ്പദാവിര്‍ഭവേന സ്വേനാംശത്വാന്‍മുക്തിവിജ്ഞാനതോ ഹി ॥ 2.91॥

ആത്മപ്രകാശാദവിഭാഗേന ദൃഷ്ടഃ തദ്ബ്രഹ്മണോഽന്യദ്ദ്യുതിതന്‍മാത്രതോഽന്യഃ ।
ഉപന്യാസാദന്യസംകല്‍പഭൂത്യാ രഥവാന്യോഽപ്യുഥാഹ ॥ 2.92॥

ഭാവമന്യോ ഉഭയം ന സ്വഭാവാ
ഭാവേ സമ്പത്തിരേവം ജഗത് സ്യാത് ।
പ്രത്യക്ഷേണോപദേശാത് സ്ഥിതിരപി
ജഗതോ വ്യക്തിഭാവാദുപാസാ
ഭേദാഭാസസ്ഥിതിരവികാരാവര്‍തിരിതി ച ॥ 2.93॥

തഥാ ദൃഷ്ടേര്‍ദ്രഷ്ടുര്‍വിപരീതദൃഷ്ടേഃ ശ്രുതിവശാത്
തഥാ ബുദ്ധേര്‍ബോദ്ധാ ഭവതി അനുമാനേന ഹി ബുധഃ ।
ഭോഗേ സാമാന്യലിങ്ഗാത് ശിവഭജനഭവേ മാന്യമനസാ
അനാവൃത്തിഃ ശബ്ദോ ഭവതി വിധിവാക്യേന നിയതം ॥ 2.94॥

തവോക്തഃ സൂത്രാണാം വിധിരപി ച സാമാന്യമുഭയ-
പ്രകൃഷ്ട ശ്രുത്യൈവ പ്രഭവതി മഹാനന്ദസദനേ ॥ 2.95॥

സ്കന്ദഃ -
ത്രിനേത്രവക്ത്രസുചരിത്രരൂപം മന്ത്രാര്‍ഥവാദാംബുജമിത്രരൂപാഃ ।
പ്രഹൃഷ്ടരൂപാ മുനയോ വിതേനിരേ മതാനുസാരീണ്യഥ സൂത്രിതാനി ॥ 2.96॥

ന താനി ബുദ്ധ്യുദ്ഭവബോധദാനി വിശ്വേശപാദാംബുജഭക്തിദാനി ॥ 2.97॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ശിവേന
ഋഭും പ്രതി സൂത്രോപദേശോ നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥



3          ॥ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥

സൂതഃ -
തതോ മഹേശാത് സംശ്രുത്യ സൂത്രാണി ഋഭുരേവ ഹി ।
കൈലാസേശം മഹാദേവം തുഷ്ടാവ വിനയാഞ്ജലിഃ ॥ 3.1॥

ലബ്ധജ്ഞാനോ മഹാദേവാന്‍ മുനിഭ്യോഽകഥയച്ച തത് ।
തത് സ്തുതിം ച ശൃണുഷ്വേതി ജഗാദ ഗിരിജാസുതഃ ॥ 3.2॥

ജൈഗീഷവ്യം മഹാത്മാനം ജിതഷഡ്വര്‍ഗമുത്തമം ।

സ്കന്ദഃ -
സംസ്തുത്യ സാംബമീശാനമൃഭുര്‍ജ്ഞാനമവിന്ദത ।
ശാംഭവഃ സ മഹായോഗീ തുഷ്ടാവാഷ്ടതനും ഹരം ॥ 3.3॥

ഋഭുഃ -
ഗന്ധദ്വിപവരവൃന്ദത്വചിരുചിബന്ധോദ്യതപട
ഗന്ധപ്രമുഖ മദാന്ധവ്രജദലി ഹരിമുഖനഖരോദ്യത്
സ്കന്ധോദ്യന്‍മുഖ ബന്ധക്ഷുരനിഭ നിര്യദ്രസദസൃഭിന്ദന്നഗധര
വിന്ധ്യപ്രഭശിവ മേധ്യപ്രഭുവര ।
മേധ്യോത്തമശിവ ഭേദ്യാഖിലജഗദുദ്യദ്ഭവഗത
വേദ്യാഗമശിവ ഗദ്യസ്തുതപദ പദ്യപ്രകടഹൃ -
ദുദ്യദ്ഭവഗദ വൈദ്യോത്തമ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.4॥

ചണ്ഡദ്വിപകര കാണ്ഡപ്രഭഭുജ ദണ്ഡോദ്യതനഗ
ഖണ്ഡത്രിപുര മഹാണ്ഡസ്ഫുടദുഡുപശിഖണ്ഡ ।
ദ്യുതിവര ഗണ്ഡദ്വയ കോദണ്ഡാന്തക ദണ്ഡിതപാദ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.5॥

കിഞ്ചിജ്ജലലവ സിഞ്ചദ്ദ്വിജകുല മുഞ്ചദ്വൃജിന
കുലുംചദ്വിജപതി ചഞ്ചച്ഛവിജട കുഞ്ചത്പദനഖ
മുഞ്ചന്നതവര കരുണാ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.6॥

ദേവ ശങ്കര ഹരമഹേശ്വര പാപതസ്കര അമരമയസ്കര ।
ശിവദശംകര പുരമഹേശ്വര ഭവഹരേശ്വര പാഹി ശംഭോ ॥ 3.7॥

അങ്ഗജഭങ്ഗ തുരങ്ഗരഥാങ്ഗ ജലധിനിഷങ്ഗ
ധൃതഭുജങ്ഗാങ്ഗ ദൃശി സുപതങ്ഗ
കരസുകുരങ്ഗ ജടധൃതഗങ്ഗ
യമിഹൃദിസങ്ഗ ഭജശിവലിങ്ഗ ഭവഭയഭങ്ഗ ॥ 3.8॥

ശംബരകരശര ദംബരവരചര ഡംബരഘോഷണ ദുംബരഫലജഗ
നികുരുംബഭരഹര ബിംബിതഹൃദിചിര ലംബിതപദയുഗ
ലംബോദരജനകാന്തകഹര ശിവ ബിന്ദുവരാസന
ബിന്ദുഗഹന ശരദിന്ദുവദനവര കുന്ദധവല ഗണവൃന്ദവിനത
ഭവഭയഹര പരവര കരുണാകര ഫണിവരഭൂഷണ
സ്മര ഹര ഗരധര പരിപാഹി ॥ 3.9॥

രാസഭവൃഷഭേഭ ശരഭാനനഗണഗുണനന്ദിത-
ത്രിഗുണപഥാതിഗ ശരവണഭവനുത തരണിസ്ഥിത വരുണാലയ
കൃതപാരണ മുനിശരണായിത പദപദ്മാരുണ പിങ്ഗജടാധര
കുരു കരുണാം ശങ്കര ശം കുരു മേ ॥ 3.10॥

ജംഭപ്രഹരണ കുംഭോദ്ഭവനുത കുംഭപ്രമഥ നിശുംഭദ്യുതിഹര
ഭിന്ദദ്രണഗണ ഡിംഭായിതസുര താരകഹരസുത
കുംഭ്യുദ്യതപദ വിന്ധ്യസ്ഥിതദിതിമാന്ദ്യപ്രഹര മദാന്ധദ്വിപവര
കൃത്തിപ്രവര സുധാന്ധോനുതപദ ബുദ്ധ്യാഗമശിവ
മേധ്യാതിഥിവരദ മമാവന്ധ്യം കുരു ദിവസം
തവ പൂജനതഃ പരിപാഹി ശംഭോ ॥ 3.11॥

കുന്ദസദൃശ മകരന്ദനിഭസുരവൃന്ദവിനുത കുരുവിന്ദമണിഗണ
വൃന്ദനിഭാങ്ഘ്രിജമന്ദര വസദിന്ദുമകുട ശരദംബുജകൃശ
ഗരനിന്ദനഗല സുന്ദരഗിരിതനയാകൃതി
ദേഹവരാങ്ഗബിന്ദുകലിത ശിവലിങ്ഗഗഹന സുതസിന്ദുരവരമുഖ
ബന്ധുരവരസിന്ധുനദീതട ലിങ്ഗനിവഹവരദിഗ്വസ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.12॥

പന്നഗാഭരണ മാരമാരണ വിഭൂതിഭൂഷണ ശൈലജാരമണ ।
ആപദുദ്ധരണ യാമിനീരമണശേഖര സുഖദ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.13॥

ദക്ഷാധ്വരവരശിക്ഷ പ്രഭുവര ത്ര്യക്ഷ പ്രബലമഹോക്ഷസ്ഥിത
സിതവക്ഷസ്സ്ഥലകുലചക്ഷുഃശ്രവസ വരാക്ഷസ്രജ ഹര ।
വീക്ഷാനിഹതാധോക്ഷജാത്മജ വരകക്ഷാശ്രയ പുരപക്ഷവിദാരണ
ലീക്ഷായിതസുര ഭിക്ഷാശന ഹര പദ്മാക്ഷാര്‍ചനതുഷ്ട
ഭഗാക്ഷിഹരാവ്യയ ശങ്കര മോക്ഷപ്രദ പരിപാഹി മഹേശ്വര ॥ 3.14॥

അക്ഷയഫലദ ശുഭാക്ഷ ഹരാക്ഷതതക്ഷകകര
ഗരഭക്ഷ പരിസ്ഫുരദക്ഷ ക്ഷിതിരഥ സുരപക്ഷാവ്യയ ।
പുരഹര ഭവ ഹര ഹരിശര ശിവ ശിവ
ശങ്കര കുരു കുരു കരുണാം ശശിമൌലേ ॥ 3.15॥

ഭജാംയഗസുതാധവം പശുപതിം മഹോക്ഷധ്വജം
വലക്ഷഭസിതോജ്ജ്വലം പ്രകടദക്ഷദാഹാക്ഷികം ।
ഭഗാക്ഷിഹരണം ശിവം പ്രമഥിതോരുദക്ഷാധ്വരം
പ്രപക്ഷസുരതാമുനിപ്രമഥശിക്ഷിതാധോക്ഷജം ॥ 3.16॥

ശ്രീനാഥാക്ഷിസരോജരാജിതപദാംഭോജൈകപൂജോത്സവൈ-
ര്‍നിത്യം മാനസമേതദസ്തു ഭഗവന്‍ സദ്രാജമൌലേ ഹര ।
ഭൂഷാഭൂതഭുജങ്ഗസങ്ഗത മഹാഭസ്മാങ്ഗനേത്രോജ്വല-
ജ്ജ്വാലാദഗ്ധമനങ്ഗപതങ്ഗദൃഗുമാകാന്താവ ഗങ്ഗാധര ॥ 3.17॥

സ്വാത്മാനന്ദപരായണാംബുജഭവസ്തുത്യാഽധുനാ പാഹി മാം
MISSING . 
ഗിരിജാമുഖസഖ ഷണ്‍മുഖ പഞ്ചമുഖോദ്യതദുര്‍മുഖമുഖ-
ഹര ആഖുവഹോന്‍മുഖ ലേഖഗണോന്‍മുഖ ശങ്കര ഖഗഗമപരിപൂജ്യ ॥ 3.18॥

കോടിജന്‍മവിപ്രകര്‍മശുദ്ധചിത്തവര്‍ത്മനാം
ശ്രൌതസിദ്ധശുദ്ധഭസ്മദഗ്ധസര്‍വവര്‍ഷ്മണാം ।
രുദ്രഭുക്തമേധ്യഭുക്തിദഗ്ധസര്‍വപാപ്മനാം
രുദ്രസൂക്തി ഉക്തിഭക്തിഭുക്തിമുക്തിദായികാം ।
പുരഹര ഇഷ്ടതുഷ്ടിമുക്തിലാസ്യവാസനാ
ഭക്തിഭാസകൈലാസമീശ ആശു ലഭ്യതേ ॥ 3.19॥

സ്കന്ദഃ -
തത്സ്തുത്യാ തോഷിതഃ ശംഭുസ്തമാഹ ഋഭുമീശ്വരഃ ।
പ്രസന്നഃ കരുണാംഭോധിരംഭോജസുതമോദനഃ ॥ 3.20॥

ഈശ്വരഃ -
വേദാന്തപാഠപഠനേന ഹഠാദിയോഗൈഃ
ശ്രീനീലകണ്ഠപദഭക്തിവികുണ്ഠഭാവാഃ ।
യേ കര്‍മഠാ യതിവരാ ഹരിസൌരിഗേഹേ
സാലാവൃകൈര്‍വരകഠോരകുഠാരഘാതൈഃ ॥ 3.21॥

ഭിന്നോത്തമാങ്ഗഹൃദയാശ്ച ഭുസുണ്ഡിഭിസ്തേ ।
ഭിക്ഷാശനാ ജരഠരാസഭവദ്ഭ്രമന്തി ॥ 3.22॥

വിദ്യുച്ചഞ്ചലജീവിതേഽപി ന മനാഗുത്പദ്യതേ ശാംഭവീ
ഭക്തിര്‍ഭീമപദാംബുജോത്തമപദേ ഭസ്മത്രിപുണ്ഡ്രേഽപി ച ।
രുദ്രാക്ഷാമലരുദ്രസൂക്തിജപനേ നിഷ്ഠാ കനിഷ്ഠാത്മനാം
വിഷ്ഠാവിഷ്ടകുനിഷ്ഠകഷ്ടകുധിയാം ദുഷ്ടാത്മനാം സര്‍വദാ ॥ 3.23॥

ഭ്രഷ്ടാനാം ദുരദൃഷ്ടതോ ജനിജരാനാശേന നഷ്ടാത്മനാം
ജ്യേഷ്ഠശ്രീശിപിവിഷ്ടചാരുചരണാംഭോജാര്‍ചനാനാദരഃ ।
തേനാനിഷ്ടപരമ്പരാസമുദയൈരഷ്ടാകൃതേര്‍ന സ്മൃതിഃ
വിഷ്ഠാപൂരിതദുര്‍മുഖേഷു നരകേ ഭ്രഷ്ടേ ചിരം സംസ്ഥിതിഃ ॥ 3.24॥

അജ്ഞായത്തേഷ്വഭിജ്ഞാഃ സുരവരനികരം സ്തോത്രശാസ്ത്രാദിതുഷ്ടം
സത്രാശം മന്ത്രമാത്രൈര്‍വിധിവിഹിതധിയാ സാമഭാഗൈര്യജന്തി ।
ശ്രാദ്ധേ ശ്രദ്ധാഭരണഹരണഭ്രാന്തരൂപാന്‍പിതൄംസ്തേ
തത്തച്ഛ്രദ്ധാസമുദിതമനഃ സ്വാന്തരാ ശംഭുമീശം ॥

നാഭ്യര്‍ചന്തി പ്രണതശരണം മോക്ഷദം മാം മഹേശം ॥ 3.25॥

ആര്യാഃ ശര്‍വസമര്‍ചനേന സതതം ദൂര്‍വാദലൈഃ കോമലൈഃ
ബില്വാഖര്‍വദലൈശ്ച ശങ്കരമഹാഭാഗം ഹൃദന്തഃ സദാ ।
പര്‍വസ്വപ്യവിശേഷിതേന മനസാ ഗര്‍വം വിഹായാദരാത്
ദുര്‍ഗാണ്യാശു തരന്തി ശങ്കരകൃപാപീയൂഷധാരാരസൈഃ ॥ 3.26 ॥

ശ്രീചന്ദ്രചൂഡചരണാംബുജ പൂജനേന
കാലം നയന്തി പശുപാശവിമുക്തിഹേതോഃ ।
ഭാവാഃ പരം ഭസിതഫാലലസത്ത്രിപുണ്ഡ്ര-
രുദ്രാക്ഷകങ്കണലസത്കരദണ്ഡയുഗ്മാഃ ॥ 3.27॥

പഞ്ചാക്ഷരപ്രണവസൂക്തധിയാ വദന്തി
നാമാനി ശാംഭവമനോഹരദാനി ശംഭോ ।
മുക്തിപ്രദാനി സതതം ശിവഭക്തവര്യാഃ
യേ ബില്വമൂലശിവലിങ്ഗസമര്‍ചനേന ॥ 3.28॥

കാലം നയേദ്വിമലകോമലബില്വപത്രൈഃ
നോ തസ്യ കാലജഭയം ഭവതാപപാപം ।
സന്താപഭൂപജനിതം ഭജതാം മഹേശം ॥ 3.29॥

ശശ്വദ്വിശ്വേശപാദൌ യമശമനിയമൈര്‍ഭൂതിരുദ്രാക്ഷഗാത്രോ
വിശ്വത്രസ്തോ ഭുജങ്ഗാങ്ഗദവരഗിരിജാനായകേ ലബ്ധഭക്തിഃ ।
മുഗ്ധോഽപ്യധ്യാത്മവിദ് യോ ഭവതി ഭവഹരസ്യാര്‍ചയാ പ്രാപ്തകാമഃ ॥ 3.30॥

ശബ്ദൈരബ്ദശതേഽപി നൈവ സ ലഭേത് ജ്ഞാനം ന തര്‍കഭ്രമൈഃ
മീമാംസാ ദ്വയതസ്തഥാദ്വയപദം കിം സാംഖ്യസംഖ്യാ വദ ।
യോഗായാസപരമ്പരാദിവിഹിതൈര്‍വേദാന്തകാന്താരകേ
ശ്രാംയന്‍ ഭക്തിവിവര്‍ജിതേന മനസാ ശംഭോഃ പദേ മുക്തയേ ॥ 3.31॥

കിം ഗങ്ഗയാ വാ മകരേ പ്രയാഗ-
സ്നാനേന വാ യോഗമഖക്രിയാദ്യൈഃ ।
യത്രാര്‍ചിതം ലിങ്ഗവരം ശിവസ്യ
തത്രൈവ സര്‍വാര്‍ഥപരമ്പരാ സ്യാത് ॥ 3.32॥

ശ്രീശൈലോ ഹിമഭൂധരോഽരുണഗിരിര്‍വൃദ്ധാദ്രിഗോപര്‍വതൌ
ശ്രീമദ്ധേമസഭാവിഹാര ഭഗവന്‍ നൃത്തം ത്രിനേത്രോ ഗിരിഃ ।
കൈലാസോത്തരദക്ഷിണൌ ച ഭഗവാന്‍ യത്രാര്‍ചനേ ശങ്കരോ
ലിങ്ഗേ സന്നിഹിതോ വസത്യനുദിനം ശാങ്ഗസ്യ ഹൃത്പങ്കജേ ॥ 3.33॥

തത്രാവിമുക്തം ശശിചൂഡവാസം
ഓംകാരകാലഞ്ജര രുദ്രകോടിം ।
ഗങ്ഗാബുധേഃ സങ്ഗമമംബികാപതി-
പ്രിയം തു ഗോകര്‍ണകസഹ്യജാതടം ॥ 3.34॥

യത്രാഭ്യര്‍ണഗതം മഹേശകരുണാപൂര്‍ണം തു തൂര്‍ണം ഹൃദാ
ലിങ്ഗം പൂജിതമപ്യപാസ്തദുരിതം തീര്‍ഥാനി ഗങ്ഗാദയഃ ।
പുണ്യാശ്ചാശ്രമസംഘകാ ഗിരിവരക്ഷേത്രാണി ശംഭോഃ പദം
ഭക്തിയുക്തഭജനേന മഹേശേ ശക്തിവജ്ജഗദിദം പരിഭാതി ॥ 3.35॥

കര്‍മന്ദിവൃന്ദാ അപി വേദമൌലി-
സിദ്ധാന്തവാക്യകലനേഽപി ഭവന്തി മന്ദാഃ ।
കാമാദിബദ്ധഹൃദയാഃ സിതഭസ്മപുണ്ഡ്ര-
രുദ്രാക്ഷ ശങ്കരസമര്‍ചനതോ വിഹീനാഃ ॥ 3.36॥

ഹീനാ ഭവന്തി ബഹുധാപ്യബുധാ ഭവന്തി
മത്പ്രേമവാസഭവനേഷു വിഹീനവാസാഃ ॥ 3.37॥

അഷ്ടംയാമഷ്ടമൂര്‍തിര്‍നിശി ശശിദിവസേ സോമചൂഡം തു മുക്ത്യൈ
ഭൂതായാം ഭൂതനാഥം ധൃതഭസിതതനുര്‍വീതദോഷേ പ്രദോഷേ ।
ഗവ്യൈഃ പഞ്ചാമൃതാദ്യൈഃ ഫലവരജരസൈര്‍ബില്വപത്രൈശ്ച ലിങ്ഗേ
തുങ്ഗേ ശാങ്ഗേഽപ്യസങ്ഗോ ഭജതി യതഹൃദാ നക്തഭുക്ത്യൈകഭക്തഃ ॥ 3.38॥

ജ്ഞാനാനുത്പത്തയേ തദ്ധരിവിധിസമതാബുദ്ധിരീശാനമൂര്‍തൌ
ഭസ്മാക്ഷാധൃതിരീശലിങ്ഗഭജനാശൂന്യം തു ദുര്‍മാനസം ।
ശംഭോസ്തീര്‍ഥമഹത്സുതീര്‍ഥവരകേ നിന്ദാവരേ ശാങ്കരേ
ശ്രീമദ്രുദ്രജപാദ്യദ്രോഹകരണാത് ജ്ഞാനം ന ചോത്പദ്യതേ ॥ 3.39॥

ഈശോത്കര്‍ഷധിയൈകലിങ്ഗനിയമാദഭ്യര്‍ചനം ഭസ്മധൃക്
രുദ്രാക്ഷാമല സാരമന്ത്ര സുമഹാപഞ്ചാക്ഷരേ ജാപിനാം ।
ഈശസ്ഥാനനിവാസശാംഭവകഥാ ഭക്തിശ്ച സംകീര്‍തനം
ഭക്തസ്യാര്‍ചനതോ ഭവേത് സുമഹാജ്ഞാനം പരം മുക്തിദം ॥ 3.40॥

ആദ്യന്തയോര്യഃ പ്രണവേന യുക്തം
ശ്രീരുദ്രമന്ത്രം പ്രജപത്യഘഘ്നം ।
തസ്യാംഘ്രിരേണും ശിരസാ വഹന്തി
ബ്രഹ്മാദയഃ സ്വാഘനിവൃത്തികാമാഃ ॥ 3.41॥

അപൂര്‍വാഥര്‍വോക്ത ശ്രുതിശിരസി വിജ്ഞാനമനഘം
മഹാഖര്‍വാജ്ഞാനപ്രശമനകരം യോ വിരചയേത് ।
മുനേ ഹൃത്പര്‍വാണാം വിശസനകരം സപ്തമനുഭി-
ര്‍വ്രതം ശീര്‍ഷണ്യം യോ വിരചയതി തസ്യേദമുദിതം ॥ 3.42॥

ഗുരൌ യസ്യ പ്രേമ ശ്രുതിശിരസി സൂത്രാര്‍ഥപദഗം
മയി ശ്രദ്ധാ വൃദ്ധാ ഭവതി കില തസ്യൈഷ സുലഭഃ ।
അനന്യോ മാര്‍ഗോഽയം അകഥിതമിദം ത്വയ്യപി മുദാ
യദാ ഗോപ്യോ മുഗ്ധേ സുവിഹിതമുനിഷ്വേവ ദിശ വൈ ॥ 3.43॥

സ്കന്ദഃ -
ഇതി സ്തുത്വാ ശംഭോഃ പ്രമുദിതമനാസ്ത്വേഷ സ ഋഭുഃ
മുനിര്‍നത്വാ ദേവം നഗമഗപദീശസ്യ നിലയം ।
യതോ ഗങ്ഗാ തുങ്ഗാ പ്രപതതി ഹിമാദ്രേഃ ശിഖരതോ
മുനീന്ദ്രേഷ്വാഹേദം തദപി ശൃണു വിപ്രോത്തമ ഹൃദാ ॥ 3.44॥

ഋഭുഃ -
പതന്ത്വശനയോ മുഹുര്‍ഗിരിവരൈഃ സമുദ്രോര്‍വരാ
ഭവത്വധരസമ്പ്ലവാ ഗ്രഹഗണാഃ സുരാ യാന്ത്വഘഃ ।
ഭവജ്ജനിമ പൂജനാന്‍മമ മനോ ന യാത്യന്യതഃ
ശപാമി പ്രപദേ പ്രഭോസ്തവ സരോരുഹാഭേ ഹര ॥ 3.45॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ശിവഋഭുസംവാദോ നാമ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥



4          ॥ ചതുര്‍ഥോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ -
ഹിമാദ്രിശിഖരേ തത്ര കേദാരേ സംസ്ഥിതം ഋഭും ।
കേദാരേശം പൂജയന്തം ശാംഭവം മുനിസത്തമം ।
ഭസ്മരുദ്രാക്ഷസമ്പന്നം നിഃസ്പൃഹം മുനയോഽബ്രുവന്‍ ॥ 4.1॥

മുനയഃ -
പദ്മോദ്ഭവസുതശ്രേഷ്ഠ ത്വയാ കൈലാസപര്‍വതേ ।
ആരാധ്യ ദേവമീശാനം തസ്മാത് സൂത്രശ്രുതീരിതം ॥ 4.2॥

ജ്ഞാനം ലബ്ധം മുനിശ്രേഷ്ഠ ത്വം നോ ബ്രൂഹി വിമുക്തയേ ।
യേന സംസാരവാരാശേഃ സമുത്തീര്‍ണാ ഭവാമഹേ ॥ 4.3॥

സൂതഃ -
ഋഭുര്‍മുനീനാം വചസാ തുഷ്ടഃ ശിഷ്ടാന്‍ സമീക്ഷ്യ താന്‍ ।
അഷ്ടമൂര്‍തിപദധ്യാനനിഷ്ഠാംസ്താനഭ്യുവാച ഹ ॥ 4.4॥

ഋഭുഃ -
നാഗോപ്യം ഭവതാമസ്തി ശാംഭവേഷു മഹാത്മസു ।var was  അസ്മി
ത്രിനേത്രപ്രേമസദനാന്‍ യുഷ്മാന്‍ പ്രേക്ഷ്യ വദാമി തത് ॥ 4.5॥

ശാങ്കരം സൂത്രവിജ്ഞാനം ശ്രുതിശീര്‍ഷമഹോദയം ।
ശൃണുധ്വം ബ്രഹ്മവിച്ഛ്രേഷ്ഠാഃ ശിവജ്ഞാനമഹോദയം ॥ 4.6॥

യേന തീര്‍ണാഃ സ്ഥ സംസാരാത് ശിവഭക്ത്യാ ജിതേന്ദ്രിയാഃ ।var was  തീര്‍ണാസ്ഥ
നമസ്കൃത്വാ മഹാദേവം വക്ഷ്യേ വിജ്ഞാനമൈശ്വരം ॥ 4.7॥

ഋഭുഃ -
വിശ്വസ്യ കാരണമുമാപതിരേവ ദേവോ
വിദ്യോതകോ ജഡജഗത്പ്രമദൈകഹേതുഃ ।
ന തസ്യ കാര്യം കരണം മഹേശിതുഃ
സ ഏവ തത്കാരണമീശ്വരോ ഹരഃ ॥ 4.8॥

സൂതഃ സായകസംഭവഃ സമുദിതാഃ സൂതാനനേഭ്യോ ഹയാഃ
നേത്രേ തേ രഥിനോ രഥാങ്ഗയുഗലീ യുഗ്യാന്തമൃഗ്യോ രഥീ ।
മൌവീമൂര്‍ധ്നി രഥഃ സ്ഥിതോ രഥവഹശ്ചാപം ശരവ്യം പുരഃ
യോദ്ധും കേശചരാഃ സ ഏവ നിഖിലസ്ഥാണോരണുഃ പാതു വഃ ॥ 4.9॥var was  നഃ
നിദാഘമഥ സംബോധ്യ തതോ ഋഭുരുവാച ഹ ।
അധ്യാത്മനിര്‍ണയം വക്ഷ്യേ നാസ്തി കാലത്രയേഷ്വപി ॥ 4.10॥

ശിവോപദിഷ്ടം സംക്ഷിപ്യ ഗുഹ്യാത് ഗുഹ്യതരം സദാ ।
അനാത്മേതി പ്രസങ്ഗാത്മാ അനാത്മേതി മനോഽപി വാ ।
അനാത്മേതി ജഗദ്വാപി നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.11॥

സര്‍വസംകല്‍പശൂന്യത്വാത് സര്‍വാകാരവിവര്‍ജനാത്
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.12॥

ചിത്താഭാവേ ചിന്തനീയോ ദേഹാഭാവേ ജരാ ച ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.13॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
പാദാഭാവാദ്ഗതിര്‍നാസ്തി ഹസ്താഭാവാത് ക്രിയാ ച ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.14॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ബ്രഹ്മാഭാവാജ്ജഗന്നാസ്തി തദഭാവേ ഹരിര്‍ന ച ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.15॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
മൃത്യുര്‍നാസ്തി ജരാഭാവേ ലോകവേദദുരാധികം ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.16॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ധര്‍മോ നാസ്തി ശുചിര്‍നാസ്തി സത്യം നാസ്തി ഭയം ന ച ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.17॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
അക്ഷരോച്ചാരണം നാസ്തി അക്ഷരത്യജഡം മമ ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.18॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ഗുരുരിത്യപി നാസ്ത്യേവ ശിഷ്യോ നാസ്തീതി തത്ത്വതഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.19॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ഏകാഭാവാന്ന ദ്വിതീയം ന ദ്വിതീയാന്ന ചൈകതാ ।
സത്യത്വമസ്തി ചേത് കിഞ്ചിദസത്യത്വം ച സംഭവേത് ॥ 4.20॥

അസത്യത്വം യദി ഭവേത് സത്യത്വം ച ഘടിഷ്യതി ।
ശുഭം യദ്യശുഭം വിദ്ധി അശുഭം ശുഭമസ്തി ചേത് ॥ 4.21॥

ഭയം യദ്യഭയം വിദ്ധി അഭയാദ്ഭയമാപതേത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.22॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ബദ്ധത്വമസ്തി ചേന്‍മോക്ഷോ ബന്ധാഭാവേ ന മോക്ഷതാ ।
മരണം യദി ചേജ്ജന്‍മ ജന്‍മാഭാവേ മൃതിര്‍ന ച ॥ 4.23॥

ത്വമിത്യപി ഭവേച്ചാഹം ത്വം നോ ചേദഹമേവ ന ।
ഇദം യദി തദേവാപി തദഭാവേ ഇദം ന ച ॥ 4.24॥

അസ്തി ചേദിതി തന്നാസ്തി നാസ്തി ചേദസ്തി കിംച ന ।
കാര്യം ചേത് കാരണം കിഞ്ചിത് കാര്യാഭാവേ ന കാരണം ॥ 4.25॥

ദ്വൈതം യദി തദാഽദ്വൈതം ദ്വൈതാഭാവേഽദ്വയം ച ന ।
ദൃശ്യം യദി ദൃഗപ്യസ്തി ദൃശ്യാഭാവേ ദൃഗേവ ന ॥ 4.26॥

അന്തര്യദി ബഹിഃ സത്യമന്താഭാവേ ബഹിര്‍ന ച ।
പൂര്‍ണത്വമസ്തി ചേത് കിംചിദപൂര്‍ണത്വം പ്രസജ്യതേ ॥ 4.27॥

കിഞ്ചിദസ്തീതി ചേച്ചിത്തേ സര്‍വം ഭവതി ശീഘ്രതഃ ।
യത്കിംചിത് കിമപി ക്വാപി നാസ്തി ചേന്ന പ്രസജ്യതി ॥ 4.28॥

തസ്മാദേതത് ക്വചിന്നാസ്തി ത്വം നാഹം വാ ഇമേ ഇദം ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.29॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
നാസ്തി ദൃഷ്ടാന്തകം ലോകേ നാസ്തി ദാര്‍ഷ്ടാന്തികം ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.30॥var was  ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
പരം ബ്രഹ്മാഹമസ്മീതി സ്മരണസ്യ മനോ ന ഹി ।
ബ്രഹ്മമാത്രം ജഗദിദം ബ്രഹ്മമാത്രത്വമപ്യ ഹി ॥ 4.31॥

ചിന്‍മാത്രം കേവലം ചാഹം നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ।
ഇത്യാത്മനിര്‍ണയം പ്രോക്തം ഭവതേ സര്‍വസങ്ഗ്രഹം ॥ 4.32॥var was  നിര്‍ണ്യഃ പ്രോക്തഃ
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 4.33॥

നിദാഘഃ-var was  ഋഭുഃ-
ഭഗവന്‍ കോ ഭവാന്‍ കോ നു വദ മേ വദതാം വര ।var was  നിദാഘ
യച്ഛ്രുത്വാ തത്ക്ഷണാന്‍മുച്യേന്‍മഹാസംസാരസംകടാത് ॥ 4.34॥

ഋഭുഃ-
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരം സുഖം ।
അഹമേവാഹമേവാഹമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.35॥

അഹം ചൈതന്യമേവാസ്മി ദിവ്യജ്ഞാനാത്മകോ ഹ്യഹം ।
സര്‍വാക്ഷരവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.36॥

അഹമര്‍ഥവിഹീനോഽസ്മി ഇദമര്‍ഥവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വാനര്‍ഥവിമുക്തോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.37॥

നിത്യശുദ്ധോഽസ്മി ബുദ്ധോഽസ്മി നിത്യോഽസ്ംയത്യന്തനിര്‍മലഃ ।
നിത്യാനദസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.38॥

നിത്യപൂര്‍ണസ്വരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദമസ്ംയഹം ।
കേവലാദ്വൈതരൂപോഽഹമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.39॥

അനിര്‍ദേശ്യസ്വരൂപോഽസ്മി ആദിഹീനോഽസ്ംയനന്തകഃ ।
അപ്രാകൃതസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.40॥

സ്വസ്വസംകല്‍പഹീനോഽഹം സര്‍വാവിദ്യാവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വമസ്മി തദേവാസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.41॥

സര്‍വനാമാദിഹീനോഽഹം സര്‍വരൂപവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വസങ്ഗവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.42॥

സര്‍വവാചാം വിധിശ്ചാസ്മി സര്‍വവേദാവധിഃ പരഃ ।
സര്‍വകാലാവധിശ്ചാസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.43॥

സര്‍വരൂപാവധിശ്ചാഹം സര്‍വനാമാവധിഃ സുഖം ।
സര്‍വകല്‍പാവധിശ്ചാസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.44॥

അഹമേവ സുഖം നാന്യദഹമേവ ചിദവ്യയഃ ।
അഹമേവാസ്മി സര്‍വത്ര അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.45॥

കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രാത്മാ കേവലം ശുദ്ധചിദ്ഘനഃ ।
കേവലാഖണ്ഡോസാരോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.46॥

കേവലം ജ്ഞാനരൂപോഽസ്മി കേവലാകാരരൂപവാന്‍ ।
കേവലാത്യന്തസാരോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.47॥

സത്സ്വരൂപോഽസ്മി കൈവല്യസ്വരൂപോഽസ്ംയഹമേവ ഹി ।
അര്‍ഥാനര്‍ഥവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.48॥

അപ്രമേയസ്വരൂപോഽസ്മി അപ്രതര്‍ക്യസ്വരൂപവാന്‍ ।
അപ്രഗൃഹ്യസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.49॥

അരസസ്യുതരൂപോഽസ്മി അനുതാപവിവര്‍ജിതഃ ।
അനുസ്യൂതപ്രകാശോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.50॥

സര്‍വകര്‍മവിഹീനോഽഹം സര്‍വഭേദവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വസന്ദേഹഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.51॥

അഹംഭാവവിഹീനോഽസ്മി വിഹീനോഽസ്മീതി മേ ന ച ।
സര്‍വദാ ബ്രഹ്മരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.52॥

ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാദിഹീനോഽസ്മി കേശവത്വാദി ന ക്വചിത് ।
ശങ്കരാദിവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.53॥

തൂഷ്ണീമേവാവഭാസോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
കിഞ്ചിന്നാസ്തി പരോ നാസ്തി കിംചിദസ്മി പരോഽസ്മി ച ॥ 4.54॥

ന ശരീരപ്രകാശോഽസ്മി ജഗദ്ഭാസകരോ ന ച ।
ചിദ്ഘനോഽസ്മി ചിദംശോഽസ്മി സത്സ്വരൂപോഽസ്മി സര്‍വദാ ॥ 4.55॥

മുദാ മുദിതരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
ന ബാലോഽസ്മി ന വൃദ്ധോഽസ്മി ന യുവാഽസ്മി പരാത് പരഃ ॥ 4.56॥

ന ച നാനാസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
ഇമം സ്വാനുഭവം പ്രോക്തം സര്‍വോപനിഷദാം പരം രസം ॥ 4.57॥

യോ വാ കോ വാ ശൃണോതീദം ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 4.58॥

ന സ്ഥൂലോഽപ്യനണുര്‍ന തേജമരുതാമാകാശനീരക്ഷമാ
ഭൂതാന്തര്‍ഗതകോശകാശഹൃദയാദ്യാകാശമാത്രാക്രമൈഃ ।
ഉദ്ഗ്രന്ഥശ്രുതിശാസ്ത്രസൂത്രകരണൈഃ കിഞ്ചിജ്ജ്ഞ സര്‍വജ്ഞതാ
ബുദ്ധ്യാ മോഹിതമായയാ ശ്രുതിശതൈര്‍ഭോ ജാനതേ ശങ്കരം ॥ 4.59॥

॥ ഇതി ശ്രീ ശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ഋഭുനിദാഘസംവാദോ നാമ ചതുര്‍ഥോഽധ്യായഃ ॥



5          ॥ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ -
ഏവം സ്ഥിതേ ഋഭോ കോ വൈ ബ്രഹ്മഭാവായ കല്‍പതേ ।
തന്‍മേ വദ വിശേഷേണ ജ്ഞാനം ശങ്കരവാക്യജം ॥ 5.1॥

ഋഭുഃ -
ത്വമേവ ബ്രഹ്മ ഏവാസി ത്വമേവ പരമോ ഗുരുഃ ।
ത്വമേവാകാശരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.2॥

ത്വമേവ സര്‍വഭാവോഽസി ത്വമേവാര്‍ഥസ്ത്വമവ്യയഃ ।
ത്വം സര്‍വഹീനസ്ത്വം സാക്ഷീ സാക്ഷിഹീനോഽസി സര്‍വദാ ॥ 5.3॥

കാലസ്ത്വം സര്‍വഹീനസ്ത്വം സാക്ഷിഹീനോഽസി സര്‍വദാ ।
കാലഹീനോഽസി കാലോഽസി സദാ ബ്രഹ്മാസി ചിദ്ഘനഃ ।
സര്‍വതത്ത്വസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.4॥

സത്യോഽസി സിദ്ധോഽസി സനാതനോഽസി
മുക്തോഽസി മോക്ഷോഽസി സദാഽമൃതോഽസി ।
ദേവോഽസി ശാന്തോഽസി നിരാമയോഽസി
ബ്രഹ്മാസി പൂര്‍ണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.5॥

സമോഽസി സച്ചാസി സനാതനോഽസി
സത്യാദിവാക്യൈഃ പ്രതിപാദിതോഽസി ।
സര്‍വാങ്ഗഹീനോഽസി സദാസ്ഥിതോഽസി
ബ്രഹ്മാസി പൂര്‍ണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.6॥var was  പരാപരോഽസി
സര്‍വപ്രപഞ്ചഭ്രമവര്‍ജിതോഽസി സര്‍വേഷു ഭൂതേഷു സദോദിതോഽസി ।
സര്‍വത്ര സംകല്‍പവിവര്‍ജിതോഽസി ബ്രഹ്മാസി പൂര്‍ണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.7॥

സര്‍വത്ര സന്തോഷസുഖാസനോഽസി സര്‍വത്ര വിദ്വേഷവിവര്‍ജിതോഽസി ।
സര്‍വത്ര കാര്യാദിവിവര്‍ജിതോഽസി ബ്രഹ്മാസി പൂര്‍ണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.8॥

ചിദാകാരസ്വരൂപോഽസി ചിന്‍മാത്രോഽസി നിരങ്കുശഃ ।
ആത്മന്യേവാവസ്ഥിതോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.9॥

ആനന്ദോഽസി പരോഽസി ത്വം സര്‍വശൂന്യോഽസി നിര്‍ഗുണഃ ।
ഏക ഏവാദ്വിതീയോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.10॥

ചിദ്ഘനാനന്ദരൂപോഽസി ചിദാനന്ദോഽസി സര്‍വദാ ।
പരിപൂര്‍ണസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.11॥

തദസി ത്വമസി ജ്ഞോഽസി സോഽസി ജാനാസി വീക്ഷ്യസി ।
ചിദസി ബ്രഹ്മഭൂതോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.12॥

അമൃതോഽസി വിഭുശ്ചാസി ദേവോഽസി ത്വം മഹാനസി ।
ചഞ്ചലോഷ്ഠകലങ്കോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.13॥

സര്‍വോഽസി സര്‍വഹീനോഽസി ശാന്തോഽസി പരമോ ഹ്യസി ।
കാരണം ത്വം പ്രശാന്തോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.14॥

സത്താമാത്രസ്വരൂപോഽസി സത്താസാമാന്യകോ ഹ്യസി ।
നിത്യശുദ്ധസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.15॥

ഈഷണ്‍മാത്രവിഹീനോഽസി അണുമാത്രവിവര്‍ജിതഃ ।
അസ്തിത്വവര്‍ജിതോഽസി ത്വം നാസ്തിത്വാദിവിവര്‍ജിതഃ ॥ 5.16॥

യോഽസി സോഽസി മഹാന്തോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.17॥

ലക്ഷ്യലക്ഷണഹീനോഽസി ചിന്‍മാത്രോഽസി നിരാമയഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ നിത്യം ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.18॥

സര്‍വാധാരസ്വരൂപോഽസി സര്‍വതേജഃ സ്വരൂപകഃ ।
സര്‍വാര്‍ഥഭേദഹീനോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.19॥

ബ്രഹ്മൈവ ഭേദശൂന്യോഽസി വിപ്ലുത്യാദിവിവര്‍ജിതഃ ।
ശിവോഽസി ഭേദഹീനോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.20॥

പ്രജ്ഞാനവാക്യഹീനോഽസി സ്വസ്വരൂപം പ്രപശ്യസി ।
സ്വസ്വരൂപസ്ഥിതോഽസി ത്വം ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.21॥

സ്വസ്വരൂപാവശേഷോഽസി സ്വസ്വരൂപോ മതോ ഹ്യസി ।
സ്വാനന്ദസിന്ധുമഗ്നോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.22॥

സ്വാത്മരാജ്യേ ത്വമേവാസി സ്വയമാത്മാനമോ ഹ്യസി ।
സ്വയം പൂര്‍ണസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.23॥

സ്വസ്മിന്‍ സുഖേ സ്വയം ചാസി സ്വസ്മാത് കിഞ്ചിന്ന പശ്യസി ।
സ്വാത്മന്യാകാശവദ്ഭാസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.24॥

സ്വസ്വരൂപാന്ന ചലസി സ്വസ്വരൂപാന്ന പശ്യസി ।
സ്വസ്വരൂപാമൃതോഽസി ത്വം ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.25॥

സ്വസ്വരൂപേണ ഭാസി ത്വം സ്വസ്വരൂപേണ ജൃംഭസി ।
സ്വസ്വരൂപാദനന്യോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.26॥

സ്വയം സ്വയം സദാഽസി ത്വം സ്വയം സര്‍വത്ര പശ്യസി ।
സ്വസ്മിന്‍ സ്വയം സ്വയം ഭുങ്ക്ഷേ ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.27॥

സൂതഃ -
തദാ നിധാഘവചസാ തുഷ്ടോ ഋഭുരുവാച തം ।
ശിവപ്രേമരസേ പാത്രം തം വീക്ഷ്യാബ്ജജനന്ദനഃ ॥ 5.28॥

ഋഭുഃ -
കൈലാസേ ശങ്കരഃ പുത്രം കദാചിദുപദിഷ്ടവാന്‍ ।
തദേവ തേ പ്രവക്ഷ്യാമി സാവധാനമനാഃ ശൃണു ॥ 5.29॥

അയം പ്രപഞ്ചോ നാസ്ത്യേവ നോത്പന്നോ ന സ്വതഃ ക്വചിത് ।
ചിത്രപ്രപഞ്ച ഇത്യാഹുര്‍നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.30॥

ന പ്രപഞ്ചോ ന ചിത്താദി നാഹംകാരോ ന ജീവകഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.31॥

മായകാര്യാദികം നാസ്തി മായാകാര്യഭയം നഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.32॥

കര്‍താ നാസ്തി ക്രിയാ നാസ്തി കരണം നാസ്തി പുത്രക ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.33॥

ഏകം നാസ്തി ദ്വയം നാസ്തി മന്ത്രതന്ത്രാദികം ച ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.34॥

ശ്രവണം മനനം നാസ്തി നിദിധ്യാസനവിഭ്രമഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.35॥

സമാധിദ്വിവിധം നാസ്തി മാതൃമാനാദി നാസ്തി ഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.36॥

അജ്ഞാനം ചാപി നാസ്ത്യേവ അവിവേകകഥാ ന ച ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.37॥

അനുബന്ധചതുഷ്കം ച സംബന്ധത്രയമേവ ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.38॥

ഭൂതം ഭവിഷ്യന്ന ക്വാപി വര്‍തമാനം ന വൈ ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.39॥

ഗങ്ഗാ ഗയാ തഥാ സേതുവ്രതം വാ നാന്യദസ്തി ഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.40॥

ന ഭൂമിര്‍ന ജലം വഹ്നിര്‍ന വായുര്‍ന ച ഖം ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.41॥

നൈവ ദേവാ ന ദിക്പാലാ ന പിതാ ന ഗുരുഃ ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 5.42॥

ന ദൂരം നാന്തികം നാന്തം ന മധ്യം ന ക്വചിത് സ്ഥിതിഃ ।
നാദ്വൈതദ്വൈതസത്യത്വമസത്യം വാ ഇദം ന ച ॥ 5.43॥

ന മോക്ഷോഽസ്തി ന ബന്ധോഽസ്തി ന വാര്‍താവസരോഽസ്തി ഹി ।
ക്വചിദ്വാ കിഞ്ചിദേവം വാ സദസദ്വാ സുഖാനി ച ॥ 5.44॥

ദ്വന്ദ്വം വാ തീര്‍ഥധര്‍മാദി ആത്മാനാത്മേതി ന ക്വചിത് ।
ന വൃദ്ധിര്‍നോദയോ മൃന്യുര്‍ന ഗമാഗമവിഭ്രമഃ ॥ 5.45॥

ഇഹ നാസ്തി പരം നാസ്തി ന ഗുരുര്‍ന ച ശിഷ്യകഃ ।
സദസന്നാസ്തി ഭൂര്‍നാസ്തി കാര്യം നാസ്തി കൃതം ച ന ॥ 5.46॥

ജാതിര്‍നാസ്തി ഗതിര്‍നാസ്തി വര്‍ണോ നാസ്തി ന ലൌകികം ।
ശമാദിഷട്കം നാസ്ത്യേവ നിയമോ വാ യമോഽപി വാ ॥ 5.47॥

സര്‍വം മിഥ്യേതി നാസ്ത്യേവ ബ്രഹ്മ ഇത്യേവ നാസ്തി ഹി ।
ചിദിത്യേവ ഹി നാസ്ത്യേവ ചിദഹം ഭാഷണം ന ഹി ॥ 5.48॥

അഹമിത്യേവ നാസ്ത്യേവ നിത്യോഽസ്മീതി ച ന ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വഥാ ॥ 5.49॥

വാചാ യദുച്യതേ കിഞ്ചിന്‍മനസാ മനുതേ ച യത് ।
ബുദ്ധ്യാ നിശ്ചീയതേ യച്ച ചിത്തേന ജ്ഞായതേ ഹി യത് ॥ 5.50॥

യോഗേന യുജ്യതേ യച്ച ഇന്ദ്രിയാദ്യൈശ്ച യത് കൃതം ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിം ച സ്വപ്നം വാ ന തുരീയകം ॥ 5.51॥

സര്‍വം നാസ്തീതി വിജ്ഞേയം യദുപാധിവിനിശ്ചിതം ।
സ്നാനാച്ഛുദ്ധിര്‍ന ഹി ക്വാപി ധ്യാനാത് ശുദ്ധിര്‍ന ഹി ക്വചിത് ॥ 5.52॥

ഗുണത്രയം നാസ്തി കിഞ്ചിദ്ഗുണത്രയമഥാപി വാ ।
ഏകദ്വിത്വപദം നാസ്തി ന ബഹുഭ്രമവിഭ്രമഃ ॥ 5.53॥

ഭ്രാന്ത്യഭ്രാന്തി ച നാസ്ത്യേവ കിഞ്ചിന്നാസ്തീതി നിശ്ചിനു ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് ന കിഞ്ചിദവശിഷ്യതേ ॥ 5.54॥

ഇദം ശൃണോതി യഃ സംയക് സ ബ്രഹ്മ ഭവതി സ്വയം ॥ 5.55॥

ഈശ്വരഃ -
വാരാശ്യംബുനി ബുദ്ബുദാ ഇവ ഘനാനന്ദാംബുധാവപ്യുമാ-
കാന്തേഽനന്തജഗദ്ഗതം സുരനരം ജാതം ച തിര്യങ് മുഹുഃ ।
ഭൂതം ചാപി ഭവിഷ്യതി പ്രതിഭവം മായാമയം ചോര്‍മിജം
സംയങ് മാമനുപശ്യതാമനുഭവൈര്‍നാസ്ത്യേവ തേഷാം ഭവഃ ॥ 5.56॥

ഹരം വിജ്ഞാതാരം നിഖിലതനുകാര്യേഷു കരണം
ന ജാനന്തേ മോഹാദ്യമിതകരണാ അപ്യതിതരാം ।
ഉമാനാഥാകാരം ഹൃദയദഹരാന്തര്‍ഗതസരാ
പയോജാതേ ഭാസ്വദ്ഭവഭുജഗനാശാണ്ഡജവരം ॥ 5.57॥

॥ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ശിവേന കുമാരോപദേശവര്‍ണനം നാമ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥



6          ॥ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥

ഈശ്വരഃ -
വ്രതാനി മിഥ്യാ ഭുവനാനി മിഥ്യാ
ഭാവാദി മിഥ്യാ ഭവനാനി മിഥ്യാ ।
ഭയം ച മിഥ്യാ ഭരണാദി മിഥ്യാ
ഭുക്തം ച മിഥ്യാ ബഹുബന്ധമിഥ്യാ ॥ 6.1॥

വേദാശ്ച മിഥ്യാ വചനാനി മിഥ്യാ
വാക്യാനി മിഥ്യാ വിവിധാനി മിഥ്യാ ।
വിത്താനി മിഥ്യാ വിയദാദി മിഥ്യാ
വിധുശ്ച മിഥ്യാ വിഷയാദി മിഥ്യാ ॥ 6.2॥

ഗുരുശ്ച മിഥ്യാ ഗുണദോഷമിഥ്യാ
ഗുഹ്യം ച മിഥ്യാ ഗണനാ ച മിഥ്യാ ।
ഗതിശ്ച മിഥ്യാ ഗമനം ച മിഥ്യാ
സര്‍വം ച മിഥ്യാ ഗദിതം ച മിഥ്യാ ॥ 6.3॥

വേദശാസ്ത്രപുരാണം ച കാര്യം കാരണമീശ്വരഃ ।
ലോകോ ഭൂതം ജനം ചൈവ സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.4॥

ബന്ധോ മോക്ഷഃ സുഖം ദുഃഖം ധ്യാനം ചിത്തം സുരാസുരാഃ ।
ഗൌണം മുഖ്യം പരം ചാന്യത് സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.5॥

വാചാ വദതി യത്കിഞ്ചിത് സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ।
സങ്കല്‍പാത് കല്‍പ്യതേ യദ്യത് മനസാ ചിന്ത്യതേ ച യത് ॥ 6.6॥

ബുദ്ധ്യാ നിശ്ചീയതേ കിഞ്ചിത് ചിത്തേന നീയതേ ക്വചിത് ।
പ്രപഞ്ചേ പഞ്ചതേ യദ്യത് സര്‍വം മിഥ്യേതി നിശ്ചയഃ ॥ 6.7॥

ശ്രോത്രേണ ശ്രൂയതേ യദ്യന്നേത്രേണ ച നിരീക്ഷ്യതേ ।
നേത്രം ശ്രോത്രം ഗാത്രമേവ സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.8॥

ഇദമിത്യേവ നിര്‍ദിഷ്ടമിദമിത്യേവ കല്‍പിതം ।
യദ്യദ്വസ്തു പരിജ്ഞാതം സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.9॥

കോഽഹം കിന്തദിദം സോഽഹം അന്യോ വാചയതേ നഹി ।
യദ്യത് സംഭാവ്യതേ ലോകേ സര്‍വം മിഥ്യേതി നിശ്ചയഃ ॥ 6.10॥

സര്‍വാഭ്യാസ്യം സര്‍വഗോപ്യം സര്‍വകാരണവിഭ്രമഃ ।
സര്‍വഭൂതേതി വാര്‍താ ച മിഥ്യേതി ച വിനിശ്ചയഃ ॥ 6.11॥

സര്‍വഭേദപ്രഭേദോ വാ സര്‍വസംകല്‍പവിഭ്രമഃ ।
സര്‍വദോഷപ്രഭേദശ്ച സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.12॥

രക്ഷകോ വിഷ്ണുരിത്യാദി ബ്രഹ്മസൃഷ്ടേസ്തു കാരണം ।
സംഹാരേ ശിവ ഇത്യേവം സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.13॥

സ്നാനം ജപസ്തപോ ഹോമഃ സ്വാധ്യായോ ദേവപൂജനം ।
മന്ത്രോ ഗോത്രം ച സത്സങ്ഗഃ സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.14॥

സര്‍വം മിഥ്യാ ജഗന്‍മിഥ്യാ ഭൂതം ഭവ്യം ഭവത്തഥാ ।
നാസ്തി നാസ്തി വിഭാവേന സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.15॥

ചിത്തഭേദോ ജഗദ്ഭേദഃ അവിദ്യായാശ്ച സംഭവഃ ।
അനേകകോടിബ്രഹ്മാണ്ഡാഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.16॥

ലോകത്രയേഷു സദ്ഭാവോ ഗുണദോഷാദിജൃംഭണം ।
സര്‍വദേശികവാര്‍തോക്തിഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.17॥

ഉത്കൃഷ്ടം ച നികൃഷ്ടം ച ഉത്തമം മധ്യമം ച തത് ।
ഓംകാരം ചാപ്യകാരം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.18॥

യദ്യജ്ജഗതി ദൃശ്യേത യദ്യജ്ജഗതി വീക്ഷ്യതേ ।
യദ്യജ്ജഗതി വര്‍തേത സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.19॥

യേന കേനാക്ഷരേണോക്തം യേന കേനാപി സങ്ഗതം ।
യേന കേനാപി നീതം തത് സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.20॥

യേന കേനാപി ഗദിതം യേന കേനാപി മോദിതം ।
യേന കേനാപി ച പ്രോക്തം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.21॥

യേന കേനാപി യദ്ദത്തം യേന കേനാപി യത് കൃതം ।
യത്ര കുത്ര ജലസ്നാനം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.22॥

യത്ര യത്ര ശുഭം കര്‍മ യത്ര യത്ര ച ദുഷ്കൃതം ।
യദ്യത് കരോഷി സത്യേന സര്‍വം മിഥ്യേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.23॥

ഇദം സര്‍വമഹം സര്‍വം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
യത് കിഞ്ചിത് പ്രതിഭാതം ച സര്‍വം മിഥ്യേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.24॥

ഋഭുഃ -
പുനര്‍വക്ഷ്യേ രഹസ്യാനാം രഹസ്യം പരമാദ്ഭുതം ।
ശങ്കരേണ കുമാരായ പ്രോക്തം കൈലാസ പര്‍വതേ ॥ 6.25॥

തന്‍മാത്രം സര്‍വചിന്‍മാത്രമഖണ്ഡൈകരസം സദാ ।
ഏകവര്‍ജിതചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ॥ 6.26॥

ഇദം ച സര്‍വം ചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ।
ആത്മാഭാസം ച ചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ॥ 6.27॥

സര്‍വലോകം ച ചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ।
ത്വത്താ മത്താ ച ചിന്‍മാത്രം ചിന്‍മാത്രാന്നാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 6.28॥

ആകാശോ ഭൂര്‍ജലം വായുരഗ്നിര്‍ബ്രഹ്മാ ഹരിഃ ശിവഃ ।
യത്കിഞ്ചിദന്യത് കിഞ്ചിച്ച സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ॥ 6.29॥

അഖണ്ഡൈകരസം സര്‍വം യദ്യച്ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
ഭൂതം ഭവ്യം ച ചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ॥ 6.30॥

ദ്രവ്യം കാലശ്ച ചിന്‍മാത്രം ജ്ഞാനം ചിന്‍മയമേവ ച ।
ജ്ഞേയം ജ്ഞാനം ച ചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ॥ 6.31॥

സംഭാഷണം ച ചിന്‍മാത്രം വാക് ച ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
അസച്ച സച്ച ചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ॥ 6.32॥

ആദിരന്തം ച ചിന്‍മാത്രം അസ്തി ചേച്ചിന്‍മയം സദാ ।
ബ്രഹ്മാ യദ്യപി ചിന്‍മാത്രം വിഷ്ണുശ്ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.33॥

രുദ്രോഽപി ദേവാശ്ചിന്‍മാത്രം അസ്തി നരതിര്യക്സുരാസുരം ।
ഗുരുശിഷ്യാദി സന്‍മാത്രം ജ്ഞാനം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.34॥

ദൃഗ്ദൃശ്യം ചാപി ചിന്‍മാത്രം ജ്ഞാതാ ജ്ഞേയം ധ്രുവാധ്രുവം ।
സര്‍വാശ്ചര്യം ച ചിന്‍മാത്രം ദേഹം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.35॥

ലിങ്ഗം ചാപി ച ചിന്‍മാത്രം കാരണം കാര്യമേവ ച ।
മൂര്‍താമൂര്‍തം ച ചിന്‍മാത്രം പാപപുണ്യമഥാപി ച ॥ 6.36॥

ദ്വൈതാദ്വൈതം ച ചിന്‍മാത്രം വേദവേദാന്തമേവ ച ।
ദിശോഽപി വിദിശശ്ചൈവ ചിന്‍മാത്രം തസ്യ പാലകാഃ ॥ 6.37॥

ചിന്‍മാത്രം വ്യവഹാരാദി ഭൂതം ഭവ്യം ഭവത്തഥാ ।
ചിന്‍മാത്രം നാമരൂപം ച ഭൂതാനി ഭുവനാനി ച ॥ 6.38॥

ചിന്‍മാത്രം പ്രാണ ഏവേഹ ചിന്‍മാത്രം സര്‍വമിന്ദ്രിയം ।
ചിന്‍മാത്രം പഞ്ചകോശാദി ചിന്‍മാത്രാനന്ദമുച്യതേ ॥ 6.39॥

നിത്യാനിത്യം ച ചിന്‍മാത്രം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്‍മാത്രം നാസ്തി നിത്യം ച ചിന്‍മാത്രം നാസ്തി സത്യകം ॥ 6.40॥

ചിന്‍മാത്രമപി വൈരാഗ്യം ചിന്‍മാത്രകമിദം കില ।
ആധാരാദി ഹി ചിന്‍മാത്രം ആധേയം ച മുനീശ്വര ॥ 6.41॥

യച്ച യാവച്ച ചിന്‍മാത്രം യച്ച യാവച്ച ദൃശ്യതേ ।
യച്ച യാവച്ച ദൂരസ്ഥം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.42॥

യച്ച യാവച്ച ഭൂതാനി യച്ച യാവച്ച വക്ഷ്യതേ ।
യച്ച യാവച്ച വേദോക്തം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.43॥

ചിന്‍മാത്രം നാസ്തി ബന്ധം ച ചിന്‍മാത്രം നാസ്തി മോക്ഷകം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സന്‍മാത്രം സത്യം സത്യം ശിവം സ്പൃശേ ॥ 6.44॥

സര്‍വം വേദത്രയപ്രോക്തം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
ശിവപ്രോക്തം കുമാരായ തദേതത് കഥിതം ത്വയി ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 6.45॥

സൂതഃ -
ഈശാവാസ്യാദിമന്ത്രൈര്‍വരഗഗനതനോഃ ക്ഷേത്രവാസാര്‍ഥവാദൈഃ
തല്ലിങ്ഗാഗാരമധ്യസ്ഥിതസുമഹദീശാന ലിങ്ഗേഷു പൂജാ ।
അക്ലേദ്യേ ചാഭിഷേകോ ??? ??? ??? ദിഗ്വാസസേ വാസദാനം
നോ ഗന്ധഘ്രാണഹീനേ രൂപദൃശ്യാദ്വിഹീനേ ഗന്ധപുഷ്പാര്‍പണാനി ॥ 6.46॥

സ്വഭാസേ ദീപദാനം ???   സര്‍വഭക്ഷേ മഹേശേ
നൈവേദ്യം നിത്യതൃപ്തേ സകലഭുവനഗേ പ്രക്രമോ വാ നമസ്യാ ।
കുര്യാം കേനാപി ഭാവൈര്‍മമ നിഗമശിരോഭാവ ഏവ പ്രമാണം ॥ 6.47॥

അവിച്ഛിന്നൈശ്ഛിന്നൈഃ പരികരവരൈഃ പൂജനധിയാ
ഭജന്ത്യജ്ഞാസ്തദ്ജ്ഞാഃ വിധിവിഹിതബുദ്ധ്യാഗതധിയഃ ।var was തദജ്ഞാഃ
തഥാപീശം ഭാവൈര്‍ഭജതി ഭജതാമാത്മപദവീം
ദദാതീശോ വിശ്വം ഭ്രമയതി ഗതജ്ഞാംശ്ച കുരുതേ ॥ 6.48॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
പ്രപഞ്ചസ്യ സച്ചിന്‍മയത്വകഥനം നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥



7          ॥ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
അത്യദ്ഭുതം പ്രവക്ഷ്യാമി സര്‍വലോകേഷു ദുര്ലഭം ।
വേദശാസ്ത്രമഹാസാരം ദുര്ലഭം ദുര്ലഭം സദാ ॥ 7.1॥

അഖണ്ഡൈകരസോ മന്ത്രമഖണ്ഡൈകരസം ഫലം ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ജീവ അഖണ്ഡൈകരസാ ക്രിയാ ॥ 7.2॥

അഖണ്ഡൈകരസാ ഭൂമിരഖണ്ഡൈകരസം ജലം ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ഗന്ധ അഖണ്ഡൈകരസം വിയത് ॥ 7.3॥

അഖണ്ഡൈകരസം ശാസ്ത്രം അഖണ്ഡൈകരസം ശ്രുതിഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം ബ്രഹ്മ അഖണ്ഡൈകരസം വ്രതം ॥ 7.4॥

അഖണ്ഡൈകരസോ വിഷ്ണുരഖണ്ഡൈകരസഃ ശിവഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ബ്രഹ്മാ അഖണ്ഡൈകരസാഃ സുരാഃ ॥ 7.5॥

അഖണ്ഡൈകരസം സര്‍വമഖണ്ഡൈകരസഃ സ്വയം ।
അഖണ്ഡൈകരസശ്ചാത്മാ അഖണ്ഡൈകരസോ ഗുരുഃ ॥ 7.6॥

അഖണ്ഡൈകരസം വാച്യമഖണ്ഡൈകരസം മഹഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം ദേഹ അഖണ്ഡൈകരസം മനഃ ॥ 7.7॥

അഖണ്ഡൈകരസം ചിത്തം അഖണ്ഡൈകരസം സുഖം ।
അഖണ്ഡൈകരസാ വിദ്യാ അഖണ്ഡൈകരസോഽവ്യയഃ ॥ 7.8॥

അഖണ്ഡൈകരസം നിത്യമഖണ്ഡൈകരസഃ പരഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസാത് കിഞ്ചിദഖണ്ഡൈകരസാദഹം ॥ 7.9॥

അഖണ്ഡൈകരസം വാസ്തി അഖണ്ഡൈകരസം ന ഹി ।
അഖണ്ഡൈകരസാദന്യത് അഖണ്ഡൈകരസാത് പരഃ ॥ 7.10॥

അഖണ്ഡൈകരസാത് സ്ഥൂലം അഖണ്ഡൈകരസം ജനഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം സൂക്ഷ്മമഖണ്ഡൈകരസം ദ്വയം ॥ 7.11॥

അഖണ്ഡൈകരസം നാസ്തി അഖണ്ഡൈകരസം ബലം ।
അഖണ്ഡൈകരസാദ്വിഷ്ണുരഖണ്ഡൈകരസാദണുഃ ॥ 7.12॥

അഖണ്ഡൈകരസം നാസ്തി അഖണ്ഡൈകരസാദ്ഭവാന്‍ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ഹ്യേവ അഖണ്ഡൈകരസാദിതം ॥ 7.13॥

അഖണ്ഡിതരസാദ് ജ്ഞാനം അഖണ്ഡിതരസാദ് സ്ഥിതം ।
അഖണ്ഡൈകരസാ ലീലാ അഖണ്ഡൈകരസഃ പിതാ ॥ 7.14॥var was ലീനാ
അഖണ്ഡൈകരസാ ഭക്താ അഖണ്ഡൈകരസഃ പതിഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസാ മാതാ അഖണ്ഡൈകരസോ വിരാട് ॥ 7.15॥

അഖണ്ഡൈകരസം ഗാത്രം അഖണ്ഡൈകരസം ശിരഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം ഘ്രാണം അഖണ്ഡൈകരസം ബഹിഃ ॥ 7.16॥

അഖണ്ഡൈകരസം പൂര്‍ണമഖണ്ഡൈകരസാമൃതം ।
അഖണ്ഡൈകരസം ശ്രോത്രമഖണ്ഡൈകരസം ഗൃഹം ॥ 7.17॥

അഖണ്ഡൈകരസം ഗോപ്യമഖണ്ഡൈകരസഃ ശിവഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം നാമ അഖണ്ഡൈകരസോ രവിഃ ॥ 7.18॥

അഖണ്ഡൈകരസഃ സോമഃ അഖണ്ഡൈകരസോ ഗുരുഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസഃ സാക്ഷീ അഖണ്ഡൈകരസഃ സുഹൃത് ॥ 7.19॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ബന്ധുരഖണ്ഡൈകരസോഽസ്ംയഹം ।
അഖണ്ഡൈകരസോ രാജാ അഖണ്ഡൈകരസം പുരം ॥ 7.20॥

അഖണ്ഡൈകരസൈശ്വര്യം അഖണ്ഡൈകരസം പ്രഭുഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ മന്ത്ര അഖണ്ഡൈകരസോ ജപഃ ॥ 7.21॥

അഖണ്ഡൈകരസം ധ്യാനമഖണ്ഡൈകരസം പദം ।
അഖണ്ഡൈകരസം ഗ്രാഹ്യമഖണ്ഡൈകരസം മഹാന്‍ ॥ 7.22॥

അഖണ്ഡൈകരസം ജ്യോതിരഖണ്ഡൈകരസം പരം ।
അഖണ്ഡൈകരസം ഭോജ്യമഖണ്ഡൈകരസം ഹവിഃ ॥ 7.23॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ഹോമഃ അഖണ്ഡൈകരസോ ജയഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസഃ സ്വര്‍ഗഃ അഖണ്ഡൈകരസഃ സ്വയം ॥ 7.24॥

അഖണ്ഡൈകരസാകാരാദന്യന്നാസ്തി നഹി ക്വചിത് ।
ശൃണു ഭൂയോ മഹാശ്ചര്യം നിത്യാനുഭവസമ്പദം ॥ 7.25॥

ദുര്ലഭം ദുര്ലഭം ലോകേ സര്‍വലോകേഷു ദുര്ലഭം ।
അഹമസ്മി പരം ചാസ്മി പ്രഭാസ്മി പ്രഭവോഽസ്ംയഹം ॥ 7.26॥

സര്‍വരൂപഗുരുശ്ചാസ്മി സര്‍വരൂപോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ।
അഹമേവാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി ഋദ്ധോഽസ്മി പരമോഽസ്ംയഹം ॥ 7.27॥

അഹമസ്മി സദാ ജ്ഞോഽസ്മി സത്യോഽസ്മി വിമലോഽസ്ംയഹം ।
വിജ്ഞാനോഽസ്മി വിശേഷോഽസ്മി സാംയോഽസ്മി സകലോഽസ്ംയഹം ॥ 7.28॥

ശുദ്ധോഽസ്മി ശോകഹീനോഽസ്മി ചൈതന്യോഽസ്മി സമോഽസ്ംയഹം ।
മാനാവമാനഹീനോഽസ്മി നിര്‍ഗുണോഽസ്മി ശിവോഽസ്ംയഹം ॥ 7.29॥

ദ്വൈതാദ്വൈതവിഹീനോഽസ്മി ദ്വന്ദ്വഹീനോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ।
ഭാവാഭാവവിഹീനോഽസ്മി ഭാഷാഹീനോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ॥ 7.30॥

ശൂന്യാശൂന്യപ്രഭാവോഽസ്മി ശോഭനോഽസ്മി മനോഽസ്ംയഹം ।
തുല്യാതുല്യവിഹീനോഽസ്മി തുച്ഛഭാവോഽസ്മി നാസ്ംയഹം ॥ 7.31॥

സദാ സര്‍വവിഹീനോഽസ്മി സാത്വികോഽസ്മി സദാസ്ംയഹം ।
ഏകസംഖ്യാവിഹീനോഽസ്മി ദ്വിസംഖ്യാ നാസ്തി നാസ്ംയഹം ॥ 7.32॥

സദസദ്ഭേദഹീനോഽസ്മി സംകല്‍പരഹിതോഽസ്ംയഹം ।
നാനാത്മഭേദഹീനോഽസ്മി യത് കിഞ്ചിന്നാസ്തി സോഽസ്ംയഹം ॥ 7.33॥

നാഹമസ്മി ന ചാന്യോഽസ്മി ദേഹാദിരഹിതോഽസ്ംയഹം ।
ആശ്രയാശ്രയഹീനോഽസ്മി ആധാരരഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 7.34॥

ബന്ധമോക്ഷാദിഹീനോഽസ്മി ശുദ്ധബ്രഹ്മാദി സോഽസ്ംയഹം ।
ചിത്താദിസര്‍വഹീനോഽസ്മി പരമോഽസ്മി പരോഽസ്ംയഹം ॥ 7.35॥

സദാ വിചാരരൂപോഽസ്മി നിര്‍വിചാരോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ।
ആകാരാദിസ്വരൂപോഽസ്മി ഉകാരോഽസ്മി മുദോഽസ്ംയഹം ॥ 7.36॥

ധ്യാനാധ്യാനവിഹീനോഽസ്മി ധ്യേയഹീനോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ।
പൂര്‍ണാത് പൂര്‍ണോഽസ്മി പൂര്‍ണോഽസ്മി സര്‍വപൂര്‍ണോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ॥ 7.37॥

സര്‍വാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മാസ്മി സോഽസ്ംയഹം ।
ലക്ഷ്യലക്ഷണഹീനോഽസ്മി ലയഹീനോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ॥ 7.38॥

മാതൃമാനവിഹീനോഽസ്മി മേയഹീനോഽസ്മി സോഽസ്ംയഹം ।
അഗത് സര്‍വം ച ദ്രഷ്ടാസ്മി നേത്രാദിരഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 7.39॥

പ്രവൃദ്ധോഽസ്മി പ്രബുദ്ധോഽസ്മി പ്രസന്നോഽസ്മി പരോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വേന്ദ്രിയവിഹീനോഽസ്മി സര്‍വകര്‍മഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 7.40॥

സര്‍വവേദാന്തതൃപ്തോഽസ്മി സര്‍വദാ സുലഭോഽസ്ംയഹം ।
മുദാ മുദിതശൂന്യോഽസ്മി സര്‍വമൌനഫലോഽസ്ംയഹം ॥ 7.41॥

നിത്യചിന്‍മാത്രരൂപോഽസ്മി സദസച്ചിന്‍മയോഽസ്ംയഹം ।
യത് കിഞ്ചിദപി ഹീനോഽസ്മി സ്വല്‍പമപ്യതി നാഹിതം ॥ 7.42॥

ഹൃദയഗ്രന്ഥിഹീനോഽസ്മി ഹൃദയാദ്വ്യാപകോഽസ്ംയഹം ।
ഷഡ്വികാരവിഹീനോഽസ്മി ഷട്കോശരഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 7.43॥

അരിഷഡ്വര്‍ഗമുക്തോഽസ്മി അന്തരാദന്തരോഽസ്ംയഹം ।
ദേശകാലവിഹീനോഽസ്മി ദിഗംബരമുഖോഽസ്ംയഹം ॥ 7.44॥

നാസ്തി ഹാസ്തി വിമുക്തോഽസ്മി നകാരരഹിതോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വചിന്‍മാത്രരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദമസ്ംയഹം ॥ 7.45॥

അഖണ്ഡാകാരരൂപോഽസ്മി അഖണ്ഡാകാരമസ്ംയഹം ।
പ്രപഞ്ചചിത്തരൂപോഽസ്മി പ്രപഞ്ചരഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 7.46॥

സര്‍വപ്രകാരരൂപോഽസ്മി സദ്ഭാവാവര്‍ജിതോഽസ്ംയഹം ।
കാലത്രയവിഹീനോഽസ്മി കാമാദിരഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 7.47॥

കായകായിവിമുക്തോഽസ്മി നിര്‍ഗുണപ്രഭവോഽസ്ംയഹം ।
മുക്തിഹീനോഽസ്മി മുക്തോഽസ്മി മോക്ഷഹീനോഽസ്ംയഹം സദാ ॥ 7.48॥

സത്യാസത്യവിഹീനോഽസ്മി സദാ സന്‍മാത്രമസ്ംയഹം ।
ഗന്തവ്യദേശഹീനോഽസ്മി ഗമനാരഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 7.49॥

സര്‍വദാ സ്മരരൂപോഽസ്മി ശാന്തോഽസ്മി സുഹിതോഽസ്ംയഹം ।
ഏവം സ്വാനുഭവം പ്രോക്തം ഏതത് പ്രകരണം മഹത് ॥ 7.50॥

യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ।
പിണ്ഡാണ്ഡസംഭവജഗദ്ഗതഖണ്ഡനോദ്യ-
ദ്വേതണ്ഡശുണ്ഡനിഭപീവരബാഹുദണ്ഡ ।
ബ്രഹ്മോരുമുണ്ഡകലിതാണ്ഡജവാഹബാണ
കോദണ്ഡഭൂധരധരം ഭജതാമഖണ്ഡം ॥ 7.51॥

വിശ്വാത്മന്യദ്വിതീയേ ഭഗവതി ഗിരിജാനായകേ കാശരൂപേ
നീരൂപേ വിശ്വരൂപേ ഗതദുരിതധിയഃ പ്രാപ്നുവന്ത്യാത്മഭാവം ।
അന്യേ ഭേദധിയഃ ശ്രുതിപ്രകഥിതൈര്‍വര്‍ണാശ്രമോത്ഥശ്രമൈഃ
താന്താഃ ശാന്തിവിവര്‍ജിതാ വിഷയിണോ ദുഃഖം ഭജന്ത്യന്വഹം ॥ 7.52॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സ്വാത്മനിരൂപണം നാമ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥



8          ॥ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ പ്രപഞ്ചശൂന്യത്വം ശശശൃങ്ഗേണ സമ്മിതം ।
ദുര്ലഭം സര്‍വലോകേഷു സാവധാനമനാഃ ശൃണു ॥ 8.1॥

ഇദം പ്രപഞ്ചം യത് കിഞ്ചിദ്യഃ ശൃണോതി ച പശ്യതി ।
ദൃശ്യരൂപം ച ദൃഗ്രൂപം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.2॥

ഭൂമിരാപോഽനലോ വായുഃ ഖം മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
അഹംകാരശ്ച തേജശ്ച സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.3॥

നാശ ജന്‍മ ച സത്യം ച ലോകം ഭുവനമണ്ഡലം ।
പുണ്യം പാപം ജയോ മോഹഃ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.4॥

കാമക്രോധൌ ലോഭമോഹൌ മദമോഹൌ രതിര്‍ധൃതിഃ ।
ഗുരുശിഷ്യോപദേശാദി സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.5॥

അഹം ത്വം ജഗദിത്യാദി ആദിരന്തിമമധ്യമം ।
ഭൂതം ഭവ്യം വര്‍തമാനം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.6॥

സ്ഥൂലദേഹം സൂക്ഷ്മദേഹം കാരണം കാര്യമപ്യയം ।
ദൃശ്യം ച ദര്‍ശനം കിഞ്ചിത് സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.7॥

ഭോക്താ ഭോജ്യം ഭോഗരൂപം ലക്ഷ്യലക്ഷണമദ്വയം ।
ശമോ വിചാരഃ സന്തോഷഃ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.8॥

യമം ച നിയമം ചൈവ പ്രാണായാമാദിഭാഷണം ।
ഗമനം ചലനം ചിത്തം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.9॥

ശ്രോത്രം നേത്രം ഗാത്രഗോത്രം ഗുഹ്യം ജാഡ്യം ഹരിഃ ശിവഃ ।
ആദിരന്തോ മുമുക്ഷാ ച സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.10॥

ജ്ഞാനേന്ദ്രിയം ച തന്‍മാത്രം കര്‍മേന്ദ്രിയഗണം ച യത് ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്ത്യാദി സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.11॥

ചതുര്‍വിംശതിതത്ത്വം ച സാധനാനാം ചതുഷ്ടയം ।
സജാതീയം വിജാതീയം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.12॥

സര്‍വലോകം സര്‍വഭൂതം സര്‍വധര്‍മം സതത്വകം ।
സര്‍വാവിദ്യാ സര്‍വവിദ്യാ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.13॥

സര്‍വവര്‍ണഃ സര്‍വജാതിഃ സര്‍വക്ഷേത്രം ച തീര്‍ഥകം ।
സര്‍വവേദം സര്‍വശാസ്ത്രം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.14॥

സര്‍വബന്ധം സര്‍വമോക്ഷം സര്‍വവിജ്ഞാനമീശ്വരഃ ।
സര്‍വകാലം സര്‍വബോധ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.15॥

സര്‍വാസ്തിത്വം സര്‍വകര്‍മ സര്‍വസങ്ഗയുതിര്‍മഹാന്‍ ।
സര്‍വദ്വൈതമസദ്ഭാവം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.16॥

സര്‍വവേദാന്തസിദ്ധാന്തഃ സര്‍വശാസ്ത്രാര്‍ഥനിര്‍ണയഃ ।
സര്‍വജീവത്വസദ്ഭാവം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.17॥

യദ്യത് സംവേദ്യതേ കിഞ്ചിത് യദ്യജ്ജഗതി ദൃശ്യതേ ।
യദ്യച്ഛൃണോതി ഗുരുണാ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.18॥

യദ്യദ്ധ്യായതി ചിത്തേ ച യദ്യത് സംകല്‍പ്യതേ ക്വചിത് ।
ബുദ്ധ്യാ നിശ്ചീയതേ യച്ച സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.19॥

യദ്യദ് വാചാ വ്യാകരോതി യദ്വാചാ ചാര്‍ഥഭാഷണം ।
യദ്യത് സര്‍വേന്ദ്രിയൈര്‍ഭാവ്യം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.20॥

യദ്യത് സന്ത്യജ്യതേ വസ്തു യച്ഛൃണോതി ച പശ്യതി ।
സ്വകീയമന്യദീയം ച സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.21॥

സത്യത്വേന ച യദ്ഭാതി വസ്തുത്വേന രസേന ച ।
യദ്യത് സങ്കല്‍പ്യതേ ചിത്തേ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.22॥

യദ്യദാത്മേതി നിര്‍ണീതം യദ്യന്നിത്യമിതം വചഃ ।
യദ്യദ്വിചാര്യതേ ചിത്തേ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.23॥

ശിവഃ സംഹരതേ നിത്യം വിഷ്ണുഃ പാതി ജഗത്ത്രയം ।
സ്രഷ്ടാ സൃജതി ലോകാന്‍ വൈ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.24॥

ജീവ ഇത്യപി യദ്യസ്തി ഭാഷയത്യപി ഭാഷണം ।
സംസാര ഇതി യാ വാര്‍താ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.25॥

യദ്യദസ്തി പുരാണേഷു യദ്യദ്വേദേഷു നിര്‍ണയഃ ।
സര്‍വോപനിഷദാം ഭാവം സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.26॥

ശശശൃങ്ഗവദേവേദമുക്തം പ്രകരണം തവ ।
യഃ ശൃണോതി രഹസ്യം വൈ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 8.27॥

ഭൂയഃ ശൃണു നിദാഘ ത്വം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
സുദുര്ലഭമിദം നൄണാം ദേവാനാമപി സത്തമ ॥ 8.28॥

ഇദമിത്യപി യദ്രൂപമഹമിത്യപി യത്പുനഃ ।
ദൃശ്യതേ യത്തദേവേദം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.29॥

ദേഹോഽയമിതി സങ്കല്‍പസ്തദേവ ഭയമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.30॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പസ്തദന്തഃകരണം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.31॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പഃ സ ഹി സംസാര ഉച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.32॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പസ്തദ്ബന്ധനമിഹോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.33॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ് ജ്ഞാനം തദേവ നരകം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.34॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പോ ജഗത് സര്‍വമിതീര്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.35॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പോ ഹൃദയഗ്രന്ഥിരീരിതഃ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.36॥

ദേഹത്രയേഽപി ഭാവം യത് തദ്ദേഹജ്ഞാനമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.37॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ്ഭാവം സദസദ്ഭാവമേവ ച ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.38॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പസ്തത്പ്രപഞ്ചമിഹോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.39॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പസ്തദേവാജ്ഞാനമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.40॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിര്‍മലിനാ വാസനോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.41॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിഃ സത്യം ജീവഃ സ ഏവ സഃ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.42॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പോ മഹാനരകമീരിതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.43॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിര്‍മന ഏവേതി നിശ്ചിതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.44॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിഃ പരിച്ഛിന്നമിതീര്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.45॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ് ജ്ഞാനം സര്‍വം ശോക ഇതീരിതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.46॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ് ജ്ഞാനം സംസ്പര്‍ശമിതി കഥ്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.47॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിസ്തദേവ മരണം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.48॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിസ്തദേവാശോഭനം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.49॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിര്‍മഹാപാപമിതി സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.50॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിഃ തുഷ്ടാ സൈവ ഹി ചോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.51॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പഃ സര്‍വദോഷമിതി സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.52॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പസ്തദേവ മലമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.53॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പോ മഹത്സംശയമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.54॥

യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം ദുഃഖം യത്കിഞ്ചിത് സ്മരണം ജഗത് ।
യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം കാമോ യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം മലം ॥ 8.55॥

യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം പാപം യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം മനഃ ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം മഹാരോഗേതി കഥ്യതേ ॥ 8.56॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം മഹാമോഹേതി കഥ്യതേ ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം താപത്രയമുദാഹൃതം ॥ 8.57॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം കാമക്രോധം ച കഥ്യതേ ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം സംബന്ധോ നേതരത് ക്വചിത് ॥ 8.58॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം സര്‍വദുഃഖേതി നേതരത് ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം ജഗത്സത്യത്വവിഭ്രമം ॥ 8.59॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം മഹാദോഷം ച നേതരത് ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം കാലത്രയമുദീരിതം ॥ 8.60॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം നാനാരൂപമുദീരിതം ।
യത്ര യത്ര ച സങ്കല്‍പം തത്ര തത്ര മഹജ്ജഗത് ॥ 8.61॥

യത്ര യത്ര ച സങ്കല്‍പം തദേവാസത്യമേവ ഹി ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം തജ്ജഗന്നാസ്തി സംശയഃ ॥ 8.62॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കല്‍പം തത്സര്‍വം നേതി നിശ്ചയഃ ।
മന ഏവ ജഗത്സര്‍വം മന ഏവ മഹാരിപുഃ ॥ 8.63॥

മന ഏവ ഹി സംസാരോ മന ഏവ ജഗത്ത്രയം ।
മന ഏവ മഹാദുഃഖം മന ഏവ ജരാദികം ॥ 8.64॥

മന ഏവ ഹി കാലം ച മന ഏവ മലം സദാ ।
മന ഏവ ഹി സങ്കല്‍പോ മന ഏവ ഹി ജീവകഃ ॥ 8.65॥

മന ഏവാശുചിര്‍നിത്യം മന ഏവേന്ദ്രജാലകം ।
മന ഏവ സദാ മിഥ്യാ മനോ വന്ധ്യാകുമാരവത് ॥ 8.66॥

മന ഏവ സദാ നാസ്തി മന ഏവ ജഡം സദാ ।
മന ഏവ ഹി ചിത്തം ച മനോഽഹംകാരമേവ ച ॥ 8.67॥

മന ഏവ മഹദ്ബന്ധം മനോഽന്തഃകരണം ക്വചിത് ।
മന ഏവ ഹി ഭൂമിശ്ച മന ഏവ ഹി തോയകം ॥ 8.68॥

മന ഏവ ഹി തേജശ്ച മന ഏവ മരുന്‍മഹാന്‍ ।
മന ഏവ ഹി ചാകാശോ മന ഏവ ഹി ശബ്ദകഃ ॥ 8.69॥

മന ഏവ സ്പര്‍ശരൂപം മന ഏവ ഹി രൂപകം ।
മന ഏവ രസാകാരം മനോ ഗന്ധഃ പ്രകീര്‍തിതഃ ॥ 8.70॥

അന്നകോശം മനോരൂപം പ്രാണകോശം മനോമയം ।
മനോകോശം മനോരൂപം വിജ്ഞാനം ച മനോമയഃ ॥ 8.71॥

മന ഏവാനന്ദകോശം മനോ ജാഗ്രദവസ്ഥിതം ।
മന ഏവ ഹി സ്വപ്നം ച മന ഏവ സുഷുപ്തികം ॥ 8.72॥

മന ഏവ ഹി ദേവാദി മന ഏവ യമാദയഃ ।
മന ഏവ ഹി യത്കിഞ്ചിന്‍മന ഏവ മനോമയഃ ॥ 8.73॥

മനോമയമിദം വിശ്വം മനോമയമിദം പുരം ।
മനോമയമിദം ഭൂതം മനോമയമിദം ദ്വയം ॥ 8.74॥

മനോമയമിയം ജാതിര്‍മനോമയമയം ഗുണഃ ।
മനോമയമിദം ദൃശ്യം മനോമയമിദം ജഡം ॥ 8.75॥

മനോമയമിദം യദ്യന്‍മനോ ജീവ ഇതി സ്ഥിതം ।
സങ്കല്‍പമാത്രമജ്ഞാനം ഭേദഃ സങ്കല്‍പ ഏവ ഹി ॥ 8.76॥

സങ്കല്‍പമാത്രം വിജ്ഞാനം ദ്വന്ദ്വം സങ്കല്‍പ ഏവ ഹി ।
സങ്കല്‍പമാത്രകാലം ച ദേശം സങ്കല്‍പമേവ ഹി ॥ 8.77॥

സങ്കല്‍പമാത്രോ ദേഹശ്ച പ്രാണഃ സങ്കല്‍പമാത്രകഃ ।
സങ്കല്‍പമാത്രം മനനം സങ്കല്‍പം ശ്രവണം സദാ ॥ 8.78॥

സങ്കല്‍പമാത്രം നരകം സങ്കല്‍പം സ്വര്‍ഗ ഇത്യപി ।
സങ്കല്‍പമേവ ചിന്‍മാത്രം സങ്കല്‍പം ചാത്മചിന്തനം ॥ 8.79॥

സങ്കല്‍പം വാ മനാക്തത്ത്വം ബ്രഹ്മസങ്കല്‍പമേവ ഹി ।
സങ്കല്‍പ ഏവ യത്കിഞ്ചിത് തന്നാസ്ത്യേവ കദാചന ॥ 8.80॥

നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സങ്കല്‍പം നാസ്തി നാസ്തി ജഗത്ത്രയം ।
നാസ്തി നാസ്തി ഗുരുര്‍നാസ്തി നാസ്തി ശിഷ്യോഽപി വസ്തുതഃ ॥ 8.81॥

നാസ്തി നാസ്തി ശരീരം ച നാസ്തി നാസ്തി മനഃ ക്വചിത് ।
നാസ്തി നാസ്ത്യേവ കിഞ്ചിദ്വാ നാസ്തി നാസ്ത്യഖിലം ജഗത് ॥ 8.82॥

നാസ്തി നാസ്ത്യേവ ഭൂതം വാ സര്‍വം നാസ്തി ന സംശയഃ ।
⁠സര്‍വം നാസ്തി⁠ പ്രകരണം മയോക്തം ച നിദാഘ തേ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 8.83॥

വേദാന്തൈരപി ചന്ദ്രശേഖരപദാംഭോജാനുരാഗാദരാ-
ദാരോദാരകുമാരദാരനികരൈഃ പ്രാണൈര്‍വനൈരുജ്ഝിതഃ ।
ത്യാഗാദ്യോ മനസാ സകൃത് ശിവപദധ്യാനേന യത്പ്രാപ്യതേ
തന്നൈവാപ്യതി ശബ്ദതര്‍കനിവഹൈഃ ശാന്തം മനസ്തദ്ഭവേത് ॥ 8.84॥

അശേഷദൃശ്യോജ്ഝിതദൃങ്മയാനാം
സങ്കല്‍പവര്‍ജേന സദാസ്ഥിതാനാം ।
ന ജാഗ്രതഃ സ്വപ്നസുഷുപ്തിഭാവോ
ന ജീവനം നോ മരണം ച ചിത്രം ॥ 8.85॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
പ്രപഞ്ചശൂന്യത്വ-സര്‍വനാസ്തിത്വനിരൂപണം നാമ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥



9          ॥ നവമോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ-
കുത്ര വാ ഭവതാ സ്നാനം ക്രിയതേ നിതരാം ഗുരോ ।
സ്നാനമന്ത്രം സ്നാനകാലം തര്‍പണം ച വദസ്വ മേ ॥ 9.1॥

ഋഭുഃ -
ആത്മസ്നാനം മഹാസ്നാനം നിത്യസ്നാനം ന ചാന്യതഃ ।
ഇദമേവ മഹാസ്നാനം അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിശ്ചയഃ ॥ 9.2॥

പരബ്രഹ്മസ്വരൂപോഽഹം പരമാനന്ദമസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ മഹാസ്നാനം അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 9.3॥

കേവലം ജ്ഞാനരൂപോഽഹം കേവലം പരമോഽസ്ംയഹം ।
കേവലം ശാന്തരൂപോഽഹം കേവലം നിര്‍മലോഽസ്ംയഹം ॥ 9.4॥

കേവലം നിത്യരൂപോഽഹം കേവലം ശാശ്വതോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.5॥

കേവലം സര്‍വരൂപോഽഹം അഹംത്യക്തോഽഹമസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.6॥

സര്‍വഹീനസ്വരൂപോഽഹം ചിദാകാശോഽഹമസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.7॥

കേവലം തുര്യരൂപോഽസ്മി തുര്യാതീതോഽസ്മി കേവലം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.8॥

സദാ ചൈതന്യരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദമസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.9॥

കേവലാകാരരൂപോഽസ്മി ശുദ്ധരൂപോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.10॥

കേവലം ജ്ഞാനശുദ്ധോഽസ്മി കേവലോഽസ്മി പ്രിയോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.11॥

കേവലം നിര്‍വികല്‍പോഽസ്മി സ്വസ്വരൂപോഽഹമസ്മി ഹ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.12॥

സദാ സത്സങ്ഗരൂപോഽസ്മി സര്‍വദാ പരമോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.13॥

സദാ ഹ്യേകസ്വരൂപോഽസ്മി സദാഽനന്യോഽസ്ംയഹം സുഖം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.14॥

അപരിച്ഛിന്നരൂപോഽഹം അനന്താനന്ദമസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.15॥

സത്യാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ചിത്പരാനന്ദമസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.16॥

അനന്താനന്ദരൂപോഽഹമവാങ്മാനസഗോചരഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.17॥

ബ്രഹ്മാനദസ്വരൂപോഽഹം സത്യാനന്ദോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.18॥

ആത്മമാത്രസ്വരൂപോഽസ്മി ആത്മാനന്ദമയോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.19॥

ആത്മപ്രകാശരൂപോഽസ്മി ആത്മജ്യോതിരസോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.20॥

ആദിമധ്യാന്തഹീനോഽസ്മി ആകാശസദൃശോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.21॥

നിത്യസത്താസ്വരൂപോഽസ്മി നിത്യമുക്തോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.22॥

നിത്യസമ്പൂര്‍ണരൂപോഽസ്മി നിത്യം നിര്‍മനസോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.23॥

നിത്യസത്താസ്വരൂപോഽസ്മി നിത്യമുക്തോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.24॥

നിത്യശബ്ദസ്വരൂപോഽസ്മി സര്‍വാതീതോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.25॥

രൂപാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി വ്യോമരൂപോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.26॥

ഭൂതാനന്ദസ്വരൂപോഽസ്മി ഭാഷാനന്ദോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.27॥

സര്‍വാധിഷ്ഠാനരൂപോഽസ്മി സര്‍വദാ ചിദ്ഘനോഽസ്ംയഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.28॥

ദേഹഭാവവിഹീനോഽഹം ചിത്തഹീനോഽഹമേവ ഹി ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.29॥

ദേഹവൃത്തിവിഹീനോഽഹം മന്ത്രൈവാഹമഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.30॥

സര്‍വദൃശ്യവിഹീനോഽസ്മി ദൃശ്യരൂപോഽഹമേവ ഹി ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.31॥

സര്‍വദാ പൂര്‍ണരൂപോഽസ്മി നിത്യതൃപ്തോഽസ്ംയഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.32॥

ഇദം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വസ്യ അഹം ചൈതന്യമേവ ഹി ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.33॥

അഹമേവാഹമേവാസ്മി നാന്യത് കിഞ്ചിച്ച വിദ്യതേ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.34॥

അഹമേവ മഹാനാത്മാ അഹമേവ പരായണം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.35॥

അഹമേവ മഹാശൂന്യമിത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.36॥

അഹമേവാന്യവദ്ഭാമി അഹമേവ ശരീരവത് ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.37॥

അഹം ച ശിഷ്യവദ്ഭാമി അഹം ലോകത്രയാദിവത് ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.38॥

അഹം കാലത്രയാതീതഃ അഹം വേദൈരുപാസിതഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.39॥

അഹം ശാസ്ത്രേഷു നിര്‍ണീത അഹം ചിത്തേ വ്യവസ്ഥിതഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.40॥

മത്ത്യക്തം നാസ്തി കിഞ്ചിദ്വാ മത്ത്യക്തം പൃഥിവീ ച യാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.41॥

മയാതിരിക്തം തോയം വാ ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.42॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി നിത്യശുദ്ധോഽസ്ംയഹം സദാ ।
നിര്‍ഗുണോഽസ്മി നിരീഹോഽസ്മി ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.43॥

ഹരിബ്രഹ്മാദിരൂപോഽസ്മി ഏതദ്ഭേദോഽപി നാസ്ംയഹം ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രോഽസ്മി കേവലോഽസ്ംയജയോഽസ്ംയഹം ॥ 9.44॥

സ്വയമേവ സ്വയംഭാസ്യം സ്വയമേവ ഹി നാന്യതഃ ।
സ്വയമേവാത്മനി സ്വസ്ഥഃ ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.45॥

സ്വയമേവ സ്വയം ഭുങ്ക്ഷ്വ സ്വയമേവ സ്വയം രമേ ।
സ്വയമേവ സ്വയംജ്യോതിഃ സ്വയമേവ സ്വയം രമേ ॥ 9.46॥

സ്വസ്യാത്മനി സ്വയം രംസ്യേ സ്വാത്മന്യേവാവലോകയേ ।
സ്വാത്മന്യേവ സുഖേനാസി ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.47॥

സ്വചൈതന്യേ സ്വയം സ്ഥാസ്യേ സ്വാത്മരാജ്യേ സുഖം രമേ ।
സ്വാത്മസിംഹാസനേ തിഷ്ഠേ ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.48॥

സ്വാത്മമന്ത്രം സദാ പശ്യന്‍ സ്വാത്മജ്ഞാനം സദാഽഭ്യസന്‍ ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ സ്വാത്മപാപം വിനാശയേത് ॥ 9.49॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രോ ദ്വൈതദോഷം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രോ ഭേദദുഃഖം വിനാശയേത് ॥ 9.50॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രശ്ചിന്താരോഗം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രോ ബുദ്ധിവ്യാധിം വിനാശയേത് ॥ 9.51॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്ര ആധിവ്യാധിം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ സര്‍വലോകം വിനാശയേത് ॥ 9.52॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ കാമദോഷം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ ക്രോധദോഷം വിനാശയേത് ॥ 9.53॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രശ്ചിന്താദോഷം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ സങ്കല്‍പം ച വിനാശയേത് ॥ 9.54॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ ഇദം ദുഃഖം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ അവിവേകമലം ദഹേത് ॥ 9.55॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ അജ്ഞാനധ്വംസമാചരേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ കോടിദോഷം വിനാശയേത് ॥ 9.56॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ സര്‍വതന്ത്രം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രോ ദേഹദോഷം വിനാശയേത് ॥ 9.57॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ ദൃഷ്ടാദൃഷ്ടം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്ര ആത്മജ്ഞാനപ്രകാശകം ॥ 9.58॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്ര ആത്മലോകജയപ്രദം ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്ര അസത്യാദി വിനാശകം ॥ 9.59॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ അന്യത് സര്‍വം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്ര അപ്രതര്‍ക്യസുഖപ്രദം ॥ 9.60॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രഃ അനാത്മജ്ഞാനമാഹരേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്ംയഹം മന്ത്രോ ജ്ഞാനാനന്ദം പ്രയച്ഛതി ॥ 9.61॥

സപ്തകോടി മഹാമന്ത്രാ ജന്‍മകോടിശതപ്രദാഃ ।
സര്‍വമന്ത്രാന്‍ സമുത്സൃജ്യ ജപമേനം സമഭ്യസേത് ॥ 9.62॥

സദ്യോ മോക്ഷമവാപ്നോതി നാത്ര സന്ദേഹമസ്തി മേ ।
മന്ത്രപ്രകരണേ പ്രോക്തം രഹസ്യം വേദകോടിഷു ॥ 9.63॥

യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ।
നിത്യാനന്ദമയഃ സ ഏവ പരമാനന്ദോദയഃ ശാശ്വതോ
യസ്മാന്നാന്യദതോഽന്യദാര്‍തമഖിലം തജ്ജം ജഗത് സര്‍വദഃ ।
യോ വാചാ മനസാ തഥേന്ദ്രിയഗണൈര്‍ദേഹോഽപി വേദ്യോ ന ചേ-
ദച്ഛേദ്യോ ഭവവൈദ്യ ഈശ ഇതി യാ സാ ധീഃ പരം മുക്തയേ ॥ 9.64॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
അഹംബ്രഹ്മാസ്മിപ്രകരണനിരൂപണം നാമ നവമോഽധ്യായഃ ॥



10          ॥ ദശമോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
നിത്യതര്‍പണമാചക്ഷ്യേ നിദാഘ ശൃണു മേ വചഃ ।
വേദശാസ്ത്രേഷു സര്‍വേഷു അത്യന്തം ദുര്ലഭം നൃണാം ॥ 10.1॥

സദാ പ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ ഇദമിത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ബ്രഹ്മമാത്രം സദാപൂര്‍ണം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.2॥

സരൂപമാത്രം ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദമപ്യഹം ।
ആനന്ദഘന ഏവാഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.3॥

സര്‍വദാ സര്‍വശൂന്യോഽഹം സദാത്മാനന്ദവാനഹം ।
നിത്യാനിത്യസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.4॥

അഹമേവ ചിദാകാശ ആത്മാകാശോഽസ്മി നിത്യദാ ।
ആത്മനാഽഽത്മനി തൃപ്തോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.5॥

ഏകത്വസംഖ്യാഹീനോഽസ്മി അരൂപോഽസ്ംയഹമദ്വയഃ ।
നിത്യശുദ്ധസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.6॥

ആകാശാദപി സൂക്ഷ്മോഽഹം അത്യന്താഭാവകോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വപ്രകാശരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.7॥

പരബ്രഹ്മസ്വരൂപോഽഹം പരാവരസുഖോഽസ്ംയഹം ।
സത്രാമാത്രസ്വരൂപോഽഹം ദൃഗ്ദൃശ്യാദിവിവര്‍ജിതഃ ॥ 10.8॥

യത് കിഞ്ചിദപ്യഹം നാസ്തി തൂഷ്ണീം തൂഷ്ണീമിഹാസ്ംയഹം ।
ശുദ്ധമോക്ഷസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.9॥

സര്‍വാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ജ്ഞാനാനന്ദമഹം സദാ ।
വിജ്ഞാനമാത്രരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.10॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സര്‍വം നാസ്തി നാന്യത്ര തേ ശപേ ।
തദേവാഹം ന സന്ദേഹഃ ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.11॥

ത്വമിത്യേതത് തദിത്യേതന്നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ।
ശുദ്ധചൈതന്യമാത്രോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.12॥

അത്യന്താഭാവരൂപോഽഹമഹമേവ പരാത്പരഃ ।
അഹമേവ സുഖം നാന്യത് ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.13॥

ഇദം ഹേമമയം കിഞ്ചിന്നാസ്തി നാസ്ത്യേവ തേ ശപേ ।
നിര്‍ഗുണാനന്ദരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.14॥

സാക്ഷിവസ്തുവിഹീനത്വാത് സാക്ഷിത്വം നാസ്തി മേ സദാ ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.15॥

അഹമേവാവിശേഷോഽഹമഹമേവ ഹി നാമകം ।
അഹമേവ വിമോഹം വൈ ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.16॥

ഇന്ദ്രിയാഭാവരൂപോഽഹം സര്‍വാഭാവസ്വരൂപകം ।
ബന്ധമുക്തിവിഹീനോഽസ്മി ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.17॥

സര്‍വാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം സര്‍വാനന്ദഘനോഽസ്ംയഹം ।
നിത്യചൈതന്യമാത്രോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.18॥

വാചാമഗോചരശ്ചാഹം വാങ്മനോ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ചിദാനന്ദമയശ്ചാഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.19॥

സര്‍വത്ര പൂര്‍ണരൂപോഽഹം സര്‍വത്ര സുഖമസ്ംയഹം ।
സര്‍വത്രാചിന്ത്യരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.20॥

സര്‍വത്ര തൃപ്തിരൂപോഽഹം സര്‍വാനന്ദമയോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വശൂന്യസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.21॥

സര്‍വദാ മത്സ്വരൂപോഽഹം പരമാനന്ദവാനഹം ।
ഏക ഏവാഹമേവാഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.22॥

മുക്തോഽഹം മോക്ഷരൂപോഽഹം സര്‍വമൌനപരോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വനിര്‍വാണരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.23॥

സര്‍വദാ സത്സ്വരൂപോഽഹം സര്‍വദാ തുര്യവാനഹം ।
തുര്യാതീതസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.24॥

സത്യവിജ്ഞാനമാത്രോഽഹം സന്‍മാത്രാനന്ദവാനഹം ।
നിര്‍വികല്‍പസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.25॥

സര്‍വദാ ഹ്യജരൂപോഽഹം നിരീഹോഽഹം നിരഞ്ജനഃ ।
ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതര്‍പണം ॥ 10.26॥

ബ്രഹ്മതര്‍പണമേവോക്തം ഏതത്പ്രകരണം മയാ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 10.27॥

നിത്യഹോമം പ്രവക്ഷ്യാമി സര്‍വവേദേഷു ദുര്ലഭം ।
സര്‍വശാസ്ത്രാര്‍ഥമദ്വൈതം സാവധാനമനാഃ ശൃണു ॥ 10.28॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മി പ്രഭുരസ്ംയഹം ।
ഓംകാരാര്‍ഥസ്വരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.29॥

പരമാത്മസ്വരൂപോഽസ്മി പരാനന്ദപരോഽസ്ംയഹം ।
ചിദാനന്ദസ്വരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.30॥

നിത്യാനന്ദസ്വരൂപോഽസ്മി നിഷ്കലങ്കമയോ ഹ്യഹം ।
ചിദാകാരസ്വരൂപോഽഹം ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.31॥

ന ഹി കിഞ്ചിത് സ്വരൂപോഽസ്മി നാഹമസ്മി ന സോഽസ്ംയഹം ।
നിര്‍വ്യാപാരസ്വരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.32॥

നിരംശോഽസ്മി നിരാഭാസോ ന മനോ നേന്ദ്രിയോഽസ്ംയഹം ।
ന ബുദ്ധിര്‍ന വികല്‍പോഽഹം ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.33॥

ന ദേഹാദിസ്വാരൂപോഽസ്മി ത്രയാദിപരിവര്‍ജിതഃ ।
ന ജാഗ്രത്സ്വപ്നരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.34॥

ശ്രവണം മനനം നാസ്തി നിദിധ്യാസനമേവ ഹി ।
സ്വഗതം ച ന മേ കിഞ്ചിദ് ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.35॥

അസത്യം ഹി മനഃസത്താ അസത്യം ബുദ്ധിരൂപകം ।
അഹങ്കാരമസദ്വിദ്ധി കാലത്രയമസത് സദാ ॥ 10.36॥

ഗുണത്രയമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.37॥

ശ്രുതം സര്‍വമസദ്വിദ്ധി വേദം സര്‍വമസത് സദാ ।
സര്‍വതത്ത്വമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.38॥

നാനാരൂപമസദ്വിദ്ധി നാനാവര്‍ണമസത് സദാ ।
നാനാജാതിമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.39॥

ശാസ്ത്രജ്ഞാനമസദ്വിദ്ധി വേദജ്ഞാനം തപോഽപ്യസത് ।
സര്‍വതീര്‍ഥമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.40॥

ഗുരുശിഷ്യമസദ്വിദ്ധി ഗുരോര്‍മന്ത്രമസത് തതഃ ।
യദ് ദൃശ്യം തദസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.41॥

സര്‍വാന്‍ ഭോഗാനസദ്വിദ്ധി യച്ചിന്ത്യം തദസത് സദാ ।
യദ് ദൃശ്യം തദസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.42॥

സര്‍വേന്ദ്രിയമസദ്വിദ്ധി സര്‍വമന്ത്രമസത് ത്വിതി ।
സര്‍വപ്രാണാനസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.43॥

ജീവം ദേഹമസദ്വിദ്ധി പരേ ബ്രഹ്മണി നൈവ ഹി ।
മയി സര്‍വമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.44॥

ദൃഷ്ടം ശ്രുതമസദ്വിദ്ധി ഓതം പ്രോതമസന്‍മയി ।
കാര്യാകാര്യമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.45॥

ദൃഷ്ടപ്രാപ്തിമസദ്വിദ്ധി സന്തോഷമസദേവ ഹി ।
സര്‍വകര്‍മാണ്യസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.46॥

സര്‍വാസര്‍വമസദ്വിദ്ധി പൂര്‍ണാപൂര്‍ണമസത് പരേ ।
സുഖം ദുഃഖമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.47॥

യഥാധര്‍മമസദ്വിദ്ധി പുണ്യാപുണ്യമസത് സദാ ।
ലാഭാലാഭമസദ്വിദ്ധി സദാ ദേഹമസത് സദാ ॥ 10.48॥

സദാ ജയമസദ്വിദ്ധി സദാ ഗര്‍വമസത് സദാ ।
മനോമയമസദ്വിദ്ധി സംശയം നിശ്ചയം തഥാ ॥ 10.49॥

ശബ്ദം സര്‍വമസദ്വിദ്ധി സ്പര്‍ശം സര്‍വമസത് സദാ ।
രൂപം സര്‍വമസദ്വിദ്ധി രസം സര്‍വമസത് സദാ ॥ 10.50॥

ഗന്ധം സര്‍വമസദ്വിദ്ധി ജ്ഞാനം സര്‍വമസത് സദാ ।
ഭൂതം ഭവ്യമസദ്വിദ്ധി അസത് പ്രകൃതിരുച്യതേ ॥ 10.51॥

അസദേവ സദാ സര്‍വമസദേവ ഭവോദ്ഭവം ।
അസദേവ ഗുണം സര്‍വം ഏവം ഹോമം സുദുര്ലഭം ॥ 10.52॥

ശശശൃങ്ഗവദേവ ത്വം ശശശൃങ്ഗവദസ്ംയഹം ।
ശശശൃങ്ഗവദേവേദം ശശശൃങ്ഗവദന്തരം ॥ 10.53॥

ഇത്യേവമാത്മഹോമാഖ്യമുക്തം പ്രകരണം മയാ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 10.54॥

സ്കന്ദഃ -
യസ്മിന്‍ സംച വിചൈതി വിശ്വമഖിലം ദ്യോതന്തി സൂര്യേന്ദവോ
വിദ്യുദ്വഹ്നിമരുദ്ഗണാഃ സവരുണാ ഭീതാ ഭജന്തീശ്വരം ।
ഭൂതം ചാപി ഭവത്യദൃശ്യമഖിലം ശംഭോഃ സുഖാംശം ജഗത്
ജാതം ചാപി ജനിഷ്യതി പ്രതിഭവം ദേവാസുരൈര്‍നിര്യപി ।
തന്നേഹാസ്തി ന കിഞ്ചിദത്ര ഭഗവദ്ധ്യാനാന്ന കിഞ്ചിത് പ്രിയം ॥ 10.55॥

യഃ പ്രാണാപാനഭേദൈര്‍മനനധിയാ ധാരണാപഞ്ചകാദ്യൈഃ
മധ്യേ വിശ്വജനസ്യ സന്നപി ശിവോ നോ ദൃശ്യതേ സൂക്ഷ്മയാ ।
ബുദ്ധയാദധ്യാതയാപി ശ്രുതിവചനശതൈര്‍ദേശികോക്ത്യൈകസൂക്ത്യാ
യോഗൈര്‍ഭക്തിസമന്വിതൈഃ ശിവതരോ ദൃശ്യോ ന ചാന്യത് തഥാ ॥ 10.56॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മതര്‍പണാത്മഹോമാഖ്യ പ്രകരണദ്വയവര്‍ണനം നാമ ദശമോഽധ്യായഃ ॥



11          ॥ ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ബ്രഹ്മജ്ഞാനം പ്രവക്ഷ്യാമി ജീവന്‍മുക്തസ്യ ലക്ഷണം ।
ആത്മമാത്രേണ യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.1॥

അഹം ബ്രഹ്മവദേവേദമഹമാത്മാ ന സംശയഃ ।
ചൈതന്യാത്മേതി യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.2॥

ചിദാത്മാഹം പരാത്മാഹം നിര്‍ഗുണോഽഹം പരാത്പരഃ ।
ഇത്യേവം നിശ്ചയോ യസ്യ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.3॥

ദേഹത്രയാതിരിക്തോഽഹം ബ്രഹ്മ ചൈതന്യമസ്ംയഹം ।
ബ്രഹ്മാഹമിതി യസ്യാന്തഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.4॥

ആനന്ദഘനരൂപോഽസ്മി പരാനന്ദപരോഽസ്ംയഹം ।
യശ്ചിദേവം പരാനന്ദം സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.5॥

യസ്യ ദേഹാദികം നാസ്തി യസ്യ ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
പരമാനന്ദപൂര്‍ണോ യഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.6॥

യസ്യ കിഞ്ചിദഹം നാസ്തി ചിന്‍മാത്രേണാവതിഷ്ഠതേ ।
പരാനന്ദോ മുദാനന്ദഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.7॥

ചൈതന്യമാത്രം യസ്യാന്തശ്ചിന്‍മാത്രൈകസ്വരൂപവാന്‍ ।
ന സ്മരത്യന്യകലനം സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.8॥var was കലലം
സര്‍വത്ര പരിപൂര്‍ണാത്മാ സര്‍വത്ര കലനാത്മകഃ ।
സര്‍വത്ര നിത്യപൂര്‍ണാത്മാ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.9॥

പരമാത്മപരാ നിത്യം പരമാത്മേതി നിശ്ചിതഃ ।
ആനന്ദാകൃതിരവ്യക്തഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.10॥

ശുദ്ധകൈവല്യജീവാത്മാ സര്‍വസങ്ഗവിവര്‍ജിതഃ ।
നിത്യാനന്ദപ്രസന്നാത്മാ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.11॥

ഏകരൂപഃ പ്രശാന്താത്മാ അന്യചിന്താവിവര്‍ജിതഃ ।
കിഞ്ചിദസ്തിത്വഹീനോ യഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.12॥

ന മേ ചിത്തം ന മേ ബുദ്ധിര്‍നാഹങ്കാരോ ന ചേന്ദ്രിയഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.13॥

ന മേ ദോഷോ ന മേ ദേഹോ നേ മേ പ്രാണോ ന മേ ക്വചിത് ।
ദൃഢനിശ്ചയവാന്‍ യോഽന്തഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.14॥

ന മേ മായാ ന മേ കാമോ ന മേ ക്രോധോഽപരോഽസ്ംയഹം ।
ന മേ കിഞ്ചിദിദം വാഽപി സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.15॥

ന മേ ദോഷോ ന മേ ലിങ്ഗം ന മേ ബന്ധഃ ക്വചിജ്ജഗത് ।
യസ്തു നിത്യം സദാനന്ദഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.16॥

ന മേ ശ്രോത്രം ന മേ നാസാ ന മേ ചക്ഷുര്‍ന മേ മനഃ ।
ന മേ ജിഹ്വേതി യസ്യാന്തഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.17॥

ന മേ ദേഹോ ന മേ ലിങ്ഗം ന മേ കാരണമേവ ച ।
ന മേ തുര്യമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.18॥

ഇദം സര്‍വം ന മേ കിഞ്ചിദയം സര്‍വം ന മേ ക്വചിത് ।
ബ്രഹ്മമാത്രേണ യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.19॥

ന മേ കിഞ്ചിന്ന മേ കശ്ചിന്ന മേ കശ്ചിത് ക്വചിജ്ജഗത് ।
അഹമേവേതി യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.20॥

ന മേ കാലോ ന മേ ദേശോ ന മേ വസ്തു ന മേ സ്ഥിതിഃ ।
ന മേ സ്നാനം ന മേ പ്രാസഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.21॥

ന മേ തീര്‍ഥം ന മേ സേവാ ന മേ ദേവോ ന മേ സ്ഥലം ।
ന ക്വചിദ്ഭേദഹീനോഽയം സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.22॥

ന മേ ബന്ധം ന മേ ജന്‍മ ന മേ ജ്ഞാനം ന മേ പദം ।
ന മേ വാക്യമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.23॥

ന മേ പുണ്യം ന മേ പാപം ന മേ കായം ന മേ ശുഭം ।
ന മേ ദൃശ്യമിതി ജ്ഞാനീ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.24॥

ന മേ ശബ്ദോ ന മേ സ്പര്‍ശോ ന മേ രൂപം ന മേ രസഃ ।
ന മേ ജീവ ഇതി ജ്ഞാത്വാ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.25॥

ന മേ സര്‍വം ന മേ കിഞ്ചിത് ന മേ ജീവം ന മേ ക്വചിത് ।
ന മേ ഭാവം ന മേ വസ്തു സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.26॥

ന മേ മോക്ഷ്യേ ന മേ ദ്വൈതം ന മേ വേദോ ന മേ വിധിഃ ।
ന മേ ദൂരമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.27॥

ന മേ ഗുരുര്‍ന മേ ശിഷ്യോ ന മേ ബോധോ ന മേ പരഃ ।
ന മേ ശ്രേഷ്ഠം ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.28॥

ന മേ ബ്രഹ്മാ ന മേ വിഷ്ണുര്‍ന മേ രുദ്രോ ന മേ രവിഃ ।
ന മേ കര്‍മ ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.29॥

ന മേ പൃഥ്വീ ന മേ തോയം ന മേ തേജോ ന മേ വിയത് ।
ന മേ കാര്യമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.30॥

ന മേ വാര്‍താ ന മേ വാക്യം ന മേ ഗോത്രം ന മേ കുലം ।
ന മേ വിദ്യേതി യഃ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.31॥

ന മേ നാദോ ന മേ ശബ്ദോ ന മേ ലക്ഷ്യം ന മേ ഭവഃ ।
ന മേ ധ്യാനമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.32॥

ന മേ ശീതം ന മേ ചോഷ്ണം ന മേ മോഹോ ന മേ ജപഃ ।
ന മേ സന്ധ്യേതി യഃ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.33॥

ന മേ ജപോ ന മേ മന്ത്രോ ന മേ ഹോമോ ന മേ നിശാ ।
ന മേ സര്‍വമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.34॥

ന മേ ഭയം ന മേ ചാന്നം ന മേ തൃഷ്ണാ ന മേ ക്ഷുധാ ।
ന മേ ചാത്മേതി യഃ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.35॥

ന മേ പൂര്‍വം ന മേ പശ്ചാത് ന മേ ചോര്‍ധ്വം ന മേ ദിശഃ ।
ന ചിത്തമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.36॥

ന മേ വക്തവ്യമല്‍പം വാ ന മേ ശ്രോതവ്യമണ്വപി ।
ന മേ മന്തവ്യമീഷദ്വാ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.37॥

ന മേ ഭോക്തവ്യമീഷദ്വാ ന മേ ധ്യാതവ്യമണ്വപി ।
ന മേ സ്മര്‍തവ്യമേവായം സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.38॥

ന മേ ഭോഗോ ന മേ രോഗോ ന മേ യോഗോ ന മേ ലയഃ ।
ന മേ സര്‍വമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.39॥

ന മേഽസ്തിത്വം ന മേ ജാതം ന മേ വൃദ്ധം ന മേ ക്ഷയഃ ।
അധ്യാരോപോ ന മേ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.40॥

അധ്യാരോപ്യം ന മേ കിഞ്ചിദപവാദോ ന മേ ക്വചിത് ।
ന മേ കിഞ്ചിദഹം യത്തു സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.41॥

ന മേ ശുദ്ധിര്‍ന മേ ശുഭ്രോ ന മേ ചൈകം ന മേ ബഹു ।
ന മേ ഭൂതം ന മേ കാര്യം സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.42॥

ന മേ കോഽഹം ന മേ ചേദം ന മേ നാന്യം ന മേ സ്വയം ।
ന മേ കശ്ചിന്ന മേ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.43॥

ന മേ മാംസം ന മേ രക്തം ന മേ മേദോ ന മേ ശകൃത് ।
ന മേ കൃപാ ന മേഽസ്തീതി സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.44॥

ന മേ സര്‍വം ന മേ ശുക്ലം ന മേ നീലം ന മേ പൃഥക് ।
ന മേ സ്വസ്ഥഃ സ്വയം യോ വാ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.45॥

ന മേ താപം ന മേ ലോഭോ ന മേ ഗൌണ ന മേ യശഃ ।
നേ മേ തത്ത്വമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.46॥

ന മേ ഭ്രാന്തിര്‍ന മേ ജ്ഞാനം ന മേ ഗുഹ്യം ന മേ കുലം ।
ന മേ കിഞ്ചിദിതി ധ്യായന്‍ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.47॥

ന മേ ത്യാജ്യം ന മേ ഗ്രാഹ്യം ന മേ ഹാസ്യം ന മേ ലയഃ ।
ന മേ ദൈവമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.48॥

ന മേ വ്രതം ന മേ ഗ്ലാനിഃ ന മേ ശോച്യം ന മേ സുഖം ।
ന മേ ന്യൂനം ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.49॥

ന മേ ജ്ഞാതാ ന മേ ജ്ഞാനം ന മേ ജ്ഞേയം ന മേ സ്വയം ।
ന മേ സര്‍വമിതി ജ്ഞാനീ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.50॥

ന മേ തുഭ്യം ന മേ മഹ്യം ന മേ ത്വത്തോ ന മേ ത്വഹം ।
ന മേ ഗുരുര്‍ന മേ യസ്തു സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.51॥

ന മേ ജഡം ന മേ ചൈത്യം ന മേ ഗ്ലാനം ന മേ ശുഭം ।
ന മേ ന മേതി യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.52॥

ന മേ ഗോത്രം ന മേ സൂത്രം ന മേ പാത്രം ന മേ കൃപാ ।
ന മേ കിഞ്ചിദിതി ധ്യായീ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.53॥

ന മേ ചാത്മാ ന മേ നാത്മാ ന മേ സ്വര്‍ഗം ന മേ ഫലം ।
ന മേ ദൂഷ്യം ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.54॥

ന മേഽഭ്യാസോ ന മേ വിദ്യാ ന മേ ശാന്തിര്‍ന മേ ദമഃ ।
ന മേ പുരമിതി ജ്ഞാനീ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.55॥

ന മേ ശല്യം ന മേ ശങ്കാ ന മേ സുപ്തിര്‍ന മേ മനഃ ।
ന മേ വികല്‍പ ഇത്യാപ്തഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.56॥

ന മേ ജരാ ന മേ ബാല്യം ന മേ യൌവനമണ്വപി ।
ന മേ മൃതിര്‍ന മേ ധ്വാന്തം സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.57॥

ന മേ ലോകം ന മേ ഭോഗം ന മേ സര്‍വമിതി സ്മൃതഃ ।
ന മേ മൌനമിതി പ്രാപ്തം സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.58॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഹ്യഹം ബ്രഹ്മ ഹ്യഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ചിദഹം ചിദഹം ചേതി സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.59॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദേവാഹം പരൈവാഹം ന സംശയഃ ।
സ്വയമേവ സ്വയം ജ്യോതിഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.60॥

സ്വയമേവ സ്വയം പശ്യേത് സ്വയമേവ സ്വയം സ്ഥിതഃ ।
സ്വാത്മന്യേവ സ്വയം ഭൂതഃ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.61॥

സ്വാത്മാനന്ദം സ്വയം ഭുംക്ഷ്വേ സ്വാത്മരാജ്യേ സ്വയം വസേ ।
സ്വാത്മരാജ്യേ സ്വയം പശ്യേ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.62॥

സ്വയമേവാഹമേകാഗ്രഃ സ്വയമേവ സ്വയം പ്രഭുഃ ।
സ്വസ്വരൂപഃ സ്വയം പശ്യേ സ ജീവന്‍മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.63॥

ജീവന്‍മുക്തിപ്രകരണം സര്‍വവേദേഷു ദുര്ലഭം ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 11.64॥

യേ വേദവാദവിധികല്‍പിതഭേദബുദ്ധ്യാ
പുണ്യാഭിസന്ധിതധിയാ പരികര്‍ശയന്തഃ ।
ദേഹം സ്വകീയമതിദുഃഖപരം പരാഭി-
സ്തേഷാം സുഖായ ന തു ജാതു തവേശ പാദാത് ॥ 11.65॥

കഃ സന്തരേത ഭവസാഗരമേതദുത്യ-
ത്തരങ്ഗസദൃശം ജനിമൃത്യുരൂപം ।
ഈശാര്‍ചനാവിധിസുബോധിതഭേദഹീന-
ജ്ഞാനോഡുപേന പ്രതരേദ്ഭവഭാവയുക്തഃ ॥ 11.66॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ജീവന്‍മുക്തപ്രകരണം നാമ ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥



12          ॥ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ദേഹമുക്തിപ്രകരണം നിദാഘ ശൃണു ദുര്ലഭം ।
ത്യക്താത്യക്തം ന സ്മരതി വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.1॥

ബ്രഹ്മരൂപഃ പ്രശാന്താത്മാ നാന്യരൂപഃ സദാ സുഖീ ।
സ്വസ്ഥരൂപോ മഹാമൌനീ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.2॥

സര്‍വാത്മാ സര്‍വഭൂതാത്മാ ശാന്താത്മാ മുക്തിവര്‍ജിതഃ ।
ഏകാത്മവര്‍ജിതഃ സാക്ഷീ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.3॥

ലക്ഷ്യാത്മാ ലാലിതാത്മാഹം ലീലാത്മാ സ്വാത്മമാത്രകഃ ।
തൂഷ്ണീമാത്മാ സ്വഭാവാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.4॥

ശുഭ്രാത്മാ സ്വയമാത്മാഹം സര്‍വാത്മാ സ്വാത്മമാത്രകഃ ।
അജാത്മാ ചാമൃതാത്മാ ഹി വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.5॥

ആനന്ദാത്മാ പ്രിയഃ സ്വാത്മാ മോക്ഷാത്മാ കോഽപി നിര്‍ണയഃ ।
ഇത്യേവമിതി നിധ്യായീ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.6॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദേവാഹം ഏകം വാപി ന ചിന്ത്യതേ ।
ചിന്‍മാത്രേണൈവ യസ്തിഷ്ഠേദ്വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.7॥

നിശ്ചയം ച പരിത്യജ്യ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ആനന്ദഭൂരിദേഹസ്തു വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.8॥

സര്‍വമസ്തീതി നാസ്തീതി നിശ്ചയം ത്യജ്യ തിഷ്ഠതി ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നാന്യോഽസ്മി വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.9॥

കിഞ്ചിത് ക്വചിത് കദാചിച്ച ആത്മാനം ന സ്മരത്യസൌ ।
സ്വസ്വഭാവേന യസ്തിഷ്ഠേത് വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.10॥

അഹമാത്മാ പരോ ഹ്യാത്മാ ചിദാത്മാഹം ന ചിന്ത്യതേ ।
സ്ഥാസ്യാമീത്യപി യോ യുക്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.11॥

തൂഷ്ണീമേവ സ്ഥിതസ്തൂഷ്ണീം സര്‍വം തൂഷ്ണീം ന കിഞ്ചന ।
അഹമര്‍ഥപരിത്യക്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.12॥

പരമാത്മാ ഗുണാതീതഃ സര്‍വാത്മാപി ന സമ്മതഃ ।
സര്‍വഭാവാന്‍മഹാത്മാ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.13॥

കാലഭേദം ദേശഭേദം വസ്തുഭേദം സ്വഭേദകം ।
കിഞ്ചിദ്ഭേദം ന യസ്യാസ്തി വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.14॥

അഹം ത്വം തദിദം സോഽയം കിഞ്ചിദ്വാപി ന വിദ്യതേ ।
അത്യന്തസുഖമാത്രോഽഹം വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.15॥

നിര്‍ഗുണാത്മാ നിരാത്മാ ഹി നിത്യാത്മാ നിത്യനിര്‍ണയഃ ।
ശൂന്യാത്മാ സൂക്ഷ്മരൂപോ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.16॥

വിശ്വാത്മാ വിശ്വഹീനാത്മാ കാലാത്മാ കാലഹേതുകഃ ।
ദേവാത്മാ ദേവഹീനോ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.17॥

മാത്രാത്മാ മേയഹീനാത്മാ മൂഢാത്മാഽനാത്മവര്‍ജിതഃ ।
കേവലാത്മാ പരാത്മാ ച വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.18॥

സര്‍വത്ര ജഡഹീനാത്മാ സര്‍വേഷാമന്തരാത്മകഃ ।
സര്‍വേഷാമിതി യസ്തൂക്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.19॥

സര്‍വസങ്കല്‍പഹീനേതി സച്ചിദാനന്ദമാത്രകഃ ।
സ്ഥാസ്യാമീതി ന യസ്യാന്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.20॥

സര്‍വം നാസ്തി തദസ്തീതി ചിന്‍മാത്രോഽസ്തീതി സര്‍വദാ ।
പ്രബുദ്ധോ നാസ്തി യസ്യാന്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.21॥

കേവലം പരമാത്മാ യഃ കേവലം ജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ।
സത്താമാത്രസ്വരൂപോ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.22॥

ജീവേശ്വരേതി ചൈത്യേതി വേദശാസ്ത്രേ ത്വഹം ത്വിതി ।
ബ്രഹ്മൈവേതി ന യസ്യാന്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.23॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവാഹം നാന്യത് കിഞ്ചിജ്ജഗദ്ഭവേത് ।
ഇത്യേവം നിശ്ചയോ ഭാവഃ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.24॥

ഇദം ചൈതന്യമേവേതി അഹം ചൈതന്യമേവ ഹി ।
ഇതി നിശ്ചയശൂന്യോ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.25॥

ചൈതന്യമാത്രഃ സംസിദ്ധഃ സ്വാത്മാരാമഃ സുഖാസനഃ ।
സുഖമാത്രാന്തരങ്ഗോ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.26॥

അപരിച്ഛിന്നരൂപാത്മാ അണോരണുവിനിര്‍മലഃ ।
തുര്യാതീതഃ പരാനന്ദോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.27॥

നാമാപി നാസ്തി സര്‍വാത്മാ ന രൂപോ ന ച നാസ്തികഃ ।
പരബ്രഹ്മസ്വരൂപാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.28॥

തുര്യാതീതഃ സ്വതോഽതീതഃ അതോഽതീതഃ സ സന്‍മയഃ ।
അശുഭാശുഭശാന്താത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.29॥

ബന്ധമുക്തിപ്രശാന്താത്മാ സര്‍വാത്മാ ചാന്തരാത്മകഃ ।
പ്രപഞ്ചാത്മാ പരോ ഹ്യാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.30॥

സര്‍വത്ര പരിപൂര്‍ണാത്മാ സര്‍വദാ ച പരാത്പരഃ ।
അന്തരാത്മാ ഹ്യനന്താത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.31॥

അബോധബോധഹീനാത്മാ അജഡോ ജഡവര്‍ജിതഃ ।
അതത്ത്വാതത്ത്വസര്‍വാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.32॥

അസമാധിസമാധ്യന്തഃ അലക്ഷ്യാലക്ഷ്യവര്‍ജിതഃ ।
അഭൂതോ ഭൂത ഏവാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.33॥

ചിന്‍മയാത്മാ ചിദാകാശശ്ചിദാനന്ദശ്ചിദംബരഃ ।
ചിന്‍മാത്രരൂപ ഏവാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.34॥

സച്ചിദാനന്ദരൂപാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സച്ചിദാനന്ദപൂര്‍ണാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.35॥

സദാ ബ്രഹ്മമയോ നിത്യം സദാ സ്വാത്മനി നിഷ്ഠിതഃ ।
സദാഽഖണ്ഡൈകരൂപാത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.36॥

പ്രജ്ഞാനഘന ഏവാത്മാ പ്രജ്ഞാനഘനവിഗ്രഹഃ ।
നിത്യജ്ഞാനപരാനന്ദോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.37॥

യസ്യ ദേഹഃ ക്വചിന്നാസ്തി യസ്യ കിഞ്ചിത് സ്മൃതിശ്ച ന ।
സദാത്മാ ഹ്യാത്മനി സ്വസ്ഥോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.38॥

യസ്യ നിര്‍വാസനം ചിത്തം യസ്യ ബ്രഹ്മാത്മനാ സ്ഥിതിഃ ।
യോഗാത്മാ യോഗയുക്താത്മാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.39॥

ചൈതന്യമാത്ര ഏവേതി ത്യക്തം സര്‍വമതിര്‍ന ഹി ।
ഗുണാഗുണവികാരാന്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.40॥

കാലദേശാദി നാസ്ത്യന്തോ ന ഗ്രാഹ്യോ നാസ്മൃതിഃ പരഃ ।
നിശ്ചയം ച പരിത്യക്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.41॥

ഭൂമാനന്ദാപരാനന്ദോ ഭോഗാനന്ദവിവര്‍ജിതഃ ।
സാക്ഷീ ച സാക്ഷിഹീനശ്ച വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.42॥

സോഽപി കോഽപി ന സോ കോഽപി കിഞ്ചിത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മാനാത്മാ ചിദാത്മാ ച ചിദചിച്ചാഹമേവ ച ॥ 12.43॥

യസ്യ പ്രപഞ്ചശ്ചാനാത്മാ ബ്രഹ്മാകാരമപീഹ ന ।
സ്വസ്വരൂപഃ സ്വയംജ്യോതിര്‍വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.44॥

വാചാമഗോചരാനന്ദഃ സര്‍വേന്ദ്രിയവിവര്‍ജിതഃ ।
അതീതാതീതഭാവോ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.45॥

ചിത്തവൃത്തേരതീതോ യശ്ചിത്തവൃത്തിര്‍ന ഭാസകഃ ।
സര്‍വവൃത്തിവിഹീനോ യോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.46॥

തസ്മിന്‍ കാലേ വിദേഹോ യോ ദേഹസ്മരണവര്‍ജിതഃ ।
ന സ്ഥൂലോ ന കൃശോ വാപി വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.47॥

ഈഷണ്‍മാത്രസ്ഥിതോ യോ വൈ സദാ സര്‍വവിവര്‍ജിതഃ ।
ബ്രഹ്മമാത്രേണ യസ്തിഷ്ഠേത് വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.48॥

പരം ബ്രഹ്മ പരാനന്ദഃ പരമാത്മാ പരാത്പരഃ ।
പരൈരദൃഷ്ടബാഹ്യാന്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.49॥

ശുദ്ധവേദാന്തസാരോഽയം ശുദ്ധസത്ത്വാത്മനി സ്ഥിതഃ ।
തദ്ഭേദമപി യസ്ത്യക്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.50॥

ബ്രഹ്മാമൃതരസാസ്വാദോ ബ്രഹ്മാമൃതരസായനം ।
ബ്രഹ്മാമൃതരസേ മഗ്നോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.51॥

ബ്രഹ്മാമൃതരസാധാരോ ബ്രഹ്മാമൃതരസഃ സ്വയം ।
ബ്രഹ്മാമൃതരസേ തൃപ്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.52॥

ബ്രഹ്മാനന്ദപരാനന്ദോ ബ്രഹ്മാനന്ദരസപ്രഭഃ ।
ബ്രഹ്മാനന്ദപരംജ്യോതിര്‍വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.53॥

ബ്രഹ്മാനന്ദരസാനന്ദോ ബ്രഹ്മാമൃതനിരന്തരം ।
ബ്രഹ്മാനന്ദഃ സദാനന്ദോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.54॥

ബ്രഹ്മാനന്ദാനുഭാവോ യോ ബ്രഹ്മാമൃതശിവാര്‍ചനം ।
ബ്രഹ്മാനന്ദരസപ്രീതോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.55॥

ബ്രഹ്മാനന്ദരസോദ്വാഹോ ബ്രഹ്മാമൃതകുടുംബകഃ ।
ബ്രഹ്മാനന്ദജനൈര്യുക്തോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.56॥

ബ്രഹ്മാമൃതവരേ വാസോ ബ്രഹ്മാനന്ദാലയേ സ്ഥിതഃ ।
ബ്രഹ്മാമൃതജപോ യസ്യ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.57॥

ബ്രഹ്മാനന്ദശരീരാന്തോ ബ്രഹ്മാനന്ദേന്ദ്രിയഃ ക്വചിത് ।
ബ്രഹ്മാമൃതമയീ വിദ്യാ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.58॥

ബ്രഹ്മാനദമദോന്‍മത്തോ ബ്രഹ്മാമൃതരസംഭരഃ ।
ബ്രഹ്മാത്മനി സദാ സ്വസ്ഥോ വിദേഹാന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.59॥

ദേഹമുക്തിപ്രകരണം സര്‍വവേദേഷു ദുര്ലഭം ।
മയോക്തം തേ മഹായോഗിന്‍ വിദേഹഃ ശ്രവണാദ്ഭവേത് ॥ 12.60॥

സ്കന്ദഃ -
അനാഥ നാഥ തേ പദം ഭജാംയുമാസനാഥ സ-
ന്നിശീഥനാഥമൌലിസംസ്ഫുടല്ലലാടസങ്ഗജ-
സ്ഫുലിങ്ഗദഗ്ധമന്‍മഥം പ്രമാഥനാഥ പാഹി മാം ॥ 12.61॥

വിഭൂതിഭൂഷഗാത്ര തേ ത്രിനേത്രമിത്രതാമിയാത്
മനഃസരോരുഹം ക്ഷണം തഥേക്ഷണേന മേ സദാ ।
പ്രബന്ധസംസൃതിഭ്രമദ്ഭ്രമജ്ജനൌഘസന്തതൌ
ന വേദ വേദമൌലിരപ്യപാസ്തദുഃഖസന്തതിം ॥ 12.62॥

॥ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ദേഹമുക്തിപ്രകരണവര്‍ണനം നാമ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥



13          ॥ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ശൃണുഷ്വ ദുര്ലഭം ലോകേ സാരാത് സാരതരം പരം ।
ആത്മരൂപമിദം സര്‍വമാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.1॥

സര്‍വമാത്മാസ്തി പരമാ പരമാത്മാ പരാത്മകഃ ।
നിത്യാനന്ദസ്വരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.2॥

പൂര്‍ണരൂപോ മഹാനാത്മാ പൂതാത്മാ ശാശ്വതാത്മകഃ ।
നിര്‍വികാരസ്വരൂപാത്മാ നിര്‍മലാത്മാ നിരാത്മകഃ ॥ 13.3॥

ശാന്താശാന്തസ്വരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ജീവാത്മാ പരമാത്മാ ഹി ചിത്താചിത്താത്മചിന്‍മയഃ ।
ഏകാത്മാ ഏകരൂപാത്മാ നൈകാത്മാത്മവിവര്‍ജിതഃ ॥ 13.4॥

മുക്താമുക്തസ്വരൂപാത്മാ മുക്താമുക്തവിവര്‍ജിതഃ ।
മോക്ഷരൂപസ്വരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.5॥

ദ്വൈതാദ്വൈതസ്വരൂപാത്മാ ദ്വൈതാദ്വൈതവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വവര്‍ജിതസര്‍വാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.6॥

മുദാമുദസ്വരൂപാത്മാ മോക്ഷാത്മാ ദേവതാത്മകഃ ।
സങ്കല്‍പഹീനസാരാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.7॥

നിഷ്കലാത്മാ നിര്‍മലാത്മാ ബുദ്ധ്യാത്മാ പുരുഷാത്മകഃ ।
ആനന്ദാത്മാ ഹ്യജാത്മാ ച ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.8॥

അഗണ്യാത്മാ ഗണാത്മാ ച അമൃതാത്മാമൃതാന്തരഃ ।
ഭൂതഭവ്യഭവിഷ്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.9॥

അഖിലാത്മാഽനുമന്യാത്മാ മാനാത്മാ ഭാവഭാവനഃ ।
തുര്യരൂപപ്രസന്നാത്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.10॥

നിത്യം പ്രത്യക്ഷരൂപാത്മാ നിത്യപ്രത്യക്ഷനിര്‍ണയഃ ।
അന്യഹീനസ്വഭാവാത്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.11॥

അസദ്ധീനസ്വഭാവാത്മാ അന്യഹീനഃ സ്വയം പ്രഭുഃ ।
വിദ്യാവിദ്യാന്യശുദ്ധാത്മാ മാനാമാനവിഹീനകഃ ॥ 13.12॥

നിത്യാനിത്യവിഹീനാത്മാ ഇഹാമുത്രഫലാന്തരഃ ।
ശമാദിഷട്കശൂന്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.13॥

മുമുക്ഷുത്വം ച ഹീനാത്മാ ശബ്ദാത്മാ ദമനാത്മകഃ ।
നിത്യോപരതരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.14॥

സര്‍വകാലതിതിക്ഷാത്മാ സമാധാനാത്മനി സ്ഥിതഃ ।
ശുദ്ധാത്മാ സ്വാത്മനി സ്വാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.15॥

അന്നകോശവിഹീനാത്മാ പ്രാണകോശവിവര്‍ജിതഃ ।
മനഃകോശവിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.16॥

വിജ്ഞാനകോശഹീനാത്മാ ആനന്ദാദിവിവര്‍ജിതഃ ।
പഞ്ചകോശവിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.17॥

നിര്‍വികല്‍പസ്വരൂപാത്മാ സവികല്‍പവിവര്‍ജിതഃ ।
ശബ്ദാനുവിദ്ധഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.18॥var was ശബ്ദാനുവിധ്യഹീനാത്മാ
സ്ഥൂലദേഹവിഹീനാത്മാ സൂക്ഷ്മദേഹവിവര്‍ജിതഃ ।
കാരണാദിവിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.19॥

ദൃശ്യാനുവിദ്ധശൂന്യാത്മാ ഹ്യാദിമധ്യാന്തവര്‍ജിതഃ ।
ശാന്താ സമാധിശൂന്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.20॥

പ്രജ്ഞാനവാക്യഹീനാത്മാ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മിവര്‍ജിതഃ ।
തത്ത്വമസ്യാദിവാക്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.21॥

അയമാത്മേത്യഭാവാത്മാ സര്‍വാത്മാ വാക്യവര്‍ജിതഃ ।
ഓംകാരാത്മാ ഗുണാത്മാ ച ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.22॥

ജാഗ്രദ്ധീനസ്വരൂപാത്മാ സ്വപ്നാവസ്ഥാവിവര്‍ജിതഃ ।
ആനന്ദരൂപപൂര്‍ണാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.23॥

ഭൂതാത്മാ ച ഭവിഷ്യാത്മാ ഹ്യക്ഷരാത്മാ ചിദാത്മകഃ ।
അനാദിമധ്യരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.24॥

സര്‍വസങ്കല്‍പഹീനാത്മാ സ്വച്ഛചിന്‍മാത്രമക്ഷയഃ ।
ജ്ഞാതൃജ്ഞേയാദിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.25॥

ഏകാത്മാ ഏകഹീനാത്മാ ദ്വൈതാദ്വൈതവിവര്‍ജിതഃ ।
സ്വയമാത്മാ സ്വഭാവാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.26॥

തുര്യാത്മാ നിത്യമാത്മാ ച യത്കിഞ്ചിദിദമാത്മകഃ ।
ഭാനാത്മാ മാനഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.27॥var was മാനാത്മാ
വാചാവധിരനേകാത്മാ വാച്യാനന്ദാത്മനന്ദകഃ ।
സര്‍വഹീനാത്മസര്‍വാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.28॥

ആത്മാനമേവ വീക്ഷസ്വ ആത്മാനം ഭാവയ സ്വകം ।
സ്വസ്വാത്മാനം സ്വയം ഭുംക്ഷ്വ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.29॥

സ്വാത്മാനമേവ സന്തുഷ്യ ആത്മാനം സ്വയമേവ ഹി ।
സ്വസ്വാത്മാനം സ്വയം പശ്യേത് സ്വമാത്മാനം സ്വയം ശ്രുതം ॥ 13.30॥

സ്വമാത്മനി സ്വയം തൃപ്തഃ സ്വമാത്മാനം സ്വയംഭരഃ ।
സ്വമാത്മാനം സ്വയം ഭസ്മ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.31॥

സ്വമാത്മാനം സ്വയം മോദം സ്വമാത്മാനം സ്വയം പ്രിയം ।
സ്വമാത്മാനമേവ മന്തവ്യം ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.32॥

ആത്മാനമേവ ശ്രോതവ്യം ആത്മാനം ശ്രവണം ഭവ ।
ആത്മാനം കാമയേന്നിത്യം ആത്മാനം നിത്യമര്‍ചയ ॥ 13.33॥

ആത്മാനം ശ്ലാഘയേന്നിത്യമാത്മാനം പരിപാലയ ।
ആത്മാനം കാമയേന്നിത്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.34॥

ആത്മൈവേയമിയം ഭൂമിഃ ആത്മൈവേദമിദം ജലം ।
ആത്മൈവേദമിദം ജ്യോതിരാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.35॥

ആത്മൈവായമയം വായുരാത്മൈവേദമിദം വിയത് ।
ആത്മൈവായമഹങ്കാരഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.36॥

ആത്മൈവേദമിദം ചിത്തം ആത്മൈവേദമിദം മനഃ ।
ആത്മൈവേയമിയം ബുദ്ധിരാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.37॥

ആത്മൈവായമയം ദേഹഃ ആത്മൈവായമയം ഗുണഃ ।
ആത്മൈവേദമിദം തത്ത്വം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.38॥

ആത്മൈവായമയം മന്ത്രഃ ആത്മൈവായമയം ജപഃ ।
ആത്മൈവായമയം ലോകഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.39॥

ആത്മൈവായമയം ശബ്ദഃ ആത്മൈവായമയം രസഃ ।
ആത്മൈവായമയം സ്പര്‍ശഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.40॥

ആത്മൈവായമയം ഗന്ധഃ ആത്മൈവായമയം ശമഃ ।
ആത്മൈവേദമിദം ദുഃഖം ആത്മൈവേദമിദം സുഖം ॥ 13.41॥

ആത്മീയമേവേദം ജഗത് ആത്മീയഃ സ്വപ്ന ഏവ ഹി ।
സുഷുപ്തം ചാപ്യഥാത്മീയം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.42॥

ആത്മൈവ കാര്യമാത്മൈവ പ്രായോ ഹ്യാത്മൈവമദ്വയം ।
ആത്മീയമേവമദ്വൈതം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.43॥

ആത്മീയമേവായം കോഽപി ആത്മൈവേദമിദം ക്വചിത് ।
ആത്മൈവായമയം ലോകഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.44॥

ആത്മൈവേദമിദം ദൃശ്യം ആത്മൈവായമയം ജനഃ ।
ആത്മൈവേദമിദം സര്‍വം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.45॥

ആത്മൈവായമയം ശംഭുഃ ആത്മൈവേദമിദം ജഗത് ।
ആത്മൈവായമയം ബ്രഹ്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.46॥

ആത്മൈവായമയം സൂര്യ ആത്മൈവേദമിദം ജഡം ।
ആത്മൈവേദമിദം ധ്യാനം ആത്മൈവേദമിദം ഫലം ॥ 13.47॥

ആത്മൈവായമയം യോഗഃ സര്‍വമാത്മമയം ജഗത് ।
സര്‍വമാത്മമയം ഭൂതം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.48॥

സര്‍വമാത്മമയം ഭാവി സര്‍വമാത്മമയം ഗുരുഃ ।
സര്‍വമാത്മമയം ശിഷ്യ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.49॥

സര്‍വമാത്മമയം ദേവഃ സര്‍വമാത്മമയം ഫലം ।
സര്‍വമാത്മമയം ലക്ഷ്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.50॥

സര്‍വമാത്മമയം തീര്‍ഥം സര്‍വമാത്മമയം സ്വയം ।
സര്‍വമാത്മമയം മോക്ഷം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.51॥

സര്‍വമാത്മമയം കാമം സര്‍വമാത്മമയം ക്രിയാ ।
സര്‍വമാത്മമയം ക്രോധഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.52॥

സര്‍വമാത്മമയം വിദ്യാ സര്‍വമാത്മമയം ദിശഃ ।
സര്‍വമാത്മമയം ലോഭഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.53॥

സര്‍വമാത്മമയം മോഹഃ സര്‍വമാത്മമയം ഭയം ।
സര്‍വമാത്മമയം ചിന്താ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.54॥

സര്‍വമാത്മമയം ധൈര്യം സര്‍വമാത്മമയം ധ്രുവം ।
സര്‍വമാത്മമയം സത്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.55॥

സര്‍വമാത്മമയം ബോധം സര്‍വമാത്മമയം ദൃഢം ।
സര്‍വമാത്മമയം മേയം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.56॥

സര്‍വമാത്മമയം ഗുഹ്യം സര്‍വമാത്മമയം ശുഭം ।
സര്‍വമാത്മമയം ശുദ്ധം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.57॥

സര്‍വമാത്മമയം സര്‍വം സത്യമാത്മാ സദാത്മകഃ ।
പൂര്‍ണമാത്മാ ക്ഷയം ചാത്മാ പരമാത്മാ പരാത്പരഃ ॥ 13.58॥

ഇതോഽപ്യാത്മാ തതോഽപ്യാത്മാ ഹ്യാത്മൈവാത്മാ തതസ്തതഃ ।
സര്‍വമാത്മമയം സത്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.59॥

സര്‍വമാത്മസ്വരൂപം ഹി ദൃശ്യാദൃശ്യം ചരാചരം ।
സര്‍വമാത്മമയം ശ്രുത്വാ മുക്തിമാപ്നോതി മാനവഃ ॥ 13.60॥

സ്വതന്ത്രശക്തിര്‍ഭഗവാനുമാധവോ
വിചിത്രകായാത്മകജാഗ്രതസ്യ ।
സുകാരണം കാര്യപരമ്പരാഭിഃ
സ ഏവ മായാവിതതോഽവ്യയാത്മാ ॥ 13.61॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സര്‍വമാത്മപ്രകരണം നാമ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥



14          ॥ ചതുര്‍ദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ശൃണുഷ്വ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സത്യം സത്യം ശിവം ശപേ ।
നിശ്ചയേനാത്മയോഗീന്ദ്ര അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.1॥

അണുമാത്രമസദ്രൂപം അണുമാത്രമിദം ധ്രുവം ।
അണുമാത്രശരീരം ച അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.2॥

സര്‍വമാത്മൈവ ശുദ്ധാത്മാ സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമദ്വയം ।
നിത്യനിര്‍മലശുദ്ധാത്മാ അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.3॥

അണുമാത്രേ വിചിന്ത്യാത്മാ സര്‍വം ന ഹ്യണുമാത്രകം ।
അണുമാത്രമസംകല്‍പോ അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.4॥

ചൈതന്യമാത്രം സങ്കല്‍പം ചൈതന്യം പരമം പദം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.5॥

ചൈതന്യമാത്രമോംകാരഃ ചൈതന്യം സകലം സ്വയം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.6॥

ആനന്ദശ്ചാഹമേവാസ്മി അഹമേവ ചിദവ്യയഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.7॥

അഹമേവ ഹി ഗുപ്താത്മാ അഹമേവ നിരന്തരം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.8॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഗുരോര്‍ഗുരുഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.9॥

അഹമേവാഖിലാധാര അഹമേവ സുഖാത് സുഖം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.10॥

അഹമേവ പരം ജ്യോതിരഹമേവാഖിലാത്മകഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.11॥

അഹമേവ ഹി തൃപ്താത്മാ അഹമേവ ഹി നിര്‍ഗുണഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.12॥

അഹമേവ ഹി പൂര്‍ണാത്മാ അഹമേവ പുരാതനഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.13॥

അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമേവ ഹി ശാശ്വതഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.14॥

അഹമേവ ഹി സര്‍വത്ര അഹമേവ ഹി സുസ്ഥിരഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.15॥

അഹമേവ ഹി ജീവാത്മാ അഹമേവ പരാത്പരഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.16॥

അഹമേവ ഹി വാക്യാര്‍ഥോ അഹമേവ ഹി ശങ്കരഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.17॥

അഹമേവ ഹി ദുര്ലക്ഷ്യ അഹമേവ പ്രകാശകഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.18॥

അഹമേവാഹമേവാഹം അഹമേവ സ്വയം സ്വയം ।
അഹമേവ പരാനന്ദോഽഹമേവ ഹി ചിന്‍മയഃ ॥ 14.19॥

അഹമേവ ഹി ശുദ്ധാത്മാ അഹമേവ ഹി സന്‍മയഃ ।
അഹമേവ ഹി ശൂന്യാത്മാ അഹമേവ ഹി സര്‍വഗഃ ॥ 14.20॥

അഹമേവ ഹി വേദാന്തഃ അഹമേവ ഹി ചിത്പരഃ ॥ 14.21॥

അഹമേവ ഹി ചിന്‍മാത്രം അഹമേവ ഹി ചിന്‍മയഃ ।
അന്യന്ന കിഞ്ചിത് ചിദ്രൂപാദഹം ബാഹ്യവിവര്‍ജിതഃ ॥ 14.22॥

അഹം ന കിഞ്ചിദ് ബ്രഹ്മാത്മാ അഹം നാന്യദഹം പരം ।
നിത്യശുദ്ധവിമുക്തോഽഹം നിത്യതൃപ്തോ നിരഞ്ജനഃ ॥ 14.23॥

ആനന്ദം പരമാനന്ദമന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ।
നാസ്തി കിഞ്ചിന്നാസ്തി കിഞ്ചിത് നാസ്തി കിഞ്ചിത് പരാത്പരാത് ॥ 14.24॥

ആത്മൈവേദം ജഗത് സര്‍വമാത്മൈവേദം മനോഭവം ।
ആത്മൈവേദം സുഖം സര്‍വം ആത്മൈവേദമിദം ജഗത് ॥ 14.25॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം ചിന്‍മാത്രം അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.26॥

ദൃശ്യം സര്‍വം പരം ബ്രഹ്മ ദൃശ്യം നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വസങ്കല്‍പോ ബ്രഹ്മൈവ ന പരം ക്വചിത് ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.27॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ ചിദ്രൂപം ചിദേവം ചിന്‍മയം ജഗത് ।
അസദേവ ജഗത്സര്‍വം അസദേവ പ്രപഞ്ചകം ॥ 14.28॥

അസദേവാഹമേവാസ്മി അസദേവ ത്വമേവ ഹി ।
അസദേവ മനോവൃത്തിരസദേവ ഗുണാഗുണൌ ॥ 14.29॥

അസദേവ മഹീ സര്‍വാ അസദേവ ജലം സദാ ।
അസദേവ ജഗത്ഖാനി അസദേവ ച തേജകം ॥ 14.30॥

അസദേവ സദാ വായുരസദേവേദമിത്യപി ।
അഹങ്കാരമസദ്ബുദ്ധിര്‍ബ്രഹ്മൈവ ജഗതാം ഗണഃ ॥ 14.31॥

അസദേവ സദാ ചിത്തമാത്മൈവേദം ന സംശയഃ ।
അസദേവാസുരാഃ സര്‍വേ അസദേവേദശ്വരാകൃതിഃ ॥ 14.32॥

അസദേവ സദാ വിശ്വം അസദേവ സദാ ഹരിഃ ।
അസദേവ സദാ ബ്രഹ്മാ തത്സൃഷ്ടിരസദേവ ഹി ॥ 14.33॥

അസദേവ മഹാദേവഃ അസദേവ ഗണേശ്വരഃ ।
അസദേവ സദാ ചോമാ അസത് സ്കന്ദോ ഗണേശ്വരാഃ ॥ 14.34॥

അസദേവ സദാ ജീവ അസദേവ ഹി ദേഹകം ।
അസദേവ സദാ വേദാ അസദ്ദേഹാന്തമേവ ച ॥ 14.35॥

ധര്‍മശാസ്ത്രം പുരാണം ച അസത്യേ സത്യവിഭ്രമഃ ।
അസദേവ ഹി സര്‍വം ച അസദേവ പരമ്പരാ ॥ 14.36॥

അസദേവേദമാദ്യന്തമസദേവ മുനീശ്വരാഃ ।
അസദേവ സദാ ലോകാ ലോക്യാ അപ്യസദേവ ഹി ॥ 14.37॥

അസദേവ സുഖം ദുഃഖം അസദേവ ജയാജയൌ ।
അസദേവ പരം ബന്ധമസന്‍മുക്തിരപി ധ്രുവം ॥ 14.38॥

അസദേവ മൃതിര്‍ജന്‍മ അസദേവ ജഡാജഡം ।
അസദേവ ജഗത് സര്‍വമസദേവാത്മഭാവനാ ॥ 14.39॥

അസദേവ ച രൂപാണി അസദേവ പദം ശുഭം ।
അസദേവ സദാ ചാഹമസദേവ ത്വമേവ ഹി ॥ 14.40॥

അസദേവ ഹി സര്‍വത്ര അസദേവ ചലാചലം ।
അസച്ച സകലം ഭൂതമസത്യം സകലം ഫലം ॥ 14.41॥

അസത്യമഖിലം വിശ്വമസത്യമഖിലോ ഗുണഃ ।
അസത്യമഖിലം ശേഷമസത്യമഖിലം ജഗത് ॥ 14.42॥

അസത്യമഖിലം പാപം അസത്യം ശ്രവണത്രയം ।
അസത്യം ച സജാതീയവിജാതീയമസത് സദാ ॥ 14.43॥

അസത്യമധികാരാശ്ച അനിത്യാ വിഷയാഃ സദാ ।
അസദേവ ഹി ദേവാദ്യാ അസദേവ പ്രയോജനം ॥ 14.44॥

അസദേവ ശമം നിത്യം അസദേവ ശമോഽനിശം ।
അസദേവ സസന്ദേഹം അസദ്യുദ്ധം സുരാസുരം ॥ 14.45॥var was അസദേവ ച സന്ദേഹം
അസദേവേശഭാവം ചാസദേവോപാസ്യമേവ ഹി ।
അസച്ച കാലദേശാദി അസത് ക്ഷേത്രാദിഭാവനം ॥ 14.46॥

തജ്ജന്യധര്‍മാധര്‍മൌ ച അസദേവ വിനിര്‍ണയഃ ।
അസച്ച സര്‍വകര്‍മാണി അസദസ്വപരഭ്രമഃ ॥ 14.47॥

അസച്ച ചിത്തസദ്ഭാവ അസച്ച സ്ഥൂലദേഹകം ।
അസച്ച ലിങ്ഗദേഹം ച സത്യം സത്യം ശിവം ശപേ ॥ 14.48॥

അസത്യം സ്വര്‍ഗനരകം അസത്യം തദ്ഭവം സുഖം ।
അസച്ച ഗ്രാഹകം സര്‍വം അസത്യം ഗ്രാഹ്യരൂപകം ॥ 14.49॥

അസത്യം സത്യവദ്ഭാവം അസത്യം തേ ശിവേ ശപേ ।var was  സത്യവദ്ഭാനം
അസത്യം വര്‍തമാനാഖ്യം അസത്യം ഭൂതരൂപകം ॥ 14.50॥

അസത്യം ഹി ഭവിഷ്യാഖ്യം സത്യം സത്യം ശിവേ ശപേ ।
അസത് പൂര്‍വമസന്‍മധ്യമസദന്തമിദം ജഗത് ॥ 14.51॥

അസദേവ സദാ പ്രായം അസദേവ ന സംശയഃ ।
അസദേവ സദാ ജ്ഞാനമജ്ഞാനജ്ഞേയമേവ ച ॥ 14.52॥

അസത്യം സര്‍വദാ വിശ്വമസത്യം സര്‍വദാ ജഡം ।
അസത്യം സര്‍വദാ ദൃശ്യം ഭാതി തൌ രങ്ഗശൃങ്ഗവത് ॥ 14.53॥

അസത്യം സര്‍വദാ ഭാവഃ അസത്യം കോശസംഭവം ।
അസത്യം സകലം മന്ത്രം സത്യം സത്യം ന സംശയഃ ॥ 14.54॥

ആത്മനോഽന്യജ്ജഗന്നാസ്തി നാസ്ത്യനാത്മമിദം സദാ ।
ആത്മനോഽന്യന്‍മൃഷൈവേദം സത്യം സത്യം ന സംശയഃ ॥ 14.55॥

ആത്മനോഽന്യത്സുഖം നാസ്തി ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മനോഽന്യാ ഗതിര്‍നാസ്തി സ്ഥിതമാത്മനി സര്‍വദാ ॥ 14.56॥

ആത്മനോഽന്യന്ന ഹി ക്വാപി ആത്മനോഽന്യത് തൃണം ന ഹി ।
ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചിച്ച ക്വചിദപ്യാത്മനോ ന ഹി ॥ 14.57॥

ആത്മാനന്ദപ്രകരണമേതത്തേഽഭിഹിതം മയാ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വിദ്വാന്‍ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 14.58॥

സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ സദ്യോബന്ധവിമുക്തിദം ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥാര്‍ഥമാത്രം വൈ ഗൃണന്‍ സര്‍വൈര്‍വിമുച്യതേ ॥ 14.59॥

സൂതഃ -
പൂര്‍ണം സത്യം മഹേശം ഭജ നിയതഹൃദാ യോഽന്തരായൈര്‍വിഹീനഃ
സോ നിത്യോ നിര്‍വികല്‍പോ ഭവതി ഭുവി സദാ ബ്രഹ്മഭൂതോ ഋതാത്മാ ।
വിച്ഛിന്നഗ്രന്ഥിരീശേ ശിവവിമലപദേ വിദ്യതേ ഭാസതേഽന്തഃ
ആരാമോഽന്തര്‍ഭവതി നിയതം വിശ്വഭൂതോ മൃതശ്ച ॥ 14.60॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആത്മാനന്ദപ്രകരണവര്‍ണനം നാമ ചതുര്‍ദശോഽധ്യായഃ ॥



15          ॥ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
മഹാരഹസ്യം വക്ഷ്യാമി ഗുഹ്യാത് ഗുഹ്യതരം പുനഃ ।
അത്യന്തദുര്ലഭം ലോകേ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.1॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സര്‍വം ബ്രഹ്മമാത്രമസന്ന ഹി ।
ബ്രഹ്മമാത്രം ശ്രുതം സര്‍വം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.2॥

ബ്രഹ്മമാത്രം മഹായന്ത്രം ബ്രഹ്മമാത്രം ക്രിയാഫലം ।
ബ്രഹ്മമാത്രം മഹാവാക്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.3॥

ബ്രഹ്മമാത്രം ജഗത്സര്‍വം ബ്രഹ്മമാത്രം ജഡാജഡം ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം ദേഹം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.4॥

ബ്രഹ്മമാത്രം ഗുണം പ്രോക്തം ബ്രഹ്മമാത്രമഹം മഹത് ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.5॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം വസ്തു ബ്രഹ്മമാത്രം സ ച പുമാന്‍ ।
ബ്രഹ്മമാത്രം ച യത് കിഞ്ചിത് സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.6॥

ബ്രഹ്മമാത്രമനന്താത്മാ ബ്രഹ്മമാത്രം പരം സുഖം ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം ജ്ഞാനം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.7॥

ബ്രഹ്മമാത്രം പരം പാരം ബ്രഹ്മമാത്രം പുരത്രയം ।
ബ്രഹ്മമാത്രമനേകത്വം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.8॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ഗന്ധം ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ഘ്രാണം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.9॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സ്പര്‍ശം ശബ്ദം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം രൂപം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.10॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ലോകം രസോ ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ചിത്തം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.11॥

തത്പദം ച സദാ ബ്രഹ്മ ത്വം പദം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ।
അസീത്യേവ പദം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മൈക്യം കേവലം സദാ ॥ 15.12॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ഗുഹ്യം ബ്രഹ്മ ബാഹ്യം ച കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം നിത്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.13॥

ബ്രഹ്മൈവ തജ്ജലാനീതി ജഗദാദ്യന്തയോഃ സ്ഥിതിഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ജഗദാദ്യന്തം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.14॥

ബ്രഹ്മൈവ ചാസ്തി നാസ്തീതി ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം യത് കിഞ്ചിത് സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.15॥

ബ്രഹ്മൈവ ജാഗ്രത് സര്‍വം ഹി ബ്രഹ്മമാത്രമഹം പരം ।
ബ്രഹ്മൈവ സത്യമസ്തിത്വം ബ്രഹ്മൈവ തുര്യമുച്യതേ ॥ 15.16॥

ബ്രഹ്മൈവ സത്താ ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുഭാവനം ।
ബ്രഹ്മൈവ ശിഷ്യസദ്ഭാവം മോക്ഷം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.17॥

പൂര്‍വാപരം ച ബ്രഹ്മൈവ പൂര്‍ണം ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സാക്ഷാത് സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.18॥

ബ്രഹ്മ സച്ചിത്സുഖം ബ്രഹ്മ പൂര്‍ണം ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സാക്ഷാത് സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.19॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സച്ചിത് സുഖം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ആനന്ദം ബ്രഹ്മ സര്‍വത്ര പ്രിയരൂപമവസ്ഥിതം ॥ 15.20॥

ശുഭവാസനയാ ജീവം ശിവവദ്ഭാതി സര്‍വദാ ।
പാപവാസനയാ ജീവോ നരകം ഭോജ്യവത് സ്ഥിതം ॥ 15.21॥

ബ്രഹ്മൈവേന്ദ്രിയവദ്ഭാനം ബ്രഹ്മൈവ വിഷയാദിവത് ।
ബ്രഹ്മൈവ വ്യവഹാരശ്ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.22॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ ജ്ഞാനവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ മായാകാര്യാഖ്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.23॥

ബ്രഹ്മൈവ യജ്ഞസന്ധാനം ബ്രഹ്മൈവ ഹൃദയാംബരം ।
ബ്രഹ്മൈവ മോക്ഷസാരാഖ്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.24॥

ബ്രഹ്മൈവ ശുദ്ധാശുദ്ധം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കാരണം ।
ബ്രഹ്മൈവ കാര്യം ഭൂലോകം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.25॥

ബ്രഹ്മൈവ നിത്യതൃപ്താത്മാ ബ്രഹ്മൈവ സകലം ദിനം ।
ബ്രഹ്മൈവ തൂഷ്ണീം ഭൂതാത്മാ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.26॥

ബ്രഹ്മൈവ വേദസാരാര്‍ഥഃ ബ്രഹ്മൈവ ധ്യാനഗോചരം ।
ബ്രഹ്മൈവ യോഗയോഗാഖ്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.27॥

നാനാരൂപത്വാദ് ബ്രഹ്മ ഉപാധിത്വേന ദൃശ്യതേ ।
മായാമാത്രമിതി ജ്ഞാത്വാ വസ്തുതോ നാസ്തി തത്ത്വതഃ ॥ 15.28॥

ബ്രഹ്മൈവ ലോകവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ജനവത്തഥാ ।
ബ്രഹ്മൈവ രൂപവദ്ഭാതി വസ്തുതോ നാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 15.29॥

ബ്രഹ്മൈവ ദേവതാകാരം ബ്രഹ്മൈവ മുനിമണ്ഡലം ।
ബ്രഹ്മൈവ ധ്യാനരൂപം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.30॥

ബ്രഹ്മൈവ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനം ബ്രഹ്മൈവ പരമേശ്വരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ശുദ്ധബുദ്ധാത്മാ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.31॥

ബ്രഹ്മൈവ പരമാനദം ബ്രഹ്മൈവ വ്യാപകം മഹത് ।
ബ്രഹ്മൈവ പരമാര്‍ഥം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.32॥

ബ്രഹ്മൈവ യജ്ഞരൂപം ച ബ്രഹ്മ ഹവ്യം ച കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ ജീവഭൂതാത്മാ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.33॥

ബ്രഹ്മൈവ സകലം ലോകം ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുശിഷ്യകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വസിദ്ധിം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.34॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമന്ത്രം ച ബ്രഹ്മൈവ സകലം ജപം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വകാര്യം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.35॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വശാന്തത്വം ബ്രഹ്മൈവ ഹൃദയാന്തരം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വകൈവല്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.36॥

ബ്രഹ്മൈവാക്ഷരഭാവഞ്ച ബ്രഹ്മൈവാക്ഷരലക്ഷണം ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മരൂപഞ്ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.37॥

ബ്രഹ്മൈവ സത്യഭവനം ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ തത്പദാര്‍ഥഞ്ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.38॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമ്പദാര്‍ഥഞ്ച ബ്രഹ്മൈവ പരമേശ്വരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ത്വമ്പദാര്‍ഥഞ്ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.39॥

ബ്രഹ്മൈവ യദ്യത് പരമം ബ്രഹ്മൈവേതി പരായണം ।
ബ്രഹ്മൈവ കലനാഭാവം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.40॥

ബ്രഹ്മ സര്‍വം ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവ ത്വം സദാശിവഃ ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ജഗത് സര്‍വം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.41॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വസുലഭം ബ്രഹ്മൈവാത്മാ സ്വയം സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സുഖമാത്രത്വാത് സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.42॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണോഽന്യദസത് സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മമാത്രാത്മാ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.43॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വവാക്യാര്‍ഥഃ ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ।
ബ്രഹ്മൈവ സത്യാസത്യം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.44॥

ബ്രഹ്മൈവൈകമനാദ്യന്തം ബ്രഹ്മൈവൈകം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവൈകം ചിദാനന്ദഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.45॥

ബ്രഹ്മൈവൈകം സുഖം നിത്യം ബ്രഹ്മൈവൈകം പരായണം ।
ബ്രഹ്മൈവൈകം പരം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.46॥

ബ്രഹ്മൈവ ചിത് സ്വയം സ്വസ്ഥം ബ്രഹ്മൈവ ഗുണവര്‍ജിതം ।
ബ്രഹ്മൈവാത്യന്തികം സര്‍വം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.47॥

ബ്രഹ്മൈവ നിര്‍മലം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സുലഭം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സത്യം സത്യാനാം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.48॥

ബ്രഹ്മൈവ സൌഖ്യം സൌഖ്യം ച ബ്രഹ്മൈവാഹം സുഖാത്മകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വദാ പ്രോക്തം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.49॥

ബ്രഹ്മൈവമഖിലം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മൈകം സര്‍വസാക്ഷികം ।
ബ്രഹ്മൈവ ഭൂരിഭവനം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.50॥

ബ്രഹ്മൈവ പരിപൂര്‍ണാത്മാ ബ്രഹ്മൈവം സാരമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മൈവ കാരണം മൂലം ബ്രഹ്മൈവൈകം പരായണം ॥ 15.51॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വഭൂതാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ സുഖവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ നിത്യതൃപ്താത്മാ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.52॥

ബ്രഹ്മൈവാദ്വൈതമാത്രാത്മാ ബ്രഹ്മൈവാകാശവത് പ്രഭുഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ഹൃദയാനന്ദഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.53॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പരം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യജ്ജഗന്ന ച ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യദഹം നാഹം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.54॥

ബ്രഹ്മൈവാന്യസുഖം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യത് ഫലം ന ഹി ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യത് തൃണം നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.55॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പദം മിഥ്യാ ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യജ്ജഗന്‍മിഥ്യാ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.56॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യദഹം മിഥ്യാ ബ്രഹ്മമാത്രോഹമേവ ഹി ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യോ ഗുരുര്‍നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.57॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യദസത് കാര്യം ബ്രഹ്മണോഽന്യദസദ്വപുഃ ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യന്‍മനോ നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.58॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യജ്ജഗന്‍മിഥ്യാ ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന ചാഹന്താ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.59॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമിത്യേവം പ്രോക്തം പ്രകരണം മയാ ।
യഃ പഠേത് ശ്രാവയേത് സദ്യോ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 15.60॥

അസ്തി ബ്രഹ്മേതി വേദേ ഇദമിദമഖിലം വേദ സോ സദ്ഭവേത് ।
സച്ചാസച്ച ജഗത്തഥാ ശ്രുതിവചോ ബ്രഹ്മൈവ തജ്ജാദികം ॥

യതോ വിദ്യൈവേദം പരിലുഠതി മോഹേന ജഗതി ।
അതോ വിദ്യാപാദോ പരിഭവതി ബ്രഹ്മൈവ ഹി സദാ ॥ 15.61॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം പ്രകരണനിരൂപണം നാമ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ ॥



16          ॥ ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
അത്യന്തം ദുര്ലഭം വക്ഷ്യേ വേദശാസ്ത്രാഗമാദിഷു ।
ശൃണ്വന്തു സാവധാനേന അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.1॥

യത്കിഞ്ചിദ് ദൃശ്യതേ ലോകേ യത്കിഞ്ചിദ്ഭാഷതേ സദാ ।
യത്കിഞ്ചിദ് ഭുജ്യതേ ക്വാപി തത്സര്‍വമസദേവ ഹി ॥ 16.2॥

യദ്യത് കിഞ്ചിജ്ജപം വാപി സ്നാനം വാ ജലമേവ വാ ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം യദ്യത് അസത് സര്‍വം ന സംശയഃ ॥ 16.3॥

ചിത്തകാര്യം ബുദ്ധികാര്യം മായാകാര്യം തഥൈവ ഹി ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം കിഞ്ചിത് തത്സര്‍വമസദേവ ഹി ॥ 16.4॥

അഹന്തായാഃ പരം രൂപം ഇദംത്വം സത്യമിത്യപി ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം കിഞ്ചിത് തത്സര്‍വമസദേവ ഹി ॥ 16.5॥

നാനാത്വമേവ രൂപത്വം വ്യവഹാരഃ ക്വചിത് ക്വചിത് ।
ആത്മീയ ഏവ സര്‍വത്ര തത്സര്‍വമസദേവ ഹി ॥ 16.6॥

തത്ത്വഭേദം ജഗദ്ഭേദം സര്‍വഭേദമസത്യകം ।
ഇച്ഛാഭേദം ജഗദ്ഭേദം തത്സര്‍വമസദേവ ഹി ॥ 16.7॥

ദ്വൈതഭേദം ചിത്രഭേദം ജാഗ്രദ്ഭേദം മനോമയം ।
അഹംഭേദമിദംഭേദമസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.8॥

സ്വപ്നഭേദം സുപ്തിഭേദം തുര്യഭേദമഭേദകം ।
കര്‍തൃഭേദം കാര്യഭേദം ഗുണഭേദം രസാത്മകം ।
ലിങ്ഗഭേദമിദംഭേദമസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.9॥

ആത്മഭേദമസദ്ഭേദം സദ്ഭേദമസദണ്വപി ।
അത്യന്താഭാവസദ്ഭേദം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.10॥

അസ്തിഭേദം നാസ്തിഭേദമഭേദം ഭേദവിഭ്രമഃ ।
ഭ്രാന്തിഭേദം ഭൂതിഭേദമസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.11॥

പുനരന്യത്ര സദ്ഭേദമിദമന്യത്ര വാ ഭയം ।
പുണ്യഭേദം പാപഭേദം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.12॥

സങ്കല്‍പഭേദം തദ്ഭേദം സദാ സര്‍വത്ര ഭേദകം ।
ജ്ഞാനാജ്ഞാനമയം സര്‍വം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.13॥

ബ്രഹ്മഭേദം ക്ഷത്രഭേദം ഭൂതഭൌതികഭേദകം ।
ഇദംഭേദമഹംഭേദം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.14॥

വേദഭേദം ദേവഭേദം ലോകാനാം ഭേദമീദൃശം ।
പഞ്ചാക്ഷരമസന്നിത്യം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.15॥

ജ്ഞാനേന്ദ്രിയമസന്നിത്യം കര്‍മേന്ദ്രിയമസത്സദാ ।
അസദേവ ച ശബ്ദാഖ്യം അസത്യം തത്ഫലം തഥാ ॥ 16.16॥

അസത്യം പഞ്ചഭൂതാഖ്യമസത്യം പഞ്ചദേവതാഃ ।
അസത്യം പഞ്ചകോശാഖ്യം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.17॥

അസത്യം ഷഡ്വികാരാദി അസത്യം ഷട്കമൂര്‍മിണാം ।
അസത്യമരിഷഡ്വര്‍ഗമസത്യം ഷഡൃതുസ്തദാ ॥ 16.18॥var was  തഥാ
അസത്യം ദ്വാദശമാസാഃ അസത്യം വത്സരസ്തഥാ ।
അസത്യം ഷഡവസ്ഥാഖ്യം ഷട്കാലമസദേവ ഹി ॥ 16.19॥

അസത്യമേവ ഷട്ശാസ്ത്രം അസദേവ ഹി കേവലം ।
അസദേവ സദാ ജ്ഞാനം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.20॥

അനുക്തമുക്തം നോക്തം ച അസദേവ ഹി കേവലം ।
അസത്പ്രകരണം പ്രോക്തം സര്‍വവേദേഷു ദുര്ലഭം ॥ 16.21॥

ഭൂയഃ ശൃണു ത്വം യോഗീന്ദ്ര സാക്ഷാന്‍മോക്ഷം ബ്രവീംയഹം ।
സന്‍മാത്രമഹമേവാത്മാ സച്ചിദാനന്ദ കേവലം ॥ 16.22॥

സന്‍മയാനന്ദഭൂതാത്മാ ചിന്‍മയാനന്ദസദ്ഘനഃ ।
ചിന്‍മയാനന്ദസന്ദോഹചിദാനന്ദോ ഹി കേവലം ॥ 16.23॥

ചിന്‍മാത്രജ്യോതിരാന്ദശ്ചിന്‍മാത്രജ്യോതിവിഗ്രഹഃ ।
ചിന്‍മാത്രജ്യോതിരീശാനഃ സര്‍വദാനന്ദകേവലം ॥ 16.24॥

ചിന്‍മാത്രജ്യോതിരഖിലം ചിന്‍മാത്രജ്യോതിരസ്ംയഹം ।
ചിന്‍മാത്രം സര്‍വമേവാഹം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 16.25॥

ചിന്‍മാത്രമേവ ചിത്തം ച ചിന്‍മാത്രം മോക്ഷ ഏവ ച ।
ചിന്‍മാത്രമേവ മനനം ചിന്‍മാത്രം ശ്രവണം തഥാ ॥ 16.26॥

ചിന്‍മാത്രമഹമേവാസ്മി സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്‍മാത്രം നിര്‍ഗുണം ബ്രഹ്മ ചിന്‍മാത്രം സഗുണം പരം ॥ 16.27॥

ചിന്‍മാത്രമഹമേവ ത്വം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്‍മാത്രമേവ ഹൃദയം ചിന്‍മാത്രം ചിന്‍മയം സദാ ॥ 16.28॥

ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്‍മാത്രമേവ ശാന്തത്വം ചിന്‍മാത്രം ശാന്തിലക്ഷണം ॥ 16.29॥

ചിന്‍മാത്രമേവ വിജ്ഞാനം ചിന്‍മാത്രം ബ്രഹ്മ കേവലം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സംകല്‍പം ചിന്‍മാത്രം ഭുവനത്രയം ॥ 16.30॥

ചിന്‍മാത്രമേവ സര്‍വത്ര ചിന്‍മാത്രം വ്യാപകോ ഗുരുഃ ।
ചിന്‍മാത്രമേവ ശുദ്ധത്വം ചിന്‍മാത്രം ബ്രഹ്മ കേവലം ॥ 16.31॥

ചിന്‍മാത്രമേവ ചൈതന്യം ചിന്‍മാത്രം ഭാസ്കരാദികം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സന്‍മാത്രം ചിന്‍മാത്രം ജഗദേവ ഹി ॥ 16.32॥

ചിന്‍മാത്രമേവ സത്കര്‍മ ചിന്‍മാത്രം നിത്യമങ്ഗലം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ബ്രഹ്മ ചിന്‍മാത്രം ഹരിരേവ ഹി ॥ 16.33॥

ചിന്‍മാത്രമേവ മൌനാത്മാ ചിന്‍മാത്രം സിദ്ധിരേവ ഹി ।
ചിന്‍മാത്രമേവ ജനിതം ചിന്‍മാത്രം സുഖമേവ ഹി ॥ 16.34॥

ചിന്‍മാത്രമേവ ഗഗനം ചിന്‍മാത്രം പര്‍വതം ജലം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ നക്ഷത്രം ചിന്‍മാത്രം മേഘമേവ ഹി ॥ 16.35॥

ചിദേവ ദേവതാകാരം ചിദേവ ശിവപൂജനം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ കാഠിന്യം ചിന്‍മാത്രം ശീതലം ജലം ॥ 16.36॥

ചിന്‍മാത്രമേവ മന്തവ്യം ചിന്‍മാത്രം ദൃശ്യഭാവനം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സകലം ചിന്‍മാത്രം ഭുവനം പിതാ ॥ 16.37॥

ചിന്‍മാത്രമേവ ജനനീ ചിന്‍മാത്രാന്നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ചിന്‍മാത്രമേവ നയനം ചിന്‍മാത്രം ശ്രവണം സുഖം ॥ 16.38॥

ചിന്‍മാത്രമേവ കരണം ചിന്‍മാത്രം കാര്യമീശ്വരം ।
ചിന്‍മാത്രം ചിന്‍മയം സത്യം ചിന്‍മാത്രം നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 16.39॥

ചിന്‍മാത്രമേവ വേദാന്തം ചിന്‍മാത്രം ബ്രഹ്മ നിശ്ചയം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സദ്ഭാവി ചിന്‍മാത്രം ഭാതി നിത്യശഃ ॥ 16.40॥

ചിദേവ ജഗദാകാരം ചിദേവ പരമം പദം ।
ചിദേവ ഹി ചിദാകാരം ചിദേവ ഹി ചിദവ്യയഃ ॥ 16.41॥

ചിദേവ ഹി ശിവാകാരം ചിദേവ ഹി ശിവവിഗ്രഹഃ ।
ചിദാകാരമിദം സര്‍വം ചിദാകാരം സുഖാസുഖം ॥ 16.42॥

ചിദേവ ഹി ജഡാകാരം ചിദേവ ഹി നിരന്തരം ।
ചിദേവകലനാകാരം ജീവാകാരം ചിദേവ ഹി ॥ 16.43॥

ചിദേവ ദേവതാകാരം ചിദേവ ശിവപൂജനം ।
ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 16.44॥

ചിദേവ പരമാകാരം ചിദേവ ഹി നിരാമയം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സതതം ചിന്‍മാത്രം ഹി പരായണം ॥ 16.45॥

ചിന്‍മാത്രമേവ വൈരാഗ്യം ചിന്‍മാത്രം നിര്‍ഗുണം സദാ ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സഞ്ചാരം ചിന്‍മാത്രം മന്ത്രതന്ത്രകം ॥ 16.46॥

ചിദാകാരമിദം വിശ്വം ചിദാകാരം ജഗത്ത്രയം ।
ചിദാകാരമഹങ്കാരം ചിദാകാരം പരാത് പരം ॥ 16.47॥

ചിദാകാരമിദം ഭേദം ചിദാകാരം തൃണാദികം ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദാകാരമരൂപകം ॥ 16.48॥

ചിദാകാരം മഹാനന്ദം ചിദാകാരം സുഖാത് സുഖം ।
ചിദാകാരം സുഖം ഭോജ്യം ചിദാകാരം പരം ഗുരും ॥ 16.49॥

ചിദാകാരമിദം വിശ്വം ചിദാകാരമിദം പുമാന്‍ ।
ചിദാകാരമജം ശാന്തം ചിദാകാരമനാമയം ॥ 16.50॥

ചിദാകാരം പരാതീതം ചിദാകാരം ചിദേവ ഹി ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദാകാശം ശിവായതേ ॥ 16.51॥

ചിദാകാരം സദാ ചിത്തം ചിദാകാരം സദാഽമൃതം ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം തദാ സര്‍വാന്തരാന്തരം ॥ 16.52॥

ചിദാകാരമിദം പൂര്‍ണം ചിദാകാരമിദം പ്രിയം ।
ചിദാകാരമിദം സര്‍വം ചിദാകാരമഹം സദാ ॥ 16.53॥

ചിദാകാരമിദം സ്ഥാനം ചിദാകാരം ഹൃദംബരം ।
ചിദാബോധം ചിദാകാരം ചിദാകാശം തതം സദാ ॥ 16.54॥

ചിദാകാരം സദാ പൂര്‍ണം ചിദാകാരം മഹത്ഫലം ।
ചിദാകാരം പരം തത്ത്വം ചിദാകാരം പരം ഭവാന്‍ ॥ 16.55॥

ചിദാകാരം സദാമോദം ചിദാകാരം സദാ മൃതം ।
ചിദാകാരം പരം ബ്രഹ്മ ചിദഹം ചിദഹം സദാ ॥ 16.56॥

ചിദഹം ചിദഹം ചിത്തം ചിത്തം സ്വസ്യ ന സംശയഃ ।
ചിദേവ ജഗദാകാരം ചിദേവ ശിവശങ്കരഃ ॥ 16.57॥

ചിദേവ ഗഗനാകാരം ചിദേവ ഗണനായകം ।
ചിദേവ ഭുവനാകാരം ചിദേവ ഭവഭാവനം ॥ 16.58॥

ചിദേവ ഹൃദയാകാരം ചിദേവ ഹൃദയേശ്വരഃ ।
ചിദേവ അമൃതാകാരം ചിദേവ ചലനാസ്പദം ॥ 16.59॥

ചിദേവാഹം ചിദേവാഹം ചിന്‍മയം ചിന്‍മയം സദാ ।
ചിദേവ സത്യവിശ്വാസം ചിദേവ ബ്രഹ്മഭാവനം ॥ 16.60॥

ചിദേവ പരമം ദേവം ചിദേവ ഹൃദയാലയം ।
ചിദേവ സകലാകാരം ചിദേവ ജനമണ്ഡലം ॥ 16.61॥

ചിദേവ സര്‍വമാനന്ദം ചിദേവ പ്രിയഭാഷണം ।
ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 16.62॥

ചിദേവ പരമം ധ്യാനം ചിദേവ പരമര്‍ഹണം ।
ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സര്‍വം ചിന്‍മയമേവ ഹി ॥ 16.63॥

ചിദേവ ത്വം പ്രകരണം സര്‍വവേദേഷു ദുര്ലഭം ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി ധ്രുവം ॥ 16.64॥

യസ്യാഭിധ്യാനയോഗാജ്ജനിമൃതിവിവശാഃ ശാശ്വതം വൃത്തിഭിര്യേ
മായാമോഹൈര്‍വിഹീനാ ഹൃദുദരഭയജം ഛിദ്യതേ ഗ്രന്ഥിജാതം ।
വിശ്വം വിശ്വാധികരസം ഭവതി ഭവതോ ദര്‍ശനാദാപ്തകാമഃ
സോ നിത്യോ നിര്‍വികല്‍പോ ഭവതി ഭുവി സദാ ബ്രഹ്മഭൂതോഽന്തരാത്മാ ॥ 16.65॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ചിദേവത്വമ്പ്രകരണവര്‍ണനം നാമ ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥



17          ॥ സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
നിദാഘ ശൃണു ഗുഹ്യം മേ സര്‍വസിദ്ധാന്തസങ്ഗ്രഹം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതമിദം ശൂന്യം ശാന്തം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വദാ ॥ 17.1॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത് പരം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതമിദം ശൂന്യം ശാന്തം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 17.2॥

അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമേവ ഹി സര്‍വഗഃ ।
അഹമേവ ഹി ശുദ്ധാത്മാ അഹമേവ ഹി നിത്യശഃ ॥ 17.3॥

അഹമേവ ഹി നാനാത്മാ അഹമേവ ഹി നിര്‍ഗുണഃ ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ ഹി കാരണം ॥ 17.4॥

അഹമേവ ഹി ജഗത് സര്‍വം ഇദം ചൈവാഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ ഹി മോദാത്മാ അഹമേവ ഹി മുക്തിദഃ ॥ 17.5॥

അഹമേവ ഹി ചൈതന്യം അഹമേവ ഹി ചിന്‍മയഃ ।
അഹമേവ ഹി ചൈതന്യമഹം സര്‍വാന്തരഃ സദാ ॥ 17.6॥

അഹമേവ ഹി ഭൂതാത്മാ ഭൌതികം ത്വഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ ത്വമേവാഹമഹമേവാഹമേവ ഹി ॥ 17.7॥

ജീവാത്മാ ത്വഹമേവാഹമഹമേവ പരേശ്വരഃ ।
അഹമേവ വിഭുര്‍നിത്യമഹമേവ സ്വയം സദാ ॥ 17.8॥

അഹമേവാക്ഷരം സാക്ഷാത് അഹമേവ ഹി മേ പ്രിയം ।
അഹമേവ സദാ ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാഽവ്യയഃ ॥ 17.9॥

അഹമേവാഹമേവാഗ്രേ അഹമേവാന്തരാന്തരഃ ।
അഹമേവ ചിദാകാശമഹമേവാവഭാസകഃ ॥ 17.10॥

അഹമേവ സദാ സ്രഷ്ടാ അഹമേവ ഹി രക്ഷകഃ ।
അഹമേവ ഹി ലീലാത്മാ അഹമേവ ഹി നിശ്ചയഃ ॥ 17.11॥

അഹമേവ സദാ സാക്ഷീ ത്വമേവ ത്വം പുരാതനഃ ।
ത്വമേവ ഹി പരം ബ്രഹ്മ ത്വമേവ ഹി നിരന്തരം ॥ 17.12॥

അഹമേവാഹമേവാഹമഹമേവ ത്വമേവ ഹി ।
അഹമേവാദ്വയാകാരഃ അഹമേവ വിദേഹകഃ ॥ 17.13॥

അഹമേവ മമാധാരഃ അഹമേവ സദാത്മകഃ ।
അഹമേവോപശാന്താത്മാ അഹമേവ തിതിക്ഷകഃ ॥ 17.14॥

അഹമേവ സമാധാനം ശ്രദ്ധാ ചാപ്യഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ മഹാവ്യോമ അഹമേവ കലാത്മകഃ ॥ 17.15॥

അഹമേവ ഹി കാമാന്തഃ അഹമേവ സദാന്തരഃ ।
അഹമേവ പുരസ്താച്ച അഹം പശ്ചാദഹം സദാ ॥ 17.16॥

അഹമേവ ഹി വിശ്വാത്മാ അഹമേവ ഹി കേവലം ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത്പരഃ ॥ 17.17॥

അഹമേവ ചിദാനന്ദഃ അഹമേവ സുഖാസുഖം ।
അഹമേവ ഗുരുത്വം ച അഹമേവാച്യുതഃ സദാ ॥ 17.18॥

അഹമേവ ഹി വേദാന്തഃ അഹമേവ ഹി ചിന്തനഃ ।
ദേഹോഽഹം ശുദ്ധചൈതന്യഃ അഹം സംശയവര്‍ജിതഃ ॥ 17.19॥

അഹമേവ പരം ജ്യോതിരഹമേവ പരം പദം ।
അഹമേവാവിനാശ്യാത്മാ അഹമേവ പുരാതനഃ ॥ 17.20॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ।
അഹം തുര്യോ ന സന്ദേഹഃ അഹമാത്മാ ന സംശയഃ ॥ 17.21॥

അഹമിത്യപി ഹീനോഽഹമഹം ഭാവനവര്‍ജിതഃ ।
അഹമേവ ഹി ഭാവാന്താ അഹമേവ ഹി ശോഭനം ॥ 17.22॥

അഹമേവ ക്ഷണാതീതഃ അഹമേവ ഹി മങ്ഗലം ।
അഹമേവാച്യുതാനന്ദഃ അഹമേവ നിരന്തരം ॥ 17.23॥

അഹമേവാപ്രമേയാത്മാ അഹം സംകല്‍പവര്‍ജിതഃ ।
അഹം ബുദ്ധഃ പരംധാമ അഹം ബുദ്ധിവിവര്‍ജിതഃ ॥ 17.24॥

അഹമേവ സദാ സത്യം അഹമേവ സദാസുഖം ।
അഹമേവ സദാ ലഭ്യം അഹം സുലഭകാരണം ॥ 17.25॥

അഹം സുലഭവിജ്ഞാനം ദുര്ലഭോ ജ്ഞാനിനാം സദാ ।
അഹം ചിന്‍മാത്ര ഏവാത്മാ അഹമേവ ഹി ചിദ്ഘനഃ ॥ 17.26॥

അഹമേവ ത്വമേവാഹം ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
അഹമാത്മാ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വവ്യാപീ ന സംശയഃ ॥ 17.27॥

അഹമാത്മാ പ്രിയം സത്യം സത്യം സത്യം പുനഃ പുനഃ ।
അഹമാത്മാഽജരോ വ്യാപീ അഹമേവാത്മനോ ഗുരുഃ ॥ 17.28॥

അഹമേവാമൃതോ മോക്ഷോ അഹമേവ ഹി നിശ്ചലഃ ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹം മുക്തോ ന സംശയഃ ॥ 17.29॥

അഹമേവ സദാ ശുദ്ധഃ അഹമേവ ഹി നിര്‍ഗുണഃ ।
അഹം പ്രപഞ്ചഹീനോഽഹം അഹം ദേഹവിവര്‍ജിതഃ ॥ 17.30॥

അഹം കാമവിഹീനാത്മാ അഹം മായാവിവര്‍ജിതഃ ।
അഹം ദോഷപ്രവൃത്താത്മാ അഹം സംസാരവര്‍ജിതഃ ॥ 17.31॥

അഹം സങ്കല്‍പരഹിതോ വികല്‍പരഹിതഃ ശിവഃ ।
അഹമേവ ഹി തുര്യാത്മാ അഹമേവ ഹി നിര്‍മലഃ ॥ 17.32॥

അഹമേവ സദാ ജ്യോതിരഹമേവ സദാ പ്രഭുഃ ।
അഹമേവ സദാ ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാ പരഃ ॥ 17.33॥

അഹമേവ സദാ ജ്ഞാനമഹമേവ സദാ മൃദുഃ ।
അഹമേവ ഹി ചിത്തം ച അഹം മാനവിവര്‍ജിതഃ ॥ 17.34॥

അഹംകാരശ്ച സംസാരമഹങ്കാരമസത്സദാ ।
അഹമേവ ഹി ചിന്‍മാത്രം മത്തോഽന്യന്നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 17.35॥

അഹമേവ ഹി മേ സത്യം മത്തോഽന്യന്നാസ്തി കിഞ്ചന ।
മത്തോഽന്യത്തത്പദം നാസ്തി മത്തോഽന്യത് ത്വത്പദം നഹി ॥ 17.36॥

പുണ്യമിത്യപി ന ക്വാപി പാപമിത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ഇദം ഭേദമയം ഭേദം സദസദ്ഭേദമിത്യപി ॥ 17.37॥

നാസ്തി നാസ്തി ത്വയാ സത്യം സത്യം സത്യം പുനഃ പുനഃ ।
നാസ്തി നാസ്തി സദാ നാസ്തി സര്‍വം നാസ്തീതി നിശ്ചയഃ ॥ 17.38॥

ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ത്വമേവ ഹി ।
കാലോ ബ്രഹ്മ കലാ ബ്രഹ്മ കാര്യം ബ്രഹ്മ ക്ഷണം തദാ ॥ 17.39॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മാപ്യഹം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാസ്മീതി ന സംശയഃ ।
ചിത്തം ബ്രഹ്മ മനോ ബ്രഹ്മ സത്യം ബ്രഹ്മ സദാഽസ്ംയഹം ॥ 17.40॥

നിര്‍ഗുണം ബ്രഹ്മ നിത്യം ച നിരന്തരമഹം പരഃ ।
ആദ്യന്തം ബ്രഹ്മ ഏവാഹം ആദ്യന്തം ച നഹി ക്വചിത് ॥ 17.41॥

അഹമിത്യപി വാര്‍താഽപി സ്മരണം ഭാഷണം ന ച ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സന്ദേഹസ്ത്വമിത്യപി ന ഹി ക്വചിത് ॥ 17.42॥

വക്താ നാസ്തി ന സന്ദേഹഃ ഏഷാ ഗീതാ സുദുര്ലഭഃ ।
സദ്യോ മോക്ഷപ്രദം ഹ്യേതത് സദ്യോ മുക്തിം പ്രയച്ഛതി ॥ 17.43॥

സദ്യ ഏവ പരം ബ്രഹ്മ പദം പ്രാപ്നോതി നിശ്ചയഃ ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ സദ്യോ മുക്തിം പ്രയച്ഛതി ॥ 17.44॥

ഏതത്തു ദുര്ലഭം ലോകേ ത്രൈലോക്യേഽപി ച ദുര്ലഭം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ ഇത്യേവം ഭാവയേത് ദൃഢം ।
തതഃ സര്‍വം പരിത്യജ്യ തൂഷ്ണീം തിഷ്ഠ യഥാ സുഖം ॥ 17.45॥

സൂതഃ -
ഭുവനഗഗനമധ്യധ്യാനയോഗാങ്ഗസങ്ഗേ
യമനിയമവിശേഷൈര്‍ഭസ്മരാഗാങ്ഗസങ്ഗൈഃ ।
സുഖമുഖഭരിതാശാഃ കോശപാശാദ്വിഹീനാ
ഹൃദി മുദിതപരാശാഃ ശാംഭവാഃ ശംഭുവച്ച ॥ 17.46॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സര്‍വസിദ്ധാന്തസംഗ്രഹപ്രകരണം നാമ സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥



18          ॥ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ശൃണു ഭൂയഃ പരം തത്ത്വം സദ്യോ മോക്ഷപ്രദായകം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സതതം സര്‍വം ശാന്തം ന സംശയഃ ॥ 18.1॥

ബ്രഹ്മാക്ഷരമിദം സര്‍വം പരാകാരമിദം നഹി ।
ഇദമിത്യപി യദ്ദോഷം വയമിത്യപി ഭാഷണം ॥ 18.2॥

യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം നാസ്തി യത്കിഞ്ചിദ് ധ്യാനമേവ ഹി ।
യത്കിഞ്ചിദ് ജ്ഞാനരൂപം വാ തത്സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.3॥

യത്കിഞ്ചിദ് ബ്രഹ്മവാക്യം വാ യത്കിഞ്ചിദ്വേദവാക്യകം ।
യത്കിഞ്ചിദ്ഗുരുവാക്യം വാ തത്സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.4॥

യത്കിഞ്ചിത്കല്‍മഷം സത്യം യത്കിഞ്ചിത് പ്രിയഭാഷണം ।
യത്കിഞ്ചിന്‍മനനം സത്താ തത്സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.5॥

യത്കിഞ്ചിത് ശ്രവണം നിത്യം യത് കിഞ്ചിദ്ധ്യാനമശ്നുതേ ।
യത്കിഞ്ചിന്നിശ്ചയം ശ്രദ്ധാ തത്സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.6॥

യത്കിഞ്ചിദ് ഗുരൂപദേശം യത്കിഞ്ചിദ്ഗുരുചിന്തനം ।
യത്കിഞ്ചിദ്യോഗഭേദം വാ തത്സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.7॥

സര്‍വം ത്യജ്യ ഗുരും ത്യജ്യ സര്‍വം സന്ത്യജ്യ നിത്യശഃ ।
തൂഷ്ണീമേവാസനം ബ്രഹ്മ സുഖമേവ ഹി കേവലം ॥ 18.8॥

സര്‍വം ത്യക്ത്വാ സുഖം നിത്യം സര്‍വത്യാഗം സുഖം മഹത് ।
സര്‍വത്യാഗം പരാനന്ദം സര്‍വത്യാഗം പരം സുഖം ॥ 18.9॥

സര്‍വത്യാഗം മനസ്ത്യാഗഃ സര്‍വത്യാഗമഹംകൃതേഃ ।
സര്‍വത്യാഗം മഹായാഗഃ സര്‍വത്യാഗം സുഖം പരം ॥ 18.10॥

സര്‍വത്യാഗം മഹാമോക്ഷം ചിത്തത്യാഗം തദേവ ഹി ।
ചിത്തമേവ ജഗന്നിത്യം ചിത്തമേവ ഹി സംസൃതിഃ ॥ 18.11॥

ചിത്തമേവ മഹാമായാ ചിത്തമേവ ശരീരകം ।
ചിത്തമേവ ഭയം ദേഹഃ ചിത്തമേവ മനോമയം ॥ 18.12॥

ചിത്തമേവ പ്രപഞ്ചാഖ്യം ചിത്തമേവ ഹി കല്‍മഷം ।
ചിത്തമേവ ജഡം സര്‍വം ചിത്തമേവേന്ദ്രിയാദികം ॥ 18.13॥

ചിത്തമേവ സദാ സത്യം ചിത്തമേവ നഹി ക്വചിത് ।
ചിത്തമേവ മഹാശാസ്ത്രം ചിത്തമേവ മനഃപ്രദം ॥ 18.14॥

ചിത്തമേവ സദാ പാപം ചിത്തമേവ സദാ മതം ।
ചിത്തമേവ ഹി സര്‍വാഖ്യം ചിത്തമേവ സദാ ജഹി ॥ 18.15॥

ചിത്തം നാസ്തീതി ചിന്താ സ്യാത് ആത്മമാത്രം പ്രകാശതേ ।
ചിത്തമസ്തീതി ചിന്താ ചേത് ചിത്തത്വം സ്വയമേവ ഹി ॥ 18.16॥

സ്വയമേവ ഹി ചിത്താഖ്യം സ്വയം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ചിത്തമേവ ഹി സര്‍വാഖ്യം ചിത്തം സര്‍വമിതി സ്മൃതം ॥ 18.17॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം സ്വയംജ്യോതിര്‍ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ചിജ്ജ്യോതിരേവ ഹി ॥ 18.18॥

അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിത്യാത്മാ പൂര്‍ണാത് പൂര്‍ണതരം സദാ ।
അഹം പൃഥ്വ്യാദിസഹിതം അഹമേവ വിലക്ഷണം ॥ 18.19॥

അഹം സൂക്ഷ്മശരീരാന്തമഹമേവ പുരാതനം ।
അഹമേവ ഹി മാനാത്മാ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 18.20॥

ചിദാകാരോ ഹ്യഹം പൂര്‍ണശ്ചിദാകാരമിദം ജഗത് ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദാകാശമഹം സദാ ॥ 18.21॥

ചിദാകാശം ത്വമേവാസി ചിദാകാശമഹം സദാ ।
ചിദാകാശം ചിദേവേദം ചിദാകാശാന്ന കിഞ്ചന ॥ 18.22॥

ചിദാകാശതതം സര്‍വം ചിദാകാശം പ്രകാശകം ।
ചിദാകാരം മനോ രൂപം ചിദാകാശം ഹി ചിദ്ഘനം ॥ 18.23॥

ചിദാകാശം പരം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശം ച ചിന്‍മയഃ ।
ചിദാകാശം ശിവം സാക്ഷാച്ചിദാകാശമഹം സദാ ॥ 18.24॥

സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹം സച്ചിദാനന്ദശാശ്വതഃ ।
സച്ചിദാനന്ദ സന്‍മാത്രം സച്ചിദാനന്ദഭാവനഃ ॥ 18.25॥

സച്ചിദാനന്ദപൂര്‍ണോഽഹം സച്ചിദാനന്ദകാരണം ।
സച്ചിദാനന്ദസന്ദോഹഃ സച്ചിദാനന്ദ ഈശ്വരഃ ॥ 18.26॥var was  ഹീനകഃ
സച്ചിദാനന്ദനിത്യോഽഹം സച്ചിദാനന്ദലക്ഷണം ।
സച്ചിദാനന്ദമാത്രോഽഹം സച്ചിദാനന്ദരൂപകഃ ॥ 18.27॥

ആത്മൈവേദമിദം സര്‍വമാത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവാസ്മി പരം സത്യമാത്മൈവ പരമം പദം ॥ 18.28॥

ആത്മൈവ ജഗദാകാരം ആത്മൈവ ഭുവനത്രയം ।
ആത്മൈവ ജഗതാം ശ്രേഷ്ഠഃ ആത്മൈവ ഹി മനോമയഃ ॥ 18.29॥

ആത്മൈവ ജഗതാം ത്രാതാ ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ ബഹുധാ ഭാതി ആത്മൈവൈകം പരാത്മനഃ ॥ 18.30॥

ആത്മൈവ പരമം ബ്രഹ്മ ആത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവ പരമം ലോകം ആത്മൈവ പരമാത്മനഃ ॥ 18.31॥

ആത്മൈവ ജീവരൂപാത്മാ ആത്മൈവേശ്വരവിഗ്രഹഃ ।
ആത്മൈവ ഹരിരാനന്ദഃ ആത്മൈവ സ്വയമാത്മനഃ ॥ 18.32॥

ആത്മൈവാനന്ദസന്ദോഹ ആത്മൈവേദം സദാ സുഖം ।
ആത്മൈവ നിത്യശുദ്ധാത്മാ ആത്മൈവ ജഗതഃ പരഃ ॥ 18.33॥

ആത്മൈവ പഞ്ചഭൂതാത്മാ ആത്മൈവ ജ്യോതിരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ സര്‍വദാ നാന്യദാത്മൈവ പരമോഽവ്യയഃ ॥ 18.34॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മഭാസാത്മാ ആത്മൈവ വിഭുരവ്യയഃ ।
ആത്മൈവ ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം ആത്മൈവാഹം ത്വമേവ ഹി ॥ 18.35॥

ആത്മൈവ പരമാനന്ദ ആത്മൈവാഹം ജഗന്‍മയഃ ।
ആത്മൈവാഹം ജഗദ്ഭാനം ആത്മൈവാഹം ന കിഞ്ചന ॥ 18.36॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനഃ സ്നാനമാത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ജപഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ മോദമാത്മൈവാത്മപ്രിയഃ സദാ ॥ 18.37॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ നിത്യോ ഹ്യാത്മൈവ ഗുണഭാസകഃ ।
ആത്മൈവ തുര്യരൂപാത്മാ ആത്മാതീതസ്തതഃ പരഃ ॥ 18.38॥

ആത്മൈവ നിത്യപൂര്‍ണാത്മാ ആത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവ ത്വമഹം ചാത്മാ സര്‍വമാത്മൈവ കേവലം ॥ 18.39॥

നിത്യോഽഹം നിത്യപൂര്‍ണോഽഹം നിത്യോഽഹം സര്‍വദാ സദാ ।
ആത്മൈവാഹം ജഗന്നാന്യദ് അമൃതാത്മാ പുരാതനഃ ॥ 18.40॥

പുരാതനോഽഹം പുരുഷോഽഹമീശഃ പരാത് പരോഽഹം പരമേശ്വരോഽഹം ।
ഭവപ്രദോഽഹം ഭവനാശനോഽഹം സുഖപ്രദോഽഹം സുഖരൂപമദ്വയം ॥ 18.41॥

ആനന്ദോഽഹമശേഷോഽഹമമൃതോഹം ന സംശയഃ ।
അജോഽഹമാത്മരൂപോഽഹമന്യന്നാസ്തി സദാ പ്രിയഃ ॥ 18.42॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മ സദാഽവ്യയഃ ।
സദാ സര്‍വപദം നാസ്തി സര്‍വമേവ സദാ ന ഹി ॥ 18.43॥

നിര്‍ഗുണോഽഹം നിരാധാര അഹം നാസ്തീതി സര്‍വദാ ।
അനര്‍ഥമൂലം നാസ്ത്യേവ മായാകാര്യം ന കിഞ്ചന ॥ 18.44॥

അവിദ്യാവിഭവോ നാസ്തി അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശം തദേവാഹം ന സംശയഃ ॥ 18.45॥

തദേവാഹം സ്വയം ചാഹം പരം ചാഹം പരേശ്വരഃ ।
വിദ്യാധരോഽഹമേവാത്ര വിദ്യാവിദ്യേ ന കിഞ്ചന ॥ 18.46॥

ചിദഹം ചിദഹം നിത്യം തുര്യോഽഹം തുര്യകഃ പരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം ബ്രഹ്മ സദാഽസ്ംയഹം ॥ 18.47॥

മത്തോഽന്യന്നാപരം കിഞ്ചിന്‍മത്തോഽന്യദ്ബ്രഹ്മ ച ക്വചിത് ।
മത്തോഽന്യത് പരമം നാസ്തി മത്തോഽന്യച്ചിത്പദം നഹി ॥ 18.48॥

മത്തോഽന്യത് സത്പദം നാസ്തി മത്തോഽന്യച്ചിത്പദം ന മേ ।
മത്തോഽന്യത് ഭവനം നാസ്തി മത്തോഽന്യദ് ബ്രഹ്മ ഏവ ന ॥ 18.49॥

മത്തോഽന്യത് കാരണം നാസ്തി മത്തോഽന്യത് കിഞ്ചിദപ്യണു ।
മത്തോഽന്യത് സത്ത്വരൂപം ച മത്തോഽന്യത് ശുദ്ധമേവ ന ॥ 18.50॥

മത്തോഽന്യത് പാവനം നാസ്തി മത്തോഽന്യത് തത്പദം ന ഹി ।
മത്തോഽന്യത് ധര്‍മരൂപം വാ മത്തോഽന്യദഖിലം ന ച ॥ 18.51॥

മത്തോഽന്യദസദേവാത്ര മത്തോഽന്യന്‍മിഥ്യാ ഏവ ഹി ।
മത്തോഽന്യദ്ഭാതി സര്‍വസ്വം മത്തോഽന്യച്ഛശശൃങ്ഗവത് ॥ 18.52॥

മത്തോഽന്യദ്ഭാതി ചേന്‍മിഥ്യാ മത്തോഽന്യച്ചേന്ദ്രജാലകം ।
മത്തോഽന്യത് സംശയോ നാസ്തി മത്തോഽന്യത് കാര്യ കാരണം ॥ 18.53॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സര്‍വം സോഽഹമസ്മീതി ഭാവനം ।
സര്‍വമുക്തം ഭഗവതാ ഏവമേവേതി നിശ്ചിനു ॥ 18.54॥

ബഹുനോക്തേന കിം യോഗിന്‍ നിശ്ചയം കുരു സര്‍വദാ ।
സകൃന്നിശ്ചയമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 18.55॥

വനനഗഭുവനം യച്ഛങ്കരാന്നാന്യദസ്തി
ജഗദിദമസുരാദ്യം ദേവദേവഃ സ ഏവ ।
തനുമനഗമനാദ്യൈഃ കോശകാശാവകാശേ
സ ഖലു പരശിവാത്മാ ദൃശ്യതേ സൂക്ഷ്മബുദ്ധ്യാ ॥ 18.56॥

ചക്ഷുഃശ്രോത്രമനോഽസവശ്ച ഹൃദി ഖാദുദ്ഭാസിതധ്യാന്തരാത്
തസ്മിന്നേവ വിലീയതേ ഗതിപരം യദ്വാസനാ വാസിനീ ।
ചിത്തം ചേതയതേ ഹൃദിന്ദ്രിയഗണം വാചാം മനോദൂരഗം
തം ബ്രഹ്മാമൃതമേതദേവ ഗിരിജാകാന്താത്മനാ സംജ്ഞിതം ॥ 18.57॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ഋഭുനിദാഘസംവാദേ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥



19          ॥ ഏകോനവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ബ്രഹ്മാനന്ദം പ്രവക്ഷ്യാമി ത്രിഷു ലോകേഷു ദുര്ലഭം ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ സദാ മുക്തിമവാപ്നുയാത് ॥ 19.1॥var was  യുക്തിമാപ്നുയാത്
പരമാനന്ദോഽഹമേവാത്മാ സര്‍വദാനന്ദമേവ ഹി ।
പൂര്‍ണാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ചിദാനന്ദമയം ജഗത് ॥ 19.2॥

സദാനന്തമനന്തോഽഹം ബോധാനന്ദമിദം ജഗത് ।
ബുദ്ധാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം നിത്യാനന്ദമിദം മനഃ ॥ 19.3॥

കേവലാനന്ദമാത്രോഽഹം കേവലജ്ഞാനവാനഹം ।
ഇതി ഭാവയ യത്നേന പ്രപഞ്ചോപശമായ വൈ ॥ 19.4॥

സദാ സത്യം പരം ജ്യോതിഃ സദാ സത്യാദിലക്ഷണഃ ।
സദാ സത്യാദിഹീനാത്മാ സദാ ജ്യോതിഃ പ്രിയോ ഹ്യഹം ॥ 19.5॥

നാസ്തി മിഥ്യാപ്രപഞ്ചാത്മാ നാസ്തി മിഥ്യാ മനോമയഃ ।
നാസ്തി മിഥ്യാഭിധാനാത്മാ നാസ്തി ചിത്തം ദുരാത്മവാന്‍ ॥ 19.6॥

നാസ്തി മൂഢതരോ ലോകേ നാസ്തി മൂഢതമോ നരഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ സ്വയം സദാ ॥ 19.7॥

ഇദം പരം ച നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 19.8॥

ജഗത്സര്‍വം സദാ നാസ്തി ചിത്തമേവ ജഗന്‍മയം ।
ചിത്തമേവ പ്രപഞ്ചാഖ്യം ചിത്തമേവ ശരീരകം ॥ 19.9॥

ചിത്തമേവ മഹാദോഷം ചിത്തമേവ ഹി ബാലകഃ ।
ചിത്തമേവ മഹാത്മാഽയം ചിത്തമേവ മഹാനസത് ॥ 19.10॥

ചിത്തമേവ ഹി മിഥ്യാത്മാ ചിത്തം ശശവിഷാണവത് ।
ചിത്തം നാസ്തി സദാ സത്യം ചിത്തം വന്ധ്യാകുമാരവത് ॥ 19.11॥

ചിത്തം ശൂന്യം ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവ സകലം ജഗത് ।
അഹമേവ ഹി ചൈതന്യം അഹമേവ ഹി നിര്‍ഗുണം ॥ 19.12॥

മന ഏവ ഹി സംസാരം മന ഏവ ഹി മണ്ഡലം ।
മന ഏവ ഹി ബന്ധത്വം മന ഏവ ഹി പാതകം ॥ 19.13॥

മന ഏവ മഹദ്ദുഃഖം മന ഏവ ശരീരകം ।
മന ഏവ പ്രപഞ്ചാഖ്യം മന ഏവ കലേവരം ॥ 19.14॥

മന ഏവ മഹാസത്ത്വം മന ഏവ ചതുര്‍മുഖഃ ।
മന ഏവ ഹരിഃ സാക്ഷാത് മന ഏവ ശിവഃ സ്മൃതഃ ॥ 19.15॥

മന ഏവേന്ദ്രജാലാഖ്യം മനഃ സങ്കല്‍പമാത്രകം ।
മന ഏവ മഹാപാപം മന ഏവ ദുരാത്മവാന്‍ ॥ 19.16॥

മന ഏവ ഹി സര്‍വാഖ്യം മന ഏവ മഹദ്ഭയം ।
മന ഏവ പരം ബ്രഹ്മ മന ഏവ ഹി കേവലം ॥ 19.17॥

മന ഏവ ചിദാകാരം മന ഏവ മനായതേ ।
ചിദേവ ഹി പരം രൂപം ചിദേവ ഹി പരം പദം ॥ 19.18॥

പരം ബ്രഹ്മാഹമേവാദ്യ പരം ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ ഹി തൃപ്താത്മാ അഹമാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 19.19॥

അഹം ബുദ്ധിഃ പ്രവൃദ്ധാത്മാ നിത്യം നിശ്ചലനിര്‍മലഃ ।
അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമാദ്യന്തവര്‍ജിതഃ ॥ 19.20॥

അഹമേവ പ്രകാശാത്മാ അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
അഹം നിത്യോ ന സന്ദേഹ അഹം ബുദ്ധിഃ പ്രിയഃ സദാ ॥ 19.21॥var was  ബുദ്ധിപ്രിയഃ സദാ
അഹമേവാഹമേവൈകഃ അഹമേവാഖിലാമൃതഃ ।
അഹമേവ സ്വയം സിദ്ധഃ അഹമേവാനുമോദകഃ ॥ 19.22॥

അഹമേവ ത്വമേവാഹം സര്‍വാത്മാ സര്‍വവര്‍ജിതഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത്പരഃ ॥ 19.23॥

അഹങ്കാരം ന മേ ദുഃഖം ന മേ ദോഷം ന മേ സുഖം ।
ന മേ ബുദ്ധിര്‍ന മേ ചിത്തം ന മേ ദേഹോ ന മേന്ദ്രിയം ॥ 19.24॥

ന മേ ഗോത്രം ന മേ നേത്രം ന മേ പാത്രം ന മേ തൃണം ।
ന മേ ജപോ ന മേ മന്ത്രോ ന മേ ലോകോ ന മേ സുഹൃത് ॥ 19.25॥

ന മേ ബന്ധുര്‍ന മേ ശത്രുര്‍ന മേ മാതാ ന മേ പിതാ ।
ന മേ ഭോജ്യം ന മേ ഭോക്താ ന മേ വൃത്തിര്‍ന മേ കുലം ॥ 19.26॥

ന മേ ജാതിര്‍ന മേ വര്‍ണഃ ന മേ ശ്രോത്രം ന മേ ക്വചിത് ।
ന മേ ബാഹ്യം ന മേ ബുദ്ധിഃ സ്ഥാനം വാപി ന മേ വയഃ ॥ 19.27॥

ന മേ തത്ത്വം ന മേ ലോകോ ന മേ ശാന്തിര്‍ന മേ കുലം ।
ന മേ കോപോ ന മേ കാമഃ കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രതഃ ॥ 19.28॥

കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് കേവലം സ്വയമേവ ഹി ।
ന മേ രാഗോ ന മേ ലോഭോ ന മേ സ്തോത്രം ന മേ സ്മൃതിഃ ॥ 19.29॥

ന മേ മോഹോ ന മേ തൃഷ്ണാ ന മേ സ്നേഹോ ന മേ ഗുണഃ ।
ന മേ കോശം ന മേ ബാല്യം ന മേ യൌവനവാര്‍ധകം ॥ 19.30॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മൈകരൂപത്വാദേകം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിതം ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പരം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 19.31॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യദിദം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യദിദം ന ഹി ।
ആത്മനോഽന്യത് സദാ നാസ്തി ആത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 19.32॥

ആത്മനോഽന്യത് സുഖം നാസ്തി ആത്മനോഽന്യദഹം ന ച ।
ഗ്രാഹ്യഗ്രാഹകഹീനോഽഹം ത്യാഗത്യാജ്യവിവര്‍ജിതഃ ॥ 19.33॥

ന ത്യാജ്യം ന ച മേ ഗ്രാഹ്യം ന ബന്ധോ ന ച ഭുക്തിദം ।var was മുക്തിദം
ന മേ ലോകം ന മേ ഹീനം ന ശ്രേഷ്ഠം നാപി ദൂഷണം ॥ 19.34॥

ന മേ ബലം ന ചണ്ഡാലോ ന മേ വിപ്രാദിവര്‍ണകം ।
ന മേ പാനം ന മേ ഹ്രസ്വം ന മേ ക്ഷീണം ന മേ ബലം ॥ 19.35॥

ന മേ ശക്തിര്‍ന മേ ഭുക്തിര്‍ന മേ ദൈവം ന മേ പൃഥക് ।
അഹം ബ്രഹ്മൈകമാത്രത്വാത് നിത്യത്വാന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 19.36॥

ന മതം ന ച മേ മിഥ്യാ ന മേ സത്യം വപുഃ ക്വചിത് ।
അഹമിത്യപി നാസ്ത്യേവ ബ്രഹ്മ ഇത്യപി നാമ വാ ॥ 19.37॥

യദ്യദ്യദ്യത്പ്രപഞ്ചോഽസ്തി യദ്യദ്യദ്യദ്ഗുരോര്‍വചഃ ।
തത്സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഏവാഹം തത്സര്‍വം ചിന്‍മയം മതം ॥ 19.38॥

ചിന്‍മയം ചിന്‍മയം ബ്രഹ്മ സന്‍മയം സന്‍മയം സദാ ।
സ്വയമേവ സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയമേവ സ്വയം പരഃ ॥ 19.39॥

സ്വയമേവ സ്വയം മോക്ഷഃ സ്വയമേവ നിരന്തരഃ ।
സ്വയമേവ ഹി വിജ്ഞാനം സ്വയമേവ ഹി നാസ്ത്യകം ॥ 19.40॥

സ്വയമേവ സദാസാരഃ സ്വയമേവ സ്വയം പരഃ ।
സ്വയമേവ ഹി ശൂന്യാത്മാ സ്വയമേവ മനോഹരഃ ॥ 19.41॥

തൂഷ്ണീമേവാസനം സ്നാനം തൂഷ്ണീമേവാസനം ജപഃ ।
തൂഷ്ണീമേവാസനം പൂജാ തൂഷ്ണീമേവാസനം പരഃ ॥ 19.42॥

വിചാര്യ മനസാ നിത്യമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ ഏവം തൂഷ്ണീംസ്ഥിതിര്‍ജപഃ ॥ 19.43॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ നാസ്ത്യന്യത് സര്‍വം ജ്ഞാനമയം തപഃ ।
സ്വയമേവ ഹി നാസ്ത്യേവ സര്‍വാതീതസ്വരൂപവാന്‍ ॥ 19.44॥

വാചാതീതസ്വരൂപോഽഹം വാചാ ജപ്യമനര്‍ഥകം ।
മാനസഃ പരമാര്‍ഥോഽയം ഏതദ്ഭേദമഹം ന മേ ॥ 19.45॥

കുണപം സര്‍വഭൂതാദി കുണപം സര്‍വസങ്ഗ്രഹം ।
അസത്യം സര്‍വദാ ലോകമസത്യം സകലം ജഗത് ॥ 19.46॥

അസത്യമന്യദസ്തിത്വമസത്യം നാസ്തി ഭാഷണം ।
അസത്യാകാരമസ്തിത്വം ബ്രഹ്മമാത്രം സദാ സ്വയം ॥ 19.47॥

അസത്യം വേദവേദാങ്ഗം അസത്യം ശാസ്ത്രനിശ്ചയഃ ।
അസത്യം ശ്രവണം ഹ്യേതദസത്യം മനനം ച തത് ॥ 19.48॥

അസത്യം ച നിദിധ്യാസഃ സജാതീയമസത്യകം ।
വിജാതീയമസത് പ്രോക്തം സത്യം സത്യം ന സംശയഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ ഏകം ബ്രഹ്മ ചിദവ്യയം ॥ 19.49॥

ചേതോവിലാസജനിതം കില വിശ്വമേത-
ദ്വിശ്വാധികസ്യ കൃപയാ പരിപൂര്‍ണഭാസ്യാത് ।
നാസ്ത്യന്യതഃ ശ്രുതിശിരോത്ഥിതവാക്യമോഘ-
ശാസ്ത്രാനുസാരികരണൈര്‍ഭവതേ വിമുക്ത്യൈ ॥ 19.50॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മാനന്ദപ്രകരണം നാമ ഏകോനവിംശോഽധ്യായഃ ॥



20          ॥ വിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ശൃണു കേവലമത്യന്തം രഹസ്യം പരമാദ്ഭുതം ।
ഇതി ഗുഹ്യതരം സദ്യോ മോക്ഷപ്രദമിദം സദാ ॥ 20.1॥

സുലഭം ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം സുലഭം ശുഭമുത്തമം ।
സുലഭം ബ്രഹ്മനിഷ്ഠാനാം സുലഭം സര്‍വബോധകം ॥ 20.2॥

സുലഭം കൃതകൃത്യാനാം സുലഭം സ്വയമാത്മനഃ ।
സുലഭം കാരണാഭാവം സുലഭം ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതം ॥ 20.3॥

സുലഭം ചിത്തഹീനാനാം സ്വയം തച്ച സ്വയം സ്വയം ।
സ്വയം സംസാരഹീനാനാം ചിത്തം സംസാരമുച്യതേ ॥ 20.4॥

സൃഷ്ട്വൈദം ന സംസാരഃ ബ്രഹ്മൈവേദം മനോ ന ച ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ഭയം നാസ്തി ബ്രഹ്മൈവേദം ന കിഞ്ചന ॥ 20.5॥

ബ്രഹ്മൈവേദമസത് സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവേദം പരായണം ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ശരീരാണാം ബ്രഹ്മൈവേദം തൃണം ന ച ॥ 20.6॥

ബ്രഹ്മൈവാസ്മി ന ചാന്യോഽസ്മി ബ്രഹ്മൈവേദം ജഗന്ന ച ।
ബ്രഹ്മൈവേദം വിയന്നാസ്തി ബ്രഹ്മൈവേദം ക്രിയാ ന ച ॥ 20.7॥

ബ്രഹ്മൈവേദം മഹാത്മാനം ബ്രഹ്മൈവേദം പ്രിയം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ജഗന്നാന്തോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ഭയം ന ഹി ॥ 20.8॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം സദാചിത്തം ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം ന ഹി ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം തു യന്‍മിഥ്യാ ബ്രഹ്മൈവാഹമിയം ഭ്രമാ ॥ 20.9॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വസിദ്ധാന്തോ ബ്രഹ്മൈവ മനസാസ്പദം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വഭവനം ബ്രഹ്മൈവ മുനിമണ്ഡലം ॥ 20.10॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം തു നാസ്ത്യന്യദ് ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുപൂജനം ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യത് കിഞ്ചിത്തു ബ്രഹ്മൈവ സകലം സദാ ॥ 20.11॥

ബ്രഹ്മൈവ ത്രിഗുണാകാരം ബ്രഹ്മൈവ ഹരിരൂപകം ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പദം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യത് ക്ഷണം ന മേ ॥ 20.12॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം നാന്യവാര്‍താ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന ച ശ്രുതം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം സമം നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 20.13॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന മേ ഭോഗോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന മേ പൃഥക് ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം സതം നാസ്തി ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മരൂപകഃ ॥ 20.14॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വദാ ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ സുഖമുത്തമം ।
ബ്രഹ്മൈവ നാനാകാരത്വാത് ബ്രഹ്മൈവാഹം പ്രിയം മഹത് ॥ 20.15॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണഃ പൂജ്യം ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണോ ഗുരുഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മമാതാ തു ബ്രഹ്മൈവാഹം പിതാ സുതഃ ॥ 20.16॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ ദേവം ച ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ തജ്ജയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ധ്യാനരൂപാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണോ ഗുണഃ ॥ 20.17॥

ആത്മൈവ സര്‍വനിത്യാത്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മൈവ സതതം ഹ്യാത്മാ ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ॥ 20.18॥

ആത്മജ്യോതിരഹംഭൂതമാത്മൈവാസ്തി സദാ സ്വയം ।
സ്വയം തത്ത്വമസി ബ്രഹ്മ സ്വയം ഭാമി പ്രകാശകഃ ॥ 20.19॥

സ്വയം ജീവത്വസംശാന്തിഃ സ്വയമീശ്വരരൂപവാന്‍ ।
സ്വയം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ സ്വയം കേവലമവ്യയം ॥ 20.20॥

സ്വയം നാശം ച സിദ്ധാന്തം സ്വയമാത്മാ പ്രകാശകഃ ।
സ്വയം പ്രകാശരൂപാത്മാ സ്വയമത്യന്തനിര്‍മലഃ ॥ 20.21॥

സ്വയമേവ ഹി നിത്യാത്മാ സ്വയം ശുദ്ധഃ പ്രിയാപ്രിയഃ ।
സ്വയമേവ സ്വയം ഛന്ദഃ സ്വയം ദേഹാദിവര്‍ജിതഃ ॥ 20.22॥

സ്വയം ദോഷവിഹീനാത്മാ സ്വയമാകാശവത് സ്ഥിതഃ ।
അയം ചേദം ച നാസ്ത്യേവ അയം ഭേദവിവര്‍ജിതഃ ॥ 20.23॥

ബ്രഹ്മൈവ ചിത്തവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ശിവവത് സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബുദ്ധിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ശിവവത് സദാ ॥ 20.24॥

ബ്രഹ്മൈവ ശശവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ സ്ഥൂലവത് സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സതതം നാന്യത് ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ॥ 20.25॥

ആത്മജ്യോതിരഹം ഭൂതമഹം നാസ്തി സദാ സ്വയം ।
സ്വയമേവ പരം ബ്രഹ്മ സ്വയമേവ ചിദവ്യയഃ ॥ 20.26॥

സ്വയമേവ സ്വയം ജ്യോതിഃ സ്വയം സര്‍വത്ര ഭാസതേ ।
സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയം ദേഹഃ സ്വയം പൂര്‍ണഃ പരഃ പുമാന്‍ ॥ 20.27॥

സ്വയം തത്ത്വമസി ബ്രഹ്മ സ്വയം ഭാതി പ്രകാശകഃ ।
സ്വയം ജീവത്വസംശാന്തഃ സ്വയമീശ്വരരൂപവാന്‍ ॥ 20.28॥

സ്വയമേവ പരം ബ്രഹ്മ സ്വയം കേവലമവ്യയഃ ।
സ്വയം രാദ്ധാന്തസിദ്ധാന്തഃ സ്വയമാത്മാ പ്രകാശകഃ ॥ 20.29॥

സ്വയം പ്രകാശരൂപാത്മാ സ്വയമത്യന്തനിര്‍മലഃ ।
സ്വയമേവ ഹി നിത്യാത്മാ സ്വയം ശുദ്ധഃ പ്രിയാപ്രിയഃ ॥ 20.30॥

സ്വയമേവ സ്വയം സ്വസ്ഥഃ സ്വയം ദേഹവിവര്‍ജിതഃ ।
സ്വയം ദോഷവിഹീനാത്മാ സ്വയമാകാശവത് സ്ഥിതഃ ॥ 20.31॥

അഖണ്ഡഃ പരിപൂര്‍ണോഽഹമഖണ്ഡരസപൂരണഃ ।
അഖണ്ഡാനന്ദ ഏവാഹമപരിച്ഛിന്നവിഗ്രഹഃ ॥ 20.32॥

ഇതി നിശ്ചിത്യ പൂര്‍ണാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ ന പൃഥക് സ്വയം ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ ഹി ശാശ്വതഃ ॥ 20.33॥

അഹമേവ ഹി തദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മൈവാഹം ജഗത്പ്രഭുഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം നിരാഭാസോ ബ്രഹ്മൈവാഹം നിരാമയഃ ॥ 20.34॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദാകാശോ ബ്രഹ്മൈവാഹം നിരന്തരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാനന്ദോ ബ്രഹ്മൈവാഹം സദാത്മവാന്‍ ॥ 20.35॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമനന്താത്മാ ബ്രഹ്മൈവാഹം സുഖം പരം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാമൌനീ സര്‍വവൃത്താന്തവര്‍ജിതഃ ॥ 20.36॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം മിഥ്യാ ബ്രഹ്മൈവാഹം ജഗന്ന ഹി ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം ന ദേഹോഽസ്മി ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാദ്വയഃ ॥ 20.37॥

ബ്രഹ്മൈവ ചിത്തവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ശിവവത് സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബുദ്ധിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ഫലവത് സ്വയം ॥ 20.38॥

ബ്രഹ്മൈവ മൂര്‍തിവദ്ഭാതി തദ്ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ കാലവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ സകലാദിവത് ॥ 20.39॥

ബ്രഹ്മൈവ ഭൂതിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ജഡവത് സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവൌംകാരവത് സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവൌംകാരരൂപവത് ॥ 20.40॥

ബ്രഹ്മൈവ നാദവദ്ബ്രഹ്മ നാസ്തി ഭേദോ ന ചാദ്വയം ।
സത്യം സത്യം പുനഃ സത്യം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 20.41॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമാത്മൈവ ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ജഗന്‍മിഥ്യാ ദൃശ്യത്വാദ്ഘടവത് സദാ ॥ 20.42॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹശ്ചിന്‍മാത്രത്വാദഹം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ശുദ്ധരൂപത്വാത് ദൃഗ്രൂപത്വാത് സ്വയം മഹത് ॥ 20.43॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത് പരഃ ।
അഹമേവ മനോതീത അഹമേവ ജഗത്പരഃ ॥ 20.44॥

അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹം മിഥ്യാ സ്വഭാവതഃ ।
ആനന്ദോഽഹം നിരാധാരോ ബ്രഹ്മൈവ ന ച കിഞ്ചന ॥ 20.45॥

നാന്യത് കിഞ്ചിദഹം ബ്രഹ്മ നാന്യത് കിഞ്ചിച്ചിദവ്യയഃ ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം തുച്ഛമാത്മനോഽന്യദഹം നഹി ॥ 20.46॥

ആത്മനോഽന്യന്ന മേ ദേഹഃ ആത്മൈവാഹം ന മേ മലം ।
ആത്മന്യേവാത്മനാ ചിത്തമാത്മൈവാഹം ന തത് പൃഥക് ॥ 20.47॥

ആത്മൈവാഹമഹം ശൂന്യമാത്മൈവാഹം സദാ ന മേ ।
ആത്മൈവാഹം ഗുണോ നാസ്തി ആത്മൈവ ന പൃഥക് ക്വചിത് ॥ 20.48॥

അത്യന്താഭാവ ഏവ ത്വം അത്യന്താഭാവമീദൃശം ।
അത്യന്താഭാവ ഏവേദമത്യന്താഭാവമണ്വപി ॥ 20.49॥

ആത്മൈവാഹം പരം ബ്രഹ്മ സര്‍വം മിഥ്യാ ജഗത്ത്രയം ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരോ ഗുരുഃ ॥ 20.50॥

ജീവഭാവം സദാസത്യം ശിവസദ്ഭാവമീദൃശം ।
വിഷ്ണുവദ്ഭാവനാഭ്രാന്തിഃ സര്‍വം ശശവിഷാണവത് ॥ 20.51॥

അഹമേവ സദാ പൂര്‍ണം അഹമേവ നിരന്തരം ।
നിത്യതൃപ്തോ നിരാകാരോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 20.52॥

അഹമേവ പരാനന്ദ അഹമേവ ക്ഷണാന്തികഃ ।
അഹമേവ ത്വമേവാഹം ത്വം ചാഹം നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 20.53॥

വാചാമഗോചരോഽഹം വൈ വാങ്മനോ നാസ്തി കല്‍പിതം ।
അഹം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വാത്മാ അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിര്‍മലഃ ॥ 20.54॥

അഹം ബ്രഹ്മൈവ ചിന്‍മാത്രം അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിത്യശഃ ।
ഇദം ച സര്‍വദാ നാസ്തി അഹമേവ സദാ സ്ഥിരഃ ॥ 20.55॥

ഇദം സുഖമഹം ബ്രഹ്മ ഇദം സുഖമഹം ജഡം ।
ഇദം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സത്യം സത്യം പുനഃ പുനഃ ॥ 20.56॥

ഇത്യാത്മവൈഭവം പ്രോക്തം സര്‍വലോകേഷു ദുര്ലഭം ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 20.57॥

ശാന്തിദാന്തിപരമാ ഭവതാന്താഃ
സ്വാന്തഭാന്തമനിശം ശശികാന്തം ।
അന്തകാന്തകമഹോ കലയന്തഃ
വേദമൌലിവചനൈഃ കില ശാന്താഃ ॥ 20.58॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആത്മവൈഭവപ്രകരണം നാമ വിംശോഽധ്യായഃ ॥



21          ॥ ഏകവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
മഹാരഹസ്യം വക്ഷ്യാമി വേദാന്തേഷു ച ഗോപിതം ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 21.1॥

സച്ചിദാനന്ദമാത്രോഽഹം സര്‍വം സച്ചിന്‍മയം തതം ।
തദേവ ബ്രഹ്മ സമ്പശ്യത് ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 21.2॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ നാനാ ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
സത്യം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മാപ്യഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 21.3॥

ഗുരുര്‍ബ്രഹ്മ ഗുണോ ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മപരോഽസ്ംയഹം ।
നാന്തം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മാപരോഽസ്ംയഹം ॥ 21.4॥

വേദവേദ്യം പരം ബ്രഹ്മ വിദ്യാ ബ്രഹ്മ വിശേഷതഃ ।
ആത്മാ ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ആദ്യന്തം ബ്രഹ്മ സോഽസ്ംയഹം ॥ 21.5॥

സത്യം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ അന്യന്നാസ്തി സദാ പരം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ത്വഹം നാസ്തി അഹംകാരപരം നഹി ॥ 21.6॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം നാസ്തി അയമാത്മാ മഹാന്‍ സദാ ।
വേദാന്തവേദ്യോ ബ്രഹ്മാത്മാ അപരം ശശശൃങ്ഗവത് ॥ 21.7॥

ഭൂതം നാസ്തി ഭവിഷ്യം ന ബ്രഹ്മൈവ സ്ഥിരതാം ഗതഃ ।
ചിന്‍മയോഽഹം ജഡം തുച്ഛം ചിന്‍മാത്രം ദേഹനാശനം ॥ 21.8॥

ചിത്തം കിഞ്ചിത് ക്വചിച്ചാപി ചിത്തം ദൂരോഽഹമാത്മകഃ ।var was  ഹരോഽഹമാത്മകഃ
സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം യന്നാനൃതം ജഡദുഃഖകം ॥ 21.9॥

ആത്മാ സത്യമനന്താത്മാ ദേഹമേവ ന സംശയഃ ।
വാര്‍താപ്യസച്ഛ്രുതം തന്ന അഹമേവ മഹോമഹഃ ॥ 21.10॥

ഏകസംഖ്യാപ്യസദ്ബ്രഹ്മ സത്യമേവ സദാഽപ്യഹം ।
സര്‍വമേവമസത്യം ച ഉത്പന്നത്വാത് പരാത് സദാ ॥ 21.11॥

സര്‍വാവയവഹീനോഽപി നിത്യത്വാത് പരമോ ഹ്യഹം ।
സര്‍വം ദൃശ്യം ന മേ കിഞ്ചിത് ചിന്‍മയത്വാദ്വദാംയഹം ॥ 21.12॥

ആഗ്രഹം ച ന മേ കിഞ്ചിത് ചിന്‍മയത്വാദ്വദാംയഹം ।
ഇദമിത്യപി നിര്‍ദേശോ ന ക്വചിന്ന ക്വചിത് സദാ ॥ 21.13॥

നിര്‍ഗുണബ്രഹ്മ ഏവാഹം സുഗുരോരുപദേശതഃ ।
വിജ്ഞാനം സഗുണോ ബ്രഹ്മ അഹം വിജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ॥ 21.14॥

നിര്‍ഗുണോഽസ്മി നിരംശോഽസ്മി ഭവോഽസ്മി ഭരണോഽസ്ംയഹം ।
ദേവോഽസ്മി ദ്രവ്യപൂര്‍ണോഽസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി രഹിതോഽസ്ംയഹം ॥ 21.15॥

രസോഽസ്മി രസഹീനോഽസ്മി തുര്യോഽസ്മി ശുഭഭാവനഃ ।
കാമോഽസ്മി കാര്യഹീനോഽസ്മി നിത്യനിര്‍മലവിഗ്രഹഃ ॥ 21.16॥

ആചാരഫലഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
ഇദം സര്‍വം പരം ബ്രഹ്മ അയമാത്മാ ന വിസ്മയഃ ॥ 21.17॥

പൂര്‍ണാപൂര്‍ണസ്വരൂപാത്മാ നിത്യം സര്‍വാത്മവിഗ്രഹഃ ।
പരമാനന്ദതത്ത്വാത്മാ പരിച്ഛിന്നം ന ഹി ക്വചിത് ॥ 21.18॥

ഏകാത്മാ നിര്‍മലാകാര അഹമേവേതി ഭാവയ ।
അഹംഭാവനയാ യുക്ത അഹംഭാവേന സംയുതഃ ॥ 21.19॥

ശാന്തം ഭാവയ സര്‍വാത്മാ ശാംയതത്ത്വം മനോമലഃ ।
ദേഹോഽഹമിതി സന്ത്യജ്യ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചിനു ॥ 21.20॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ബ്രഹ്മമാത്രം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ഇദം നാഹമിദം നാഹമിദം നാഹം സദാ സ്മര ॥ 21.21॥

അഹം സോഽഹമഹം സോഽഹമഹം ബ്രഹ്മേതി ഭാവയ ।
ചിദഹം ചിദഹം ബ്രഹ്മ ചിദഹം ചിദഹം വദ ॥ 21.22॥

നേദം നേദം സദാ നേദം ന ത്വം നാഹം ച ഭാവയ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം വേദം ന കിഞ്ചന ॥ 21.23॥

സര്‍വം ശബ്ദാര്‍ഥഭവനം സര്‍വലോകഭയം ന ച ।
സര്‍വതീര്‍ഥം ന സത്യം ഹി സര്‍വദേവാലയം ന ഹി ॥ 21.24॥

സര്‍വചൈതന്യമാത്രത്വാത് സര്‍വം നാമ സദാ ന ഹി ।
സര്‍വരൂപം പരിത്യജ്യ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 21.25॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം തത്സത്യം പ്രപഞ്ചം പ്രകൃതിര്‍നഹി ।
പ്രാകൃതം സ്മരണം ത്യജ്യ ബ്രഹ്മസ്മരണമാഹര ॥ 21.26॥

തതസ്തദപി സന്ത്യജ്യ നിജരൂപേ സ്ഥിരോ ഭവ ।
സ്ഥിരരൂപം പരിത്യജ്യ ആത്മമാത്രം ഭവത്യസൌ ॥ 21.27॥

ത്യാഗത്വമപി സന്ത്യജ്യ ഭേദമാത്രം സദാ ത്യജ ।
സ്വയം നിജം സമാവൃത്യ സ്വയമേവ സ്വയം ഭജ ॥ 21.28॥

ഇദമിത്യങ്ഗുലീദൃഷ്ടമിദമസ്തമചേതനം ।
ഇദം വാക്യം ച വാക്യേന വാചാഽപി പരിവേദനം ॥ 21.29॥

സര്‍വഭാവം ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം നാസ്തി ന സംശയഃ ।
സര്‍വം തുച്ഛം ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം മായാ ന സംശയഃ ॥ 21.30॥

ത്വം ബ്രഹ്മാഹം ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവേദം ന സംശയഃ ।
സര്‍വം ചിത്തം ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 21.31॥

ബ്രഹ്മാന്യദ്ഭാതി ചേന്‍മിഥ്യാ സര്‍വം മിഥ്യാ പരാവരാ ।
ന ദേഹം പഞ്ചഭൂതം വാ ന ചിത്തം ഭ്രാന്തിമാത്രകം ॥ 21.32॥

ന ച ബുദ്ധീന്ദ്രിയാഭാവോ ന മുക്തിര്‍ബ്രഹ്മമാത്രകം ।
നിമിഷം ച ന ശങ്കാപി ന സങ്കല്‍പം തദസ്തി ചേത് ॥ 21.33॥

അഹങ്കാരമസദ്വിദ്ധി അഭിമാനം തദസ്തി ചേത് ।
ന ചിത്തസ്മരണം തച്ചേന്ന സന്ദേഹോ ജരാ യദി ॥ 21.34॥

പ്രാണോ???ദീയതേ ശാസ്തി ഘ്രാണോ യദിഹ ഗന്ധകം ।
ചക്ഷുര്യദിഹ ഭൂതസ്യ ശ്രോത്രം ശ്രവണഭാവനം ॥ 21.35॥

ത്വഗസ്തി ചേത് സ്പര്‍ശസത്താ ജിഹ്വാ ചേദ്രസസങ്ഗ്രഹഃ ।
ജീവോഽസ്തി ചേജ്ജീവനം ച പാദശ്ചേത് പാദചാരണം ॥ 21.36॥

ഹസ്തൌ യദി ക്രിയാസത്താ സ്രഷ്ടാ ചേത് സൃഷ്ടിസംഭവഃ ।
രക്ഷ്യം ചേദ്രക്ഷകോ വിഷ്ണുര്‍ഭക്ഷ്യം ചേദ്ഭക്ഷകഃ ശിവഃ ॥ 21.37॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
പൂജ്യം ചേത് പൂജനം ചാസ്തി ഭാസ്യം ചേദ്ഭാസകഃ ശിവഃ ॥ 21.38॥

സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ।
അസ്തി ചേത് കാരണം സത്യം കാര്യം ചൈവ ഭവിഷ്യതി ॥ 21.39॥

നാസ്തി ചേന്നാസ്തി ഹീനോഽഹം ബ്രഹ്മൈവാഹം പരായണം ।
അത്യന്തദുഃഖമേതദ്ധി അത്യന്തസുഖമവ്യയം ॥ 21.40॥

അത്യന്തം ജന്‍മമാത്രം ച അത്യന്തം രണസംഭവം ।
അത്യന്തം മലിനം സര്‍വമത്യന്തം നിര്‍മലം പരം ॥ 21.41॥

അത്യന്തം കല്‍പനം ദുഷ്ടം അത്യന്തം നിര്‍മലം ത്വഹം ।
അത്യന്തം സര്‍വദാ ദോഷമത്യന്തം സര്‍വദാ ഗുണം ॥ 21.42॥

അത്യന്തം സര്‍വദാ ശുഭ്രമത്യന്തം സര്‍വദാ മലം ।
അത്യന്തം സര്‍വദാ ചാഹമത്യന്തം സര്‍വദാ ഇദം ॥ 21.43॥

അത്യന്തം സര്‍വദാ ബ്രഹ്മ അത്യന്തം സര്‍വദാ ജഗത് ।
ഏതാവദുക്തമഭയമഹം ഭേദം ന കിഞ്ചന ॥ 21.44॥

സദസദ്വാപി നാസ്ത്യേവ സദസദ്വാപി വാക്യകം ।
നാസ്തി നാസ്തി ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 21.45॥

കാരണം കാര്യരൂപം വാ സര്‍വം നാസ്തി ന സംശയഃ ।
കര്‍താ ഭോക്താ ക്രിയാ വാപി ന ഭോജ്യം ഭോഗതൃപ്തതാ ॥ 21.46॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വ ശബ്ദോ ന വാസ്തവം ।
ഭൂതം ഭവിഷ്യം വാര്‍തം തു കാര്യം വാ നാസ്തി സര്‍വദാ ॥ 21.47॥

സദസദ്ഭേദ്യഭേദം വാ ന ഗുണാ ഗുണഭാഗിനഃ ।
നിര്‍മലം വാ മലം വാപി നാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ॥ 21.48॥

ഭാഷ്യം വാ ഭാഷണം വാഽപി നാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ।
പ്രബലം ദുര്‍ബലം വാപി അഹം ച ത്വം ച വാ ക്വചിത് ॥ 21.49॥

ഗ്രാഹ്യം ച ഗ്രാഹകം വാപി ഉപേക്ഷ്യം നാത്മനഃ ക്വചിത് ।
തീര്‍ഥം വാ സ്നാനരൂപം വാ ദേവോ വാ ദേവ പൂജനം ॥ 21.50॥

ജന്‍മ വാ മരണം ഹേതുര്‍നാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ।
സത്യം വാ സത്യരൂപം വാ നാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ॥ 21.51॥

മാതരഃ പിതരോ വാപി ദേഹോ വാ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ദൃഗ്രൂപം ദൃശ്യരൂപം വാ നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ॥ 21.52॥

മായാകാര്യം ച മായാ വാ നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ।
ജ്ഞാനം വാ ജ്ഞാനഭേദോ വാ നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ॥ 21.53॥

സര്‍വപ്രപഞ്ചഹേയത്വം പ്രോക്തം പ്രകരണം ച തേ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ആത്മാകാരം പ്രപദ്യതേ ॥ 21.54॥

സ്കന്ദഃ -
മായാ സാ ത്രിഗുണാ ഗണാധിപഗുരോരേണാങ്കചൂഡാമണേഃ
പാദാംഭോജസമര്‍ചനേന വിലയം യാത്യേവ നാസ്ത്യന്യഥാ ।
വിദ്യാ ഹൃദ്യതമാ സുവിദ്യുദിവ സാ ഭാത്യേവ ഹൃത്പങ്കജേ
യസ്യാനല്‍പതപോഭിരുഗ്രകരണാദൃക് തസ്യ മുക്തിഃ സ്ഥിരാ ॥ 21.55॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സര്‍വപ്രപഞ്ചഹേയത്വപ്രകരണവര്‍ണനം നാമ ഏകവിംശോഽധ്യായഃ ॥



22          ॥ ദ്വാവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ ബ്രഹ്മമയം സര്‍വം നാസ്തി സര്‍വം ജഗന്‍മൃഷാ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ചിന്താ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ജഡം ॥ 22.1॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ദോഷഃ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ഫലം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ വാര്‍താ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ദ്വയം ॥ 22.2॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ നിത്യമഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ഗതിഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ മാതാ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ പിതാ ॥ 22.3॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ സോഽയമഹം വൈശ്വാനരോ ന ഹി ।
അഹം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശമഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 22.4॥

സര്‍വാന്തരോഽഹം പൂര്‍ണാത്മാ സര്‍വാന്തരമനോഽന്തരഃ ।
അഹമേവ ശരീരാന്തരഹമേവ സ്ഥിരഃ സദാ ॥ 22.5॥

ഏവം വിജ്ഞാനവാന്‍ മുക്ത ഏവം ജ്ഞാനം സുദുര്ലഭം ।
അനേകശതസാഹസ്ത്രേഷ്വേക ഏവ വിവേകവാന്‍ ॥ 22.6॥

തസ്യ ദര്‍ശനമാത്രേണ പിതരസ്തൃപ്തിമാഗതാഃ ।
ജ്ഞാനിനോ ദര്‍ശനം പുണ്യം സര്‍വതീര്‍ഥാവഗാഹനം ॥ 22.7॥

ജ്ഞാനിനഃ ചാര്‍ചനേനൈവ ജീവന്‍മുക്തോ ഭവേന്നരഃ ।
ജ്ഞാനിനോ ഭോജനേ ദാനേ സദ്യോ മുക്തോ ഭവേന്നരഃ ॥ 22.8॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ ഗുരുഃ പരഃ ।
അഹം ശാന്തോഽസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി അഹമേവ ഗുണാന്തരഃ ॥ 22.9॥

ഗുണാതീതോ ജനാതീതഃ പരാതീതോ മനഃ പരഃ ।
പരതഃ പരതോഽതീതോ ബുദ്ധ്യാതീതോ രസാത് പരഃ ॥ 22.10॥

ഭാവാതീതോ മനാതീതോ വേദാതീതോ വിദഃ പരഃ ।
ശരീരാദേശ്ച പരതോ ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിതഃ ॥ 22.11॥

അവ്യക്താത് പരതോഽതീത ഇത്യേവം ജ്ഞാനനിശ്ചയഃ ।
ക്വചിദേതത്പരിത്യജ്യ സര്‍വം സംത്യജ്യ മൂകവത് ॥ 22.12॥

തൂഷ്ണീം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ശാശ്വതബ്രഹ്മവാന്‍ സ്വയം ।
ജ്ഞാനിനോ മഹിമാ കിഞ്ചിദണുമാത്രമപി സ്ഫുടം ॥ 22.13॥

ഹരിണാപി ഹരേണാപി ബ്രഹ്മണാപി സുരൈരപി ।
ന ശക്യതേ വര്‍ണയിതും കല്‍പകോടിശതൈരപി ॥ 22.14॥

അഹം ബ്രഹ്മേതി വിജ്ഞാനം ത്രിഷു ലോകേഷു ദുര്ലഭം ।
വിവേകിനം മഹാത്മാനം ബ്രഹ്മമാത്രേണാവസ്ഥിതം ॥ 22.15॥

ദ്രഷ്ടും ച ഭാഷിതും വാപി ദുര്ലഭം പാദസേവനം ।
കദാചിത് പാദതീര്‍ഥേന സ്നാതശ്ചേത് ബ്രഹ്മ ഏവ സഃ ॥ 22.16॥

സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ഏതത് പ്രകരണം പ്രോക്തം സര്‍വസിദ്ധാന്തസംഗ്രഹഃ ॥ 22.17॥

ദുര്ലഭം യഃ പഠേദ്ഭക്ത്യാ ബ്രഹ്മ സമ്പദ്യതേ നരഃ ।
വക്ഷ്യേ ബ്രഹ്മമയം സര്‍വം നാന്യത് സര്‍വം ജഗന്‍മൃഷാ ॥ 22.18॥

ബ്രഹ്മൈവ ജഗദാകാരം ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമിത്യപി വര്‍ജിതഃ ॥ 22.19॥

സര്‍വവര്‍ജിതചിന്‍മാത്രം സര്‍വവര്‍ജിതചേതനഃ ।
സര്‍വവര്‍ജിതശാന്താത്മാ സര്‍വമങ്ഗലവിഗ്രഹഃ ॥ 22.20॥

അഹം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ അസന്നേദം ന മേ ന മേ ।
ന മേ ഭൂതം ഭവിഷ്യച്ച ന മേ വര്‍ണം ന സംശയഃ ॥ 22.21॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന മേ തുച്ഛം അഹം ബ്രഹ്മ പരം തപഃ ।
ബ്രഹ്മരൂപമിദം സര്‍വം ബ്രഹ്മരൂപമനാമയം ॥ 22.22॥

ബ്രഹ്മൈവ ഭാതി ഭേദേന ബ്രഹ്മൈവ ന പരഃ പരഃ ।
ആത്മൈവ ദ്വൈതവദ്ഭാതി ആത്മൈവ പരമം പദം ॥ 22.23॥

ബ്രഹ്മൈവം ഭേദരഹിതം ഭേദമേവ മഹദ്ഭയം ।
ആത്മൈവാഹം നിര്‍മലോഽഹമാത്മൈവ ഭുവനത്രയം ॥ 22.24॥

ആത്മൈവ നാന്യത് സര്‍വത്ര സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യകഃ ।
അഹമേവ സദാ ഭാമി ബ്രഹ്മൈവാസ്മി പരോഽസ്ംയഹം ॥ 22.25॥

നിര്‍മലോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മ കാര്യാകാര്യവിവര്‍ജിതഃ ।
സദാ ശുദ്ധൈകരൂപോഽസ്മി സദാ ചൈതന്യമാത്രകഃ ॥ 22.26॥

നിശ്ചയോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മ സത്യോഽസ്മി സകലോഽസ്ംയഹം ।
അക്ഷരോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മ ശിവോഽസ്മി ശിഖരോഽസ്ംയഹം ॥ 22.27॥

സമരൂപോഽസ്മി ശാന്തോഽസ്മി തത്പരോഽസ്മി ചിദവ്യയഃ ।
സദാ ബ്രഹ്മ ഹി നിത്യോഽസ്മി സദാ ചിന്‍മാത്രലക്ഷണഃ ॥ 22.28॥

സദാഽഖണ്ഡൈകരൂപോഽസ്മി സദാമാനവിവര്‍ജിതഃ ।
സദാ ശുദ്ധൈകരൂപോഽസ്മി സദാ ചൈതന്യമാത്രകഃ ॥ 22.29॥

സദാ സന്‍മാനരൂപോഽസ്മി സദാ സത്താപ്രകാശകഃ ।
സദാ സിദ്ധാന്തരൂപോഽസ്മി സദാ പാവനമങ്ഗലഃ ॥ 22.30॥

ഏവം നിശ്ചിതവാന്‍ മുക്തഃ ഏവം നിത്യപരോ വരഃ ।
ഏവം ഭാവനയാ യുക്തഃ പരം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വദാ ॥ 22.31॥

ഏവം ബ്രഹ്മാത്മവാന്‍ ജ്ഞാനീ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
സ ഏവ പുരുഷോ ലോകേ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചിതഃ ॥ 22.32॥

സ ഏവ പുരുഷോ ജ്ഞാനീ ജീവന്‍മുക്തഃ സ ആത്മവാന്‍ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാനാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 22.33॥

നാഹം ജീവോ ന മേ ഭേദോ നാഹം ചിന്താ ന മേ മനഃ ।
നാഹം മാംസം ന മേഽസ്ഥീനി നാഹംകാരകലേവരഃ ॥ 22.34॥

ന പ്രമാതാ ന മേയം വാ നാഹം സര്‍വം പരോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വവിജ്ഞാനരൂപോഽസ്മി നാഹം സര്‍വം കദാചന ॥ 22.35॥

നാഹം മൃതോ ജന്‍മനാന്യോ ന ചിന്‍മാത്രോഽസ്മി നാസ്ംയഹം ।
ന വാച്യോഽഹം ന മുക്തോഽഹം ന ബുദ്ധോഽഹം കദാചന ॥ 22.36॥

ന ശൂന്യോഽഹം ന മൂഢോഽഹം ന സര്‍വോഽഹം പരോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വദാ ബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം ന രസോഽഹം സദാശിവഃ ॥ 22.37॥

ന ഘ്രാണോഽഹം ന ഗന്ധോഽഹം ന ചിഹ്നോഽയം ന മേ പ്രിയഃ ।
നാഹം ജീവോ രസോ നാഹം വരുണോ ന ച ഗോലകഃ ॥ 22.38॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹോ നാമരൂപം ന കിഞ്ചന ।
ന ശ്രോത്രോഽഹം ന ശബ്ദോഽഹം ന ദിശോഽഹം ന സാക്ഷികഃ ॥ 22.39॥

നാഹം ന ത്വം ന ച സ്വര്‍ഗോ നാഹം വായുര്‍ന സാക്ഷികഃ ।
പായുര്‍നാഹം വിസര്‍ഗോ ന ന മൃത്യുര്‍ന ച സാക്ഷികഃ ॥ 22.40॥

ഗുഹ്യം നാഹം ന ചാനന്ദോ ന പ്രജാപതിദേവതാ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 22.41॥

നാഹം മനോ ന സങ്കല്‍പോ ന ചന്ദ്രോ ന ച സാക്ഷികഃ ।
നാഹം ബുദ്ധീന്ദ്രിയോ ബ്രഹ്മാ നാഹം നിശ്ചയരൂപവാന്‍ ॥ 22.42॥

നാഹംകാരമഹം രുദ്രോ നാഭിമാനോ ന സാക്ഷികഃ ।
ചിത്തം നാഹം വാസുദേവോ ധാരണാ നായമീശ്വരഃ ॥ 22.43॥

നാഹം വിശ്വോ ന ജാഗ്രദ്വാ സ്ഥൂലദേഹോ ന മേ ക്വചിത് ।
ന പ്രാതിഭാസികോ ജീവോ ന ചാഹം വ്യാവഹാരികഃ ॥ 22.44॥

ന പാരമാര്‍ഥികോ ദേവോ നാഹമന്നമയോ ജഡഃ ।
ന പ്രാണമയകോശോഽഹം ന മനോമയകോശവാന്‍ ॥ 22.45॥

ന വിജ്ഞാനമയഃ കോശോ നാനന്ദമയകോശവാന്‍ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹോ നാമരൂപേ ന കിഞ്ചന ॥ 22.46॥

ഏതാവദുക്ത്വാ സകലം നാമരൂപദ്വയാത്മകം ।
സര്‍വം ക്ഷണേന വിസ്മൃത്യ കാഷ്ഠലോഷ്ടാദിവത് ത്യജേത് ॥ 22.47॥

ഏതത്സര്‍വമസന്നിത്യം സദാ വന്ധ്യാകുമാരവത് ।
ശശശൃങ്ഗവദേവേദം നരശൃങ്ഗവദേവ തത് ॥ 22.48॥

ആകാശപുഷ്പസദൃശം യഥാ മരുമരീചികാ ।
ഗന്ധര്‍വനഗരം യദ്വദിന്ദ്രജാലവദേവ ഹി ॥ 22.49॥

അസത്യമേവ സതതം പഞ്ചരൂപകമിഷ്യതേ ।
ശിഷ്യോപദേശകാലോ ഹി ദ്വൈതം ന പരമാര്‍ഥതഃ ॥ 22.50॥

മാതാ മൃതേ രോദനായ ദ്രവ്യം ദത്വാഽഽഹ്വയേജ്ജനാന്‍ ।
തേഷാം രോദനമാത്രം യത് കേവലം ദ്രവ്യപഞ്ചകം ॥ 22.51॥

തദദ്വൈതം മയാ പ്രോക്തം സര്‍വം വിസ്മൃത്യ കുഡ്യവത് ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ അഹമേവേതി ഭാവയ ॥ 22.52॥

അഹമേവ സുഖം ചേതി അഹമേവ ന ചാപരഃ ।
അഹം ചിന്‍മാത്രമേവേതി ബ്രഹ്മൈവേതി വിനിശ്ചിനു ॥ 22.53॥

അഹം നിര്‍മലശുദ്ധേതി അഹം ജീവവിലക്ഷണഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വാത്മാ അഹമിത്യവഭാസകഃ ॥ 22.54॥

അഹമേവ ഹി ചിന്‍മാത്രമഹമേവ ഹി നിര്‍ഗുണഃ ।
സര്‍വാന്തര്യാംയഹം ബ്രഹ്മ ചിന്‍മാത്രോഽഹം സദാശിവഃ ॥ 22.55॥

നിത്യമങ്ഗലരൂപാത്മാ നിത്യമോക്ഷമയഃ പുമാന്‍ ।
ഏവം നിശ്ചിത്യ സതതം സ്വാത്മാനം സ്വയമാസ്ഥിതഃ ॥ 22.56॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹോ നാമരൂപേ ന കിഞ്ചന ।
ഏതദ്രൂപപ്രകരണം സര്‍വവേദേഷു ദുര്ലഭം ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 22.57॥

തം വേദാദിവചോഭിരീഡിതമഹായാഗൈശ്ച ഭോഗൈര്‍വ്രതൈ-
ര്‍ദാനൈശ്ചാനശനൈര്യമാദിനിയമൈസ്തം വിദ്വിഷന്തേ ദ്വിജാഃ ।
തസ്യാനങ്ഗരിപോരതീവ സുമഹാഹൃദ്യം ഹി ലിങ്ഗാര്‍ചനം
തേനൈവാശു വിനാശ്യ മോഹമഖിലം ജ്ഞാനം ദദാതീശ്വരഃ ॥ 22.58॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നാമരൂപനിഷേധപ്രകരണം നാമ ദ്വാവിംശോഽധ്യായഃ ॥



23          ॥ ത്രയോവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
നിദാഘ ശൃണു വക്ഷ്യാമി സര്‍വലോകേഷു ദുര്ലഭം ।
ഇദം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.1॥

നാനാവിധജനം ലോകം നാനാ കാരണകാര്യകം ।
ബ്രഹ്മൈവാന്യദസത് സര്‍വം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.2॥

അഹം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ അസ്മി ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
കാലോ ബ്രഹ്മ ക്ഷണോ ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 23.3॥

വേദോ ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ സത്യം ബ്രഹ്മ പരാത് പരഃ ।
ഹംസോ ബ്രഹ്മ ഹരിര്‍ബ്രഹ്മ ശിവോ ബ്രഹ്മ ചിദവ്യയഃ ॥ 23.4॥

സര്‍വോപനിഷദോ ബ്രഹ്മ സാംയം ബ്രഹ്മ സമോഽസ്ംയഹം ।
അജോ ബ്രഹ്മ രസോ ബ്രഹ്മ വിയദ്ബ്രഹ്മ പരാത്പരഃ ॥ 23.5॥

ത്രുടിര്‍ബ്രഹ്മ മനോ ബ്രഹ്മ വ്യഷ്ടിര്‍ബ്രഹ്മ സദാമുദഃ ।
ഇദം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ തത്ത്വം ബ്രഹ്മ സദാ ജപഃ ॥ 23.6॥

അകാരോ ബ്രഹ്മ ഏവാഹമുകാരോഽഹം ന സംശയഃ ।
മകാരബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം മന്ത്രബ്രഹ്മമനുഃ പരം ॥ 23.7॥

ശികാരബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം വാകാരം ബ്രഹ്മ കേവലം ।
യകാരം ബ്രഹ്മ നിത്യം ച പഞ്ചാക്ഷരമഹം പരം ॥ 23.8॥

രേചകം ബ്രഹ്മ സദ്ബ്രഹ്മ പൂരകം ബ്രഹ്മ സര്‍വതഃ ।
കുംഭകം ബ്രഹ്മ സര്‍വോഽഹം ധാരണം ബ്രഹ്മ സര്‍വതഃ ॥ 23.9॥

ബ്രഹ്മൈവ നാന്യത് തത്സര്‍വം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ।
ഏവം ച നിശ്ചിതോ മുക്തഃ സദ്യ ഏവ ന സംശയഃ ॥ 23.10॥

കേചിദേവ മഹാമൂഢാഃ ദ്വൈതമേവം വദന്തി ഹി ।
ന സംഭാഷ്യാഃ സദാനര്‍ഹാ നമസ്കാരേ ന യോഗ്യതാ ॥ 23.11॥

മൂഢാ മൂഢതരാസ്തുച്ഛാസ്തഥാ മൂഢതമാഃ പരേ ।
ഏതേ ന സന്തി മേ നിത്യം അഹംവിജ്ഞാനമാത്രതഃ ॥ 23.12॥

സര്‍വം ചിന്‍മാത്രരൂപത്വാദാനന്ദത്വാന്ന മേ ഭയം ।
അഹമിത്യപി നാസ്ത്യേവ പരമിത്യപി ന ക്വചിത് ॥ 23.13॥

ബ്രഹ്മൈവ നാന്യത് തത്സര്‍വം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ।
കാലാതീതം സുഖാതീതം സര്‍വാതീതമതീതകം ॥ 23.14॥

നിത്യാതീതമനിത്യാനാമമിതം ബ്രഹ്മ കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യദ്യത്സര്‍വം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ॥ 23.15॥

ദ്വൈതസത്യത്വബുദ്ധിശ്ച ദ്വൈതബുദ്ധ്യാ ന തത് സ്മര ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യോഽസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 23.16॥

ബുദ്ധ്യാതീതം മനോഽതീതം വേദാതീതമതഃ പരം ।
ആത്മാതീതം ജനാതീതം ജീവാതീതം ച നിര്‍ഗുണം ॥ 23.17॥

കാഷ്ഠാതീതം കലാതീതം നാട്യാതീതം പരം സുഖം ।
ബ്രഹ്മമാത്രേണ സമ്പശ്യന്‍ ബ്രഹ്മമാത്രപരോ ഭവ ॥ 23.18॥

ബ്രഹ്മമാത്രപരോ നിത്യം ചിന്‍മാത്രോഽഹം ന സംശയഃ ।
ജ്യോതിരാനന്ദമാത്രോഽഹം നിജാനന്ദാത്മമാത്രകഃ ॥ 23.19॥

ശൂന്യാനന്ദാത്മമാത്രോഽഹം ചിന്‍മാത്രോഽഹമിതി സ്മര ।
സത്താമാത്രോഽഹമേവാത്ര സദാ കാലഗുണാന്തരഃ ॥ 23.20॥

നിത്യസന്‍മാത്രരൂപോഽഹം ശുദ്ധാനന്ദാത്മമാത്രകം ।
പ്രപഞ്ചഹീനരൂപോഽഹം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകഃ ॥ 23.21॥

നിശ്ചയാനന്ദമാത്രോഽഹം കേവലാനന്ദമാത്രകഃ ।
പരമാനന്ദമാത്രോഽഹം പൂര്‍ണാനന്ദോഽഹമേവ ഹി ॥ 23.22॥

ദ്വൈതസ്യമാത്രസിദ്ധോഽഹം സാംരാജ്യപദലക്ഷണം ।
ഇത്യേവം നിശ്ചയം കുര്‍വന്‍ സദാ ത്രിഷു യഥാസുഖം ॥ 23.23॥

ദൃഢനിശ്ചയരൂപാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയസന്‍മയഃ ।
ദൃഢനിശ്ചയശാന്താത്മാ ദൃഢനിശ്ചയമാനസഃ ॥ 23.24॥

ദൃഢനിശ്ചയപൂര്‍ണാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയനിര്‍മലഃ ।
ദൃഢനിശ്ചയജീവാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയമങ്ഗലഃ ॥ 23.25॥

ദൃഢനിശ്ചയജീവാത്മാ സംശയം നാശമേഷ്യതി ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര ബ്രഹ്മജ്ഞാനസ്യ ലക്ഷണം ॥ 23.26॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര വാക്യജ്ഞാനസ്യ ലക്ഷണം ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര കാരണം മോക്ഷസമ്പദഃ ॥ 23.27॥

ഏവമേവ സദാ കാര്യം ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിരം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹഃ സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.28॥

ആത്മാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം നാന്യദസ്തീതി ഭാവയ ।
തതസ്തദപി സന്ത്യജ്യ ഏക ഏവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 23.29॥

തതസ്തദപി സന്ത്യജ്യ നിര്‍ഗുണോ ഭവ സര്‍വദാ ।
നിര്‍ഗുണത്വം ച സന്ത്യജ്യ വാചാതീതോ ഭവേത് തതഃ ॥ 23.30॥

വാചാതീതം ച സന്ത്യജ്യ ചിന്‍മാത്രത്വപരോ ഭവ ।
ആത്മാതീതം ച സന്ത്യജ്യ ബ്രഹ്മമാത്രപരോ ഭവ ॥ 23.31॥

ചിന്‍മാത്രത്വം ച സന്ത്യജ്യ സര്‍വതൂഷ്ണീമ്പരോ ഭവ ।
സര്‍വതൂഷ്ണീം ച സന്ത്യജ്യ മഹാതൂഷ്ണീമ്പരോ ഭവ ॥ 23.32॥

മഹാതൂഷ്ണീം ച സന്ത്യജ്യ ചിത്തതൂഷ്ണീം സമാശ്രയ ।
ചിത്തതൂഷ്ണീം ച സന്ത്യജ്യ ജീവതൂഷ്ണീം സമാഹര ॥ 23.33॥

ജീവതൂഷ്ണീം പരിത്യജ്യ ജീവശൂന്യപരോ ഭവ ।
ശൂന്യത്യാഗം പരിത്യജ്യ യഥാ തിഷ്ഠ തഥാസി ഭോ ॥ 23.34॥

തിഷ്ഠത്വമപി സന്ത്യജ്യ അവാങ്മാനസഗോചരഃ ।
തതഃ പരം ന വക്തവ്യം തതഃ പശ്യേന്ന കിഞ്ചന ॥ 23.35॥

നോ ചേത് സര്‍വപരിത്യാഗോ ബ്രഹ്മൈവാഹമിതീരയ ।
സദാ സ്മരന്‍ സദാ ചിന്ത്യം സദാ ഭാവയ നിര്‍ഗുണം ॥ 23.36॥

സദാ തിഷ്ഠസ്വ തത്ത്വജ്ഞ സദാ ജ്ഞാനീ സദാ പരഃ ।
സദാനന്ദഃ സദാതീതഃ സദാദോഷവിവര്‍ജിതഃ ॥ 23.37॥

സദാ ശാന്തഃ സദാ തൃപ്തഃ സദാ ജ്യോതിഃ സദാ രസഃ ।
സദാ നിത്യഃ സദാ ശുദ്ധഃ സദാ ബുദ്ധഃ സദാ ലയഃ ॥ 23.38॥

സദാ ബ്രഹ്മ സദാ മോദഃ സദാനന്ദഃ സദാ പരഃ ।
സദാ സ്വയം സദാ ശൂന്യഃ സദാ മൌനീ സദാ ശിവഃ ॥ 23.39॥

സദാ സര്‍വം സദാ മിത്രഃ സദാ സ്നാനം സദാ ജപഃ ।
സദാ സര്‍വം ച വിസ്മൃത്യ സദാ മൌനം പരിത്യജ ॥ 23.40॥

ദേഹാഭിമാനം സന്ത്യജ്യ ചിത്തസത്താം പരിത്യജ ।
ആത്മൈവാഹം സ്വയം ചാഹം ഇത്യേവം സര്‍വദാ ഭവ ॥ 23.41॥

ഏവം സ്ഥിതേ ത്വം മുക്തോഽസി ന തു കാര്യാ വിചാരണാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം യത്കിഞ്ചിത് സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.42॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ ത്വം ബ്രഹ്മാസി നിരന്തരഃ ।
പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ ഏവാസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 23.43॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവ ത്വം കുരു കല്യാണമാത്മനഃ ।
മനസോ ഭൂഷണം ബ്രഹ്മ മനസോ ഭൂഷണം പരഃ ॥ 23.44॥

മനസോ ഭൂഷണം കര്‍താ ബ്രഹ്മൈവാഹമവേക്ഷതഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനദഃ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 23.45॥

സച്ചിദാനന്ദമഖിലം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ।
സച്ചിദാനന്ദജീവാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 23.46॥

സച്ചിദാനന്ദമദ്വൈതം സച്ചിദാനന്ദശങ്കരഃ ।
സച്ചിദാനന്ദവിജ്ഞാനം സച്ചിദാനന്ദഭോജനഃ ॥ 23.47॥

സച്ചിദാനന്ദപൂര്‍ണാത്മാ സച്ചിദാനന്ദകാരണഃ ।
സച്ചിദാനന്ദലീലാത്മാ സച്ചിദാനന്ദശേവധിഃ ॥ 23.48॥

സച്ചിദാനന്ദസര്‍വാങ്ഗഃ സച്ചിദാനന്ദചന്ദനഃ ।
സച്ചിദാനന്ദസിദ്ധാന്തഃ സച്ചിദാനന്ദവേദകഃ ॥ 23.49॥

സച്ചിദാനന്ദശാസ്ത്രാര്‍ഥഃ സച്ചിദാനന്ദവാചകഃ ।
സച്ചിദാനന്ദഹോമശ്ച സച്ചിദാനന്ദരാജ്യകഃ ॥ 23.50॥

സച്ചിദാനന്ദപൂര്‍ണാത്മാ സച്ചിദാനന്ദപൂര്‍ണകഃ ।
സച്ചിദാനന്ദസന്‍മാത്രം മൂഢേഷു പഠിതം ച യത് ॥ 23.51॥

ശുദ്ധം മൂഢേഷു യദ്ദത്തം സുബദ്ധം മാര്‍ഗചാരിണാ ।
വിഷയാസക്തചിത്തേഷു ന സംഭാഷ്യം വിവേകിനാ ॥ 23.52॥

സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ।
ഇച്ഛാ ചേദ്യദി നാരീണാം മുഖം ബ്രാഹ്മണ ഏവ ഹി ॥ 23.53॥

സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് സ്ത്രീഭേദം ച ന വിദ്യതേ ।
വേദശാസ്ത്രേണ യുക്തോഽപി ജ്ഞാനാഭാവാദ് ദ്വിജോഽദ്വിജഃ ॥ 23.54॥

ബ്രഹ്മൈവ തന്തുനാ തേന ബദ്ധാസ്തേ മുക്തിചിന്തകാഃ ।
സര്‍വമുക്തം ഭഗവതാ രഹസ്യം ശങ്കരേണ ഹി ॥ 23.55॥

സോമാപീഡപദാംബുജാര്‍ചനഫലൈര്‍ഭുക്ത്യൈ ഭവാന്‍ മാനസം
നാന്യദ്യോഗപഥാ ശ്രുതിശ്രവണതഃ കിം കര്‍മഭിര്‍ഭൂയതേ ।
യുക്ത്യാ ശിക്ഷിതമാനസാനുഭവതോഽപ്യശ്മാപ്യസങ്ഗോ വചാം
കിം ഗ്രാഹ്യം ഭവതീന്ദ്രിയാര്‍ഥരഹിതാനന്ദൈകസാന്ദ്രഃ ശിവഃ ॥ 23.56॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
രഹസ്യോപദേശപ്രകരണം നാമ ത്രയോവിംശോഽധ്യായഃ ॥



24          ॥ ചതുര്‍വിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
പുനഃ പുനഃ പരം വക്ഷ്യേ ആത്മനോഽന്യദസത് സ്വതഃ ।
അസതോ വചനം നാസ്തി സതോ നാസ്തി സദാ സ്ഥിതേ ॥ 24.1॥

ബ്രഹ്മാഭ്യാസ പരസ്യാഹം വക്ഷ്യേ നിര്‍ണയമാത്മനഃ ।
തസ്യാപി സകൃദേവാഹം വക്ഷ്യേ മങ്ഗലപൂര്‍വകം ॥ 24.2॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മാഹമേവാസ്മി ചിന്‍മാത്രോ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ ചിദാത്മകം ॥ 24.3॥

അഹം മമേതി നാസ്ത്യേവ അഹം ജ്ഞാനീതി നാസ്തി ച ।
ശുദ്ധോഽഹം ബ്രഹ്മരൂപോഽഹമാനന്ദോഽഹമജോ നരഃ ॥ 24.4॥var was  നജഃ
ദേവോഽഹം ദിവ്യഭാനോഽഹം തുര്യോഽഹം ഭവഭാവ്യഹം ।
അണ്ഡജോഽഹമശേഷോഽഹമന്തരാദന്തരോഽസ്ംയഹം ॥ 24.5॥

അമരോഽഹമജസ്രോഽഹമത്യന്തപരമോഽസ്ംയഹം ।
പരാപരസ്വരൂപോഽഹം നിത്യാനിത്യരസോഽസ്ംയഹം ॥ 24.6॥

ഗുണാഗുണവിഹീനോഽഹം തുര്യാതുര്യരസോഽസ്ംയഹം ।
ശാന്താശാന്തവിഹീനോഽഹം ജ്ഞാനാജ്ഞാനരസോഽസ്ംയഹം ॥ 24.7॥

കാലാകാലവിഹീനോഽഹമാത്മാനാത്മവിവര്‍ജിതഃ ।
ലബ്ധാലബ്ധാദിഹീനോഽഹം സര്‍വശൂന്യോഽഹമവ്യയഃ ॥ 24.8॥

അഹമേവാഹമേവാഹമനന്തരനിരന്തരം ।
ശാശ്വതോഽഹമലക്ഷ്യോഽഹമാത്മാ ന പരിപൂര്‍ണതഃ ॥ 24.9॥

ഇത്യാദിശബ്ദമുക്തോഽഹം ഇത്യാദ്യം ച ന ചാസ്ംയഹം ।
ഇത്യാദിവാക്യമുക്തോഽഹം സര്‍വവര്‍ജിതദുര്‍ജയഃ ॥ 24.10॥

നിരന്തരോഽഹം ഭൂതോഽഹം ഭവ്യോഽഹം ഭവവര്‍ജിതഃ ।
ലക്ഷ്യലക്ഷണഹീനോഽഹം കാര്യഹീനോഽഹമാശുഗഃ ॥ 24.11॥

വ്യോമാദിരൂപഹീനോഽഹം വ്യോമരൂപോഽഹമച്യുതഃ ।
അന്തരാന്തരഭാവോഽഹമന്തരാന്തരവര്‍ജിതഃ ॥ 24.12॥

സര്‍വസിദ്ധാന്തരൂപോഽഹം സര്‍വദോഷവിവര്‍ജിതഃ ।
ന കദാചന മുക്തോഽഹം ന ബദ്ധോഽഹം കദാചന ॥ 24.13॥

ഏവമേവ സദാ കൃത്വാ ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്മര ।
ഏതാവദേവ മാത്രം തു മുക്തോ ഭവതു നിശ്ചയഃ ॥ 24.14॥

ചിന്‍മാത്രോഽഹം ശിവോഽഹം വൈ ശുഭമാത്രമഹം സദാ ।
സദാകാരോഽഹം മുക്തോഽഹം സദാ വാചാമഗോചരഃ ॥ 24.15॥

സര്‍വദാ പരിപൂര്‍ണോഽഹം വേദോപാധിവിവര്‍ജിതഃ ।
ചിത്തകാര്യവിഹീനോഽഹം ചിത്തമസ്തീതി മേ ന ഹി ॥ 24.16॥

യത് കിഞ്ചിദപി നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ പ്രിയഭാഷണം ।
ആത്മപ്രിയമനാത്മാ ഹി ഇദം മേ വസ്തുതോ ന ഹി ॥ 24.17॥

ഇദം ദുഃഖമിദം സൌഖ്യമിദം ഭാതി അഹം ന ഹി ।
സര്‍വവര്‍ജിതരൂപോഽഹം സര്‍വവര്‍ജിതചേതനഃ ॥ 24.18॥

അനിര്‍വാച്യമനിര്‍വാച്യം പരം ബ്രഹ്മ രസോഽസ്ംയഹം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ അഹമേവ പരാത് പരഃ ॥ 24.19॥

അഹം ചൈതന്യഭൂതാത്മാ ദേഹോ നാസ്തി കദാചന ।
ലിങ്ഗദേഹം ച നാസ്ത്യേവ കാരണം ദേഹമേവ ന ॥ 24.20॥

അഹം ത്യക്ത്വാ പരം ചാഹം അഹം ബ്രഹ്മസ്വരൂപതഃ ।
കാമാദിവര്‍ജിതോഽതീതഃ കാലഭേദപരാത്പരഃ ॥ 24.21॥

ബ്രഹ്മൈവേദം ന സംവേദ്യം നാഹം ഭാവം ന വാ നഹി ।
സര്‍വസംശയസംശാന്തോ ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിതിഃ ॥ 24.22॥

നിശ്ചയം ച ന മേ കിഞ്ചിത് ചിന്താഭാവാത് സദാഽക്ഷരഃ ।
ചിദഹം ചിദഹം ബ്രഹ്മ ചിദഹം ചിദഹം സദാ ॥ 24.23॥

ഏവം ഭാവനയാ യുക്തസ്ത്യക്തശങ്കഃ സുഖീഭവ ।
സര്‍വസങ്ഗം പരിത്യജ്യ ആത്മൈക്യൈവം ഭവാന്വഹം ॥ 24.24॥

സങ്ഗം നാമ പ്രവക്ഷ്യേഽഹം ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
സത്യോഽഹം പരമാത്മാഽഹം സ്വയമേവ സ്വയം സ്വയം ॥ 24.25॥

നാഹം ദേഹോ ന ച പ്രാണോ ന ദ്വന്ദ്വോ ന ച നിര്‍മലഃ ।
ഏഷ ഏവ ഹി സത്സങ്ഗഃ ഏഷ ഏവ ഹി നിര്‍മലഃ ॥ 24.26॥

മഹത്സങ്ഗേ മഹദ്ബ്രഹ്മഭാവനം പരമം പദം ।
അഹം ശാന്തപ്രഭാവോഽഹം അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 24.27॥

അഹം ത്യക്തസ്വരൂപോഽഹം അഹം ചിന്താദിവര്‍ജിതഃ ।
ഏഷ ഏവ ഹി സത്സങ്ഗഃ ഏഷ നിത്യം ഭവാനഹം ॥ 24.28॥

സര്‍വസങ്കല്‍പഹീനോഽഹം സര്‍വവൃത്തിവിവര്‍ജിതഃ ।
അമൃതോഽഹമജോ നിത്യം മൃതിഭീതിരതീതികഃ ॥ 24.29॥

സര്‍വകല്യാണരൂപോഽഹം സര്‍വദാ പ്രിയരൂപവാന്‍ ।
സമലാങ്ഗോ മലാതീതഃ സര്‍വദാഹം സദാനുഗഃ ॥ 24.30॥

അപരിച്ഛിന്നസന്‍മാത്രം സത്യജ്ഞാനസ്വരൂപവാന്‍ ।
നാദാന്തരോഽഹം നാദോഽഹം നാമരൂപവിവര്‍ജിതഃ ॥ 24.31॥

അത്യന്താഭിന്നഹീനോഽഹമാദിമധ്യാന്തവര്‍ജിതഃ ।
ഏവം നിത്യം ദൃഢാഭ്യാസ ഏവം സ്വാനുഭവേന ച ॥ 24.32॥

ഏവമേവ ഹി നിത്യാത്മഭാവനേന സുഖീ ഭവ ।
ഏവമാത്മാ സുഖം പ്രാപ്തഃ പുനര്‍ജന്‍മ ന സംഭവേത് ॥ 24.33॥

സദ്യോ മുക്തോ ഭവേദ്ബ്രഹ്മാകാരേണ പരിതിഷ്ഠതി ।
ആത്മാകാരമിദം വിശ്വമാത്മാകാരമഹം മഹത് ॥ 24.34॥

ആത്മൈവ നാന്യദ്ഭൂതം വാ ആത്മൈവ മന ഏവ ഹി ।
ആത്മൈവ ചിത്തവദ്ഭാതി ആത്മൈവ സ്മൃതിവത് ക്വചിത് ॥ 24.35॥

ആത്മൈവ വൃത്തിവദ്ഭാതി ആത്മൈവ ക്രോധവത് സദാ ।var was  വൃത്തിമദ്ഭാതി
ആത്മൈവ ശ്രവണം തദ്വദാത്മൈവ മനനം ച തത് ॥ 24.36॥

ആത്മൈവോപക്രമം നിത്യമുപസംഹാരമാത്മവത് ।
ആത്മൈവാഭ്യാം സമം നിത്യമാത്മൈവാപൂര്‍വതാഫലം ॥ 24.37॥

അര്‍ഥവാദവദാത്മാ ഹി പരമാത്മോപപത്തി ഹി ।
ഇച്ഛാ പ്രാരഭ്യവദ്ബ്രഹ്മ ഇച്ഛാമാരഭ്യവത് പരഃ ॥ 24.38॥var was  പ്രാരബ്ധവദ്
പരേച്ഛാരബ്ധവദ്ബ്രഹ്മാ ഇച്ഛാശക്തിശ്ചിദേവ ഹി ।
അനിച്ഛാശക്തിരാത്മൈവ പരേച്ഛാശക്തിരവ്യയഃ ॥ 24.39॥

പരമാത്മൈവാധികാരോ വിഷയം പരമാത്മനഃ ।
സംബന്ധം പരമാത്മൈവ പ്രയോജനം പരാത്മകം ॥ 24.40॥

ബ്രഹ്മൈവ പരമം സങ്ഗം കര്‍മജം ബ്രഹ്മ സങ്ഗമം ।
ബ്രഹ്മൈവ ഭ്രാന്തിജം ഭാതി ദ്വന്ദ്വം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യതഃ ॥ 24.41॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ സദ്യ ഏവ വിമോക്ഷദം ।
സവികല്‍പസമാധിസ്ഥം നിര്‍വികല്‍പസമാധി ഹി ॥ 24.42॥

ശബ്ദാനുവിദ്ധം ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ ദൃശ്യാനുവിദ്ധകം ।
ബ്രഹ്മൈവാദിസമാധിശ്ച തന്‍മധ്യമസമാധികം ॥ 24.43॥

ബ്രഹ്മൈവ നിശ്ചയം ശൂന്യം തദുക്തമസമാധികം ।
ദേഹാഭിമാനരഹിതം തദ്വൈരാഗ്യസമാധികം ॥ 24.44॥

ഏതദ്ഭാവനയാ ശാന്തം ജീവന്‍മുക്തസമാധികഃ ।
അത്യന്തം സര്‍വശാന്തത്വം ദേഹോ മുക്തസമാധികം ॥ 24.45॥

ഏതദഭ്യാസിനാം പ്രോക്തം സര്‍വം ചൈതത്സമന്വിതം ।
സര്‍വം വിസ്മൃത്യ വിസ്മൃത്യ ത്യക്ത്വാ ത്യക്ത്വാ പുനഃ പുനഃ ॥ 24.46॥

സര്‍വവൃത്തിം ച ശൂന്യേന സ്ഥാസ്യാമീതി വിമുച്യ ഹി ।
ന സ്ഥാസ്യാമീതി വിസ്മൃത്യ ഭാസ്യാമീതി ച വിസ്മര ॥ 24.47॥

ചൈതന്യോഽഹമിതി ത്യക്ത്വാ സന്‍മാത്രോഽഹമിതി ത്യജ ।
ത്യജനം ച പരിത്യജ്യ ഭാവനം ച പരിത്യജ ॥ 24.48॥

സര്‍വം ത്യക്ത്വാ മനഃ ക്ഷിപ്രം സ്മരണം ച പരിത്യജ ।
സ്മരണം കിഞ്ചിദേവാത്ര മഹാസംസാരസാഗരം ॥ 24.49॥

സ്മരണം കിഞ്ചിദേവാത്ര മഹാദുഃഖം ഭവേത് തദാ ।
മഹാദോഷം ഭവം ബന്ധം ചിത്തജന്‍മ ശതം മനഃ ॥ 24.50॥

പ്രാരബ്ധം ഹൃദയഗ്രന്ഥി ബ്രഹ്മഹത്യാദി പാതകം ।
സ്മരണം ചൈവമേവേഹ ബന്ധമോക്ഷസ്യ കാരണം ॥ 24.51॥

അഹം ബ്രഹ്മപ്രകരണം സര്‍വദുഃഖവിനാശകം ।
സര്‍വപ്രപഞ്ചശമനം സദ്യോ മോക്ഷപ്രദം സദാ ।
ഏതച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 24.52॥

ഭക്ത്യാ പദ്മദലാക്ഷപൂജിതപദധ്യാനാനുവൃത്ത്യാ മനഃ
സ്വാന്താനന്തപഥപ്രചാരവിധുരം മുക്ത്യൈ ഭവേന്‍മാനസം ।
സങ്കല്‍പോജ്ഝിതമേതദല്‍പസുമഹാശീലോ ദയാംഭോനിധൌ
കശ്ചിത് സ്യാച്ഛിവഭക്തധുര്യസുമഹാശാന്തഃ ശിവപ്രേമതഃ ॥ 24.53॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
അഹം ബ്രഹ്മപ്രകരണനിരൂപണം നാമ ചതുര്‍വിംശോഽധ്യായഃ ॥



25          ॥ പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ പ്രസിദ്ധമാത്മാനം സര്‍വലോകപ്രകാശകം ।
സര്‍വാകാരം സദാ സിദ്ധം സര്‍വത്ര നിബിഡം മഹത് ॥ 25.1॥

തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സന്ദേഹ ഇതി നിശ്ചിത്യ തിഷ്ഠ ഭോഃ ।
ചിദേവാഹം ചിദേവാഹം ചിത്രം ചേദഹമേവ ഹി ॥ 25.2॥

വാചാവധിശ്ച ദേവോഽഹം ചിദേവ മനസഃ പരഃ ।
ചിദേവാഹം പരം ബ്രഹ്മ ചിദേവ സകലം പദം ॥ 25.3॥

സ്ഥൂലദേഹം ചിദേവേദം സൂക്ഷ്മദേഹം ചിദേവ ഹി ।
ചിദേവ കരണം സോഽഹം കായമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.4॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിശ്ച ഉത്തമാധമമധ്യമാഃ ।
ദേഹഹീനശ്ചിദേവാഹം സൂക്ഷ്മദേഹശ്ചിദേവ ഹി ॥ 25.5॥

ചിദേവ കാരണം സോഽഹം ബുദ്ധിഹീനശ്ചിദേവ ഹി ।
ഭാവഹീനശ്ചിദേവാഹം ദോഷഹീനശ്ചിദേവ ഹി ॥ 25.6॥

അസ്തിത്വം ബ്രഹ്മ നാസ്ത്യേവ നാസ്തി ബ്രഹ്മേതി നാസ്തി ഹി ।
അസ്തി നാസ്തീതി നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.7॥

സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സാകാരം നാസ്തി നാസ്തി ഹി ।
യത്കിഞ്ചിദപി നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.8॥

അന്വയവ്യതിരേകം ച ആദിമധ്യാന്തദൂഷണം ।
സര്‍വം ചിന്‍മാത്രരൂപത്വാദഹമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.9॥

സര്‍വാപരം ച സദസത് കാര്യകാരണകര്‍തൃകം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.10॥

അശുദ്ധം ശുദ്ധമദ്വൈതം ദ്വൈതമേകമനേകകം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.11॥

അസത്യസത്യമദ്വന്ദ്വം ദ്വന്ദ്വം ച പരതഃ പരം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.12॥

ഭൂതം ഭവിഷ്യം വര്‍തം ച മോഹാമോഹൌ സമാസമൌ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.13॥

ക്ഷണം ലവം ത്രുടിര്‍ബ്രഹ്മ ത്വമ്പദം തത്പദം തഥാ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.14॥

ത്വമ്പദം തത്പദം വാപി ഐക്യം ച ഹ്യഹമേവ ഹി ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.15॥

ആനന്ദം പരമാനന്ദം സര്‍വാനന്ദം നിജം മഹത് ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.16॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ കം ബ്രഹ്മ ഹ്യക്ഷരം പരം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.17॥

വിഷ്ണുരേവ പരം ബ്രഹ്മ ശിവോ ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.18॥

ശ്രോത്രം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ശബ്ദം ബ്രഹ്മ പദം ശുഭം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.19॥

സ്പര്‍ശോ ബ്രഹ്മ പദം ത്വക്ച ത്വക്ച ബ്രഹ്മ പരസ്പരം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.20॥

പരം രൂപം ചക്ഷുഭിഃ ഏവ തത്രൈവ യോജ്യതാം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.21॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം സതതം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.22॥

ചിന്‍മയാനന്ദമാത്രോഽഹം ഇദം വിശ്വമിദം സദാ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.23॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം യത്കിഞ്ചിത് തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.24॥

വാചാ യത് പ്രോച്യതേ നാമ മനസാ മനുതേ തു യത് ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.25॥

കാരണേ കല്‍പിതേ യദ്യത് തൂഷ്ണീം വാ സ്ഥീയതേ സദാ ।
ശരീരേണ തു യദ് ഭുങ്ക്തേ ഇന്ദ്രിയൈര്യത്തു ഭാവ്യതേ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.26॥

വേദേ യത് കര്‍മ വേദോക്തം ശാസ്ത്രം ശാസ്ത്രോക്തനിര്‍ണയം ।
ഗുരൂപദേശസിദ്ധാന്തം ശുദ്ധാശുദ്ധവിഭാസകം ॥ 25.27॥

കാമാദികലനം ബ്രഹ്മ ദേവാദി കലനം പൃഥക് ।
ജീവയുക്തേതി കലനം വിദേഹോ മുക്തികല്‍പനം ॥ 25.28॥

ബ്രഹ്മ ഇത്യപി സങ്കല്‍പം ബ്രഹ്മവിദ്വരകല്‍പനം ।
വരീയാനിതി സങ്കല്‍പം വരിഷ്ഠ ഇതി കല്‍പനം ॥ 25.29॥

ബ്രഹ്മാഹമിതി സങ്കല്‍പം ചിദഹം ചേതി കല്‍പനം ।
മഹാവിദ്യേതി സങ്കല്‍പം മഹാമായേതി കല്‍പനം ॥ 25.30॥

മഹാശൂന്യേതി സങ്കല്‍പം മഹാചിന്തേതി കല്‍പനം ।
മഹാലോകേതി സങ്കല്‍പം മഹാസത്യേതി കല്‍പനം ॥ 25.31॥

മഹാരൂപേതി സങ്കല്‍പം മഹാരൂപം ച കല്‍പനം ।
സര്‍വസങ്കല്‍പകം ചിത്തം സര്‍വസങ്കല്‍പകം മനഃ ॥ 25.32॥

സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
സര്‍വം ദ്വൈതം മനോരൂപം സര്‍വം ദുഃഖം മനോമയം ॥ 25.33॥

ചിദേവാഹം ന സന്ദേഹഃ ചിദേവേദം ജഗത്ത്രയം ।
യത്കിഞ്ചിദ്ഭാഷണം വാപി യത്കിഞ്ചിന്‍മനസോ ജപം ।
യത്കിഞ്ചിന്‍മാനസം കര്‍മ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 25.34॥

സര്‍വം നാസ്തീതി സന്‍മന്ത്രം ജീവബ്രഹ്മസ്വരൂപകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമിത്യേവം മന്ത്രഞ്ചൈവോത്തമോത്തമം ॥ 25.35॥

അനുക്തമന്ത്രം സന്‍മന്ത്രം വൃത്തിശൂന്യം പരം മഹത് ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പം തദേവ പരമം പദം ॥ 25.36॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പം മഹാദേവേതി കീര്‍തനം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പം ശിവപൂജാസമം മഹത് ॥ 25.37॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേത്യനുഭവഃ സര്‍വാകാരോ ന സംശയഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പം സര്‍വത്യാഗമിതീരിതം ॥ 25.38॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പം ഭാവാഭാവവിനാശനം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പം മഹാദേവേതി നിശ്ചയഃ ॥ 25.39॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പം കാലസത്താവിനിര്‍മുക്തഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പഃ ദേഹസത്താ വിമുക്തികഃ ॥ 25.40॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സങ്കല്‍പഃ സച്ചിദാനന്ദരൂപകഃ ।
സര്‍വോഽഹം ബ്രഹ്മമാത്രൈവ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 25.41॥

ഇദമിത്യേവ യത്കിഞ്ചിത് തദ്ബ്രഹ്മൈവ ന സംശയഃ ।
ഭ്രാന്തിശ്ച നരകം ദുഃഖം സ്വര്‍ഗഭ്രാന്തിരിതീരിതാ ॥ 25.42॥

ബ്രഹ്മാ വിഷ്ണുരിതി ഭ്രാന്തിര്‍ഭ്രാന്തിശ്ച ശിവരൂപകം ।
വിരാട് സ്വരാട് തഥാ സംരാട് സൂത്രാത്മാ ഭ്രാന്തിരേവ ച ॥ 25.43॥

ദേവാശ്ച ദേവകാര്യാണി സൂര്യാചന്ദ്രമസോര്‍ഗതിഃ ।
മുനയോ മനവഃ സിദ്ധാ ഭ്രാന്തിരേവ ന സംശയഃ ॥ 25.44॥

സര്‍വദേവാസുരാ ഭ്രാന്തിസ്തേഷാം യുദ്ധാദി ജന്‍മ ച ।
വിഷ്ണോര്‍ജന്‍മാവതാരാണി ചരിതം ശാന്തിരേവ ഹി ॥ 25.45॥

ബ്രഹ്മണഃ സൃഷ്ടികൃത്യാനി രുദ്രസ്യ ചരിതാനി ച ।
സര്‍വഭ്രാന്തിസമായുക്തം ഭ്രാന്ത്യാ ലോകാശ്ചതുര്‍ദശ ॥ 25.46॥

വര്‍ണാശ്രമവിഭാഗശ്ച ഭ്രാന്തിരേവ ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മവിഷ്ണ്വീശരുദ്രാണാമുപാസാ ഭ്രാന്തിരേവ ച ॥ 25.47॥

തത്രാപി യന്ത്രമന്ത്രാഭ്യാം ഭ്രാന്തിരേവ ന സംശയഃ ।
വാചാമഗോചരം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മമയം ച ഹി ॥ 25.48॥

സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ചിദേവ ഹി ।
ഏവം വദ ത്വം തിഷ്ഠ ത്വം സദ്യോ മുക്തോ ഭവിഷ്യസി ॥ 25.49॥

ഏതാവദുക്തം യത്കിഞ്ചിത് തന്നാസ്ത്യേവ ന സംശയഃ ।
ഏവം യദാന്തരം ക്ഷിപ്രം ബ്രഹ്മൈവ ദൃഢനിശ്ചയം ॥ 25.50॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര പ്രഥമം കാരണം ഭവേത് ।
നിശ്ചയഃ ഖല്വയം പശ്ചാത് സ്വയമേവ ഭവിഷ്യതി ॥ 25.51॥

ആര്‍തം യച്ഛിവപാദതോഽന്യദിതരം തജ്ജാദിശബ്ദാത്മകം
ചേതോവൃത്തിപരം പരാപ്രമുദിതം ഷഡ്ഭാവസിദ്ധം ജഗത് ।
ഭൂതാക്ഷാദിമനോവചോഭിരനഘേ സാന്ദ്രേ മഹേശേ ഘനേ
സിന്ധൌ സൈന്ധവഖണ്ഡവജ്ജഗദിദം ലീയേത വൃത്ത്യുജ്ഝിതം ॥ 25.52॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മണസ്സര്‍വരൂപത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ ॥



26          ॥ ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ സച്ചിത്പരാനന്ദം സ്വഭാവം സര്‍വദാ സുഖം ।
സര്‍വവേദപുരാണാനാം സാരാത് സാരതരം സ്വയം ॥ 26.1॥

ന ഭേദം ച ദ്വയം ദ്വന്ദ്വം ന ഭേദം ഭേദവര്‍ജിതം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.2॥

ന ക്വചിന്നാത ഏവാഹം നാക്ഷരം ന പരാത്പരം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.3॥

ന ബഹിര്‍നാന്തരം നാഹം ന സങ്കല്‍പോ ന വിഗ്രഹഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.4॥

ന സത്യം ച പരിത്യജ്യ ന വാര്‍താ നാര്‍ഥദൂഷണം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.5॥

ന ഗുണോ ഗുണിവാക്യം വാ ന മനോവൃത്തിനിശ്ചയഃ ।
ന ജപം ന പരിച്ഛിന്നം ന വ്യാപകമസത് ഫലം ॥ 26.6॥

ന ഗുരുര്‍ന ച ശിഷ്യോ വാ ന സ്ഥിരം ന ശുഭാശുഭം ।
നൈകരൂപം നാന്യരൂപം ന മോക്ഷോ ന ച ബന്ധകം ॥ 26.7॥

അഹം പദാര്‍ഥസ്തത്പദം വാ നേന്ദ്രിയം വിഷയാദികം ।
ന സംശയം ന തുച്ഛം വാ ന നിശ്ചയം ന വാ കൃതം ॥ 26.8॥

ന ശാന്തിരൂപമദ്വൈതം ന ചോര്‍ധ്വം ന ച നീചകം ।
ന ലക്ഷണം ന ദുഃഖാങ്ഗം ന സുഖം ന ച ചഞ്ചലം ॥ 26.9॥

ന ശരീരം ന ലിങ്ഗം വാ ന കാരണമകാരണം ।
ന ദുഃഖം നാന്തികം നാഹം ന ഗൂഢം ന പരം പദം ॥ 26.10॥

ന സഞ്ചിതം ച നാഗാമി ന സത്യം ച ത്വമാഹകം ।
നാജ്ഞാനം ന ച വിജ്ഞാനം ന മൂഢോ ന ച വിജ്ഞവാന്‍ ॥ 26.11॥

ന നീചം നരകം നാന്തം ന മുക്തിര്‍ന ച പാവനം ।
ന തൃഷ്ണാ ന ച വിദ്യാത്വം നാഹം തത്ത്വം ന ദേവതാ ॥ 26.12॥

ന ശുഭാശുഭസങ്കേതോ ന മൃത്യുര്‍ന ച ജീവനം ।
ന തൃപ്തിര്‍ന ച ഭോജ്യം വാ ന ഖണ്ഡൈകരസോഽദ്വയം ॥ 26.13॥

ന സങ്കല്‍പം ന പ്രപഞ്ചം ന ജാഗരണരാജകം ।
ന കിഞ്ചിത്സമതാദോഷോ ന തുര്യഗണനാ ഭ്രമഃ ॥ 26.14॥

ന സര്‍വം സമലം നേഷ്ടം ന നീതിര്‍ന ച പൂജനം ।
ന പ്രപഞ്ചം ന ബഹുനാ നാന്യഭാഷണസങ്ഗമഃ ॥ 26.15॥

ന സത്സങ്ഗമസത്സങ്ഗഃ ന ബ്രഹ്മ ന വിചാരണം ।
നാഭ്യാസം ന ച വക്താ ച ന സ്നാനം ന ച തീര്‍ഥകം ॥ 26.16॥

ന പുണ്യം ന ച വാ പാപം ന ക്രിയാ ദോഷകാരണം ।
ന ചാധ്യാത്മം നാധിഭൂതം ന ദൈവതമസംഭവം ॥ 26.17॥

ന ജന്‍മമരണേ ക്വാപി ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തികം ।
ന ഭൂലോകം ന പാതാലം ന ജയാപജയാജയൌ ॥ 26.18॥

ന ഹീനം ന ച വാ ഭീതിര്‍ന രതിര്‍ന മൃതിസ്ത്വരാ ।
അചിന്ത്യം നാപരാധ്യാത്മാ നിഗമാഗമവിഭ്രമഃ ॥ 26.19॥

ന സാത്ത്വികം രാജസം ച ന താമസഗുണാധികം ।
ന ശൈവം ന ച വേദാന്തം ന സ്വാദ്യം തന്ന മാനസം ॥ 26.20॥

ന ബന്ധോ ന ച മോക്ഷോ വാ ന വാക്യം ഐക്യലക്ഷണം ।
ന സ്ത്രീരൂപം ന പുംഭാവഃ ന ഷണ്ഡോ ന സ്ഥിരഃ പദം ॥ 26.21॥

ന ഭൂഷണം ന ദൂഷണം ന സ്തോത്രം ന സ്തുതിര്‍ന ഹി ।
ന ലൌകികം വൈദികം ന ശാസ്ത്രം ന ച ശാസനം ॥ 26.22॥

ന പാനം ന കൃശം നേദം ന മോദം ന മദാമദം ।
ന ഭാവനമഭാവോ വാ ന കുലം നാമരൂപകം ॥ 26.23॥

നോത്കൃഷ്ടം ച നികൃഷ്ടം ച ന ശ്രേയോഽശ്രേയ ഏവ ഹി ।
നിര്‍മലത്വം മലോത്സര്‍ഗോ ന ജീവോ ന മനോദമഃ ॥ 26.24॥

ന ശാന്തികലനാ നാഗം ന ശാന്തിര്‍ന ശമോ ദമഃ ।
ന ക്രീഡാ ന ച ഭാവാങ്ഗം ന വികാരം ന ദോഷകം ॥ 26.25॥

ന യത്കിഞ്ചിന്ന യത്രാഹം ന മായാഖ്യാ ന മായികാ ।
യത്കിഞ്ചിന്ന ച ധര്‍മാദി ന ധര്‍മപരിപീഡനം ॥ 26.26॥

ന യൌവനം ന ബാല്യം വാ ന ജരാമരണാദികം ।
ന ബന്ധുര്‍ന ച വാഽബന്ധുര്‍ന മിത്രം ന ച സോദരഃ ॥ 26.27॥

നാപി സര്‍വം ന ചാകിഞ്ചിന്ന വിരിഞ്ചോ ന കേശവഃ ।
ന ശിവോ നാഷ്ടദിക്പാലോ ന വിശ്വോ ന ച തൈജസഃ ॥ 26.28॥

ന പ്രാജ്ഞോ ഹി ന തുര്യോ വാ ന ബ്രഹ്മക്ഷത്രവിഡ്വരഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാമൃതമനാമയം ॥ 26.29॥

ന പുനര്‍ഭാവി പശ്ചാദ്വാ ന പുനര്‍ഭവസംഭവഃ ।
ന കാലകലനാ നാഹം ന സംഭാഷണകാരണം ॥ 26.30॥

ന ചോര്‍ധ്വമന്തഃകരണം ന ച ചിന്‍മാത്രഭാഷണം ।
ന ബ്രഹ്മാഹമിതി ദ്വൈതം ന ചിന്‍മാത്രമിതി ദ്വയം ॥ 26.31॥

നാന്നകോശം ന ച പ്രാണമനോമയമകോശകം ।
ന വിജ്ഞാനമയഃ കോശഃ ന ചാനന്ദമയഃ പൃഥക് ॥ 26.32॥

ന ബോധരൂപം ബോധ്യം വാ ബോധകം നാത്ര യദ്ഭ്രമഃ ।
ന ബാധ്യം ബാധകം മിഥ്യാ ത്രിപുടീജ്ഞാനനിര്‍ണയഃ ॥ 26.33॥

ന പ്രമാതാ പ്രമാണം വാ ന പ്രമേയം ഫലോദയം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാമൃതമനോമയം ॥ 26.34॥

ന ഗുഹ്യം ന പ്രകാശം വാ ന മഹത്വം ന ചാണുതാ ।
ന പ്രപഞ്ചോ വിദ്യമാനം ന പ്രപഞ്ചഃ കദാചന ॥ 26.35॥

നാന്തഃകരണസംസാരോ ന മനോ ജഗതാം ഭ്രമഃ ।
ന ചിത്തരൂപസംസാരോ ബുദ്ധിപൂര്‍വം പ്രപഞ്ചകം ॥ 26.36॥

ന ജീവരൂപസംസാരോ വാസനാരൂപസംസൃതിഃ ।
ന ലിങ്ഗഭേദസംസാരോ നാജ്ഞാനമയസംസ്മൃതിഃ ॥ 26.37॥var was  സംസൃതിഃ
ന വേദരൂപസംസാരോ ന ശാസ്ത്രാഗമസംസൃതിഃ ।
നാന്യദസ്തീതി സംസാരമന്യദസ്തീതി ഭേദകം ॥ 26.38॥

ന ഭേദാഭേദകലനം ന ദോഷാദോഷകല്‍പനം ।
ന ശാന്താശാന്തസംസാരം ന ഗുണാഗുണസംസൃതിഃ ॥ 26.39॥

ന സ്ത്രീലിങ്ഗം ന പുംലിങ്ഗം ന നപുംസകസംസൃതിഃ ।
ന സ്ഥാവരം ന ജങ്ഗമം ച ന ദുഃഖം ന സുഖം ക്വചിത് ॥ 26.40॥

ന ശിഷ്ടാശിഷ്ടരൂപം വാ ന യോഗ്യായോഗ്യനിശ്ചയഃ ।
ന ദ്വൈതവൃത്തിരൂപം വാ സാക്ഷിവൃത്തിത്വലക്ഷണം ॥ 26.41॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിത്വമഖണ്ഡൈകരസം സുഖം ।
ദേഹോഽഹമിതി യാ വൃത്തിര്‍ബ്രഹ്മാഹമിതി ശബ്ദകം ॥ 26.42॥

അഖണ്ഡനിശ്ചയാ വൃത്തിര്‍നാഖണ്ഡൈകരസം മഹത് ।
ന സര്‍വവൃത്തിഭവനം സര്‍വവൃത്തിവിനാശകം ॥ 26.43॥

സര്‍വവൃത്ത്യനുസന്ധാനം സര്‍വവൃത്തിവിമോചനം ।
സര്‍വവൃത്തിവിനാശാന്തം സര്‍വവൃത്തിവിശൂന്യകം ॥ 26.44॥

ന സര്‍വവൃത്തിസാഹസ്രം ക്ഷണക്ഷണവിനാശനം ।
ന സര്‍വവൃത്തിസാക്ഷിത്വം ന ച ബ്രഹ്മാത്മഭാവനം ॥ 26.45॥

ന ജഗന്ന മനോ നാന്തോ ന കാര്യകലനം ക്വചിത് ।
ന ദൂഷണം ഭൂഷണം വാ ന നിരങ്കുശലക്ഷണം ॥ 26.46॥

ന ച ധര്‍മാത്മനോ ലിങ്ഗം ഗുണശാലിത്വലക്ഷണം ।
ന സമാധികലിങ്ഗം വാ ന പ്രാരബ്ധം പ്രബന്ധകം ॥ 26.47॥

ബ്രഹ്മവിത്തം ആത്മസത്യോ ന പരഃ സ്വപ്നലക്ഷണം ।
ന ച വര്യപരോ രോധോ വരിഷ്ഠോ നാര്‍ഥതത്പരഃ ॥ 26.48॥

ആത്മജ്ഞാനവിഹീനോ യോ മഹാപാതകിരേവ സഃ ।
ഏതാവദ് ജ്ഞാനഹീനോ യോ മഹാരോഗീ സ ഏവ ഹി ॥ 26.49॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ അഖണ്ഡൈകരസാത്മകഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവേതി നിശ്ചയാനുഭവാത്മകഃ ॥ 26.50॥

സദ്യോ മുക്തോ ന സന്ദേഹഃ സദ്യഃ പ്രജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ।
സ ഏവ ജ്ഞാനവാന്‍ ലോകേ സ ഏവ പരമേശ്വരഃ ॥ 26.51॥

ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാമൃതമനോമയം ।
ഏതത്പ്രകരണം യസ്തു ശൃണുതേ ബ്രഹ്മ ഏവ സഃ ॥ 26.52॥

ഏകത്വം ന ബഹുത്വമപ്യണുമഹത് കാര്യം ന വൈ കാരണം
വിശ്വം വിശ്വപതിത്വമപ്യരസകം നോ ഗന്ധരൂപം സദാ ।
ബദ്ധം മുക്തമനുത്തമോത്തമമഹാനന്ദൈകമോദം സദാ
ഭൂമാനന്ദസദാശിവം ജനിജരാരോഗാദ്യസങ്ഗം മഹഃ ॥ 26.53॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ജ്ഞാനാമൃതമനോമയപ്രകരണവര്‍ണനം നാമ ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ ॥



27          ॥ സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ പ്രകരണം സത്യം ബ്രഹ്മാനന്ദമനോമയം ।
കാര്യകാരണനിര്‍മുക്തം നിത്യാനന്ദമയം ത്വിദം ॥ 27.1॥

അക്ഷയാനന്ദ ഏവാഹമാത്മാനന്ദപ്രകാശകം ।
ജ്ഞാനാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ലക്ഷ്യാനന്ദമയം സദാ ॥ 27.2॥

വിഷയാനന്ദശൂന്യോഽഹം മിഥ്യാനന്ദപ്രകാശകഃ ।
വൃത്തിശൂന്യസുഖാത്മാഹം വൃത്തിശൂന്യസുഖാത്പരം ॥ 27.3॥

ജഡാനന്ദപ്രകാശാത്മാ ആത്മാനന്ദരസോഽസ്ംയഹം ।
ആത്മാനന്ദവിഹീനോഽഹം നാസ്ത്യാനന്ദാത്മവിഗ്രഹഃ ॥ 27.4॥

കാര്യാനന്ദവിഹീനോഽഹം കാര്യാനന്ദകലാത്മകഃ ।
ഗുണാനന്ദവിഹീനോഽഹം ഗുഹ്യാനന്ദസ്വരൂപവാന്‍ ॥ 27.5॥

ഗുപ്താനന്ദസ്വരൂപോഽഹം കൃത്യാനന്ദമഹാനഹം ।
ജ്ഞേയാനന്ദവിഹീനോഽഹം ഗോപ്യാനന്ദവിവര്‍ജിതഃ ॥ 27.6॥

സദാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം മുദാനന്ദനിജാത്മകഃ ।
ലോകാനന്ദോ മഹാനന്ദോ ലോകാതീതമഹാനയം ॥ 27.7॥

ഭേദാനന്ദശ്ചിദാനന്ദഃ സുഖാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ക്രിയാനന്ദോഽക്ഷയാനന്ദോ വൃത്ത്യാനന്ദവിവര്‍ജിതഃ ॥ 27.8॥

സര്‍വാനന്ദോഽക്ഷയാനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമവ്യയഃ ।
സത്യാനന്ദഃ പരാനന്ദഃ സദ്യോനന്ദഃ പരാത്പരഃ ॥ 27.9॥

വാക്യാനന്ദമഹാനന്ദഃ ശിവാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ശിവാനന്ദോത്തരാനന്ദ ആദ്യാനന്ദവിവര്‍ജിതഃ ॥ 27.10॥

അമലാത്മാ പരാനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
വൃത്ത്യാനന്ദപരാനന്ദോ വിദ്യാതീതോ ഹി നിര്‍മലഃ ॥ 27.11॥

കാരണാതീത ആനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
സര്‍വാനന്ദഃ പരാനന്ദോ ബ്രഹ്മാനന്ദാത്മഭാവനഃ ॥ 27.12॥

ജീവാനന്ദോ ലയാനന്ദശ്ചിദാനന്ദസ്വരൂപവാന്‍ ।
ശുദ്ധാനന്ദസ്വരൂപാത്മാ ബുദ്ധ്യാനന്ദോ മനോമയഃ ॥ 27.13॥

ശബ്ദാനന്ദോ മഹാനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ആനന്ദാനന്ദശൂന്യാത്മാ ഭേദാനന്ദവിശൂന്യകഃ ॥ 27.14॥

ദ്വൈതാനന്ദപ്രഭാവാത്മാ ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ഏവമാദിമഹാനന്ദ അഹമേവേതി ഭാവയ ॥ 27.15॥

ശാന്താനന്ദോഽഹമേവേതി ചിദാനന്ദപ്രഭാസ്വരഃ ।
ഏകാനന്ദപരാനന്ദ ഏക ഏവ ചിദവ്യയഃ ॥ 27.16॥

ഏക ഏവ മഹാനാത്മാ ഏകസംഖ്യാവിവര്‍ജിതഃ ।
ഏകതത്ത്വമഹാനന്ദസ്തത്ത്വഭേദവിവര്‍ജിതഃ ॥ 27.17॥

വിജിതാനന്ദഹീനോഽഹം നിര്‍ജിതാനന്ദഹീനകഃ ।
ഹീനാനന്ദപ്രശാന്തോഽഹം ശാന്തോഽഹമിതി ശാന്തകഃ ॥ 27.18॥

മമതാനന്ദശാന്തോഽഹമഹമാദിപ്രകാശകം ।
സര്‍വദാ ദേഹശാന്തോഽഹം ശാന്തോഽഹമിതി വര്‍ജിതഃ ॥ 27.19॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംസാരീ ഇത്യേവമിതി ശാന്തകഃ ।
അന്തരാദന്തരോഽഹം വൈ അന്തരാദന്തരാന്തരഃ ॥ 27.20॥

ഏക ഏവ മഹാനന്ദ ഏക ഏവാഹമക്ഷരഃ ।
ഏക ഏവാക്ഷരം ബ്രഹ്മ ഏക ഏവാക്ഷരോഽക്ഷരഃ ॥ 27.21॥

ഏക ഏവ മഹാനാത്മാ ഏക ഏവ മനോഹരഃ ।
ഏക ഏവാദ്വയോഽഹം വൈ ഏക ഏവ ന ചാപരഃ ॥ 27.22॥

ഏക ഏവ ന ഭൂരാദി ഏക ഏവ ന ബുദ്ധയഃ ।
ഏക ഏവ പ്രശാന്തോഽഹം ഏക ഏവ സുഖാത്മകഃ ॥ 27.23॥

ഏക ഏവ ന കാമാത്മാ ഏക ഏവ ന കോപകം ।
ഏക ഏവ ന ലോഭാത്മാ ഏക ഏവ ന മോഹകഃ ॥ 27.24॥

ഏക ഏവ മദോ നാഹം ഏക ഏവ ന മേ രസഃ ।
ഏക ഏവ ന ചിത്താത്മാ ഏക ഏവ ന ചാന്യകഃ ॥ 27.25॥

ഏക ഏവ ന സത്താത്മാ ഏക ഏവ ജരാമരഃ ।
ഏക ഏവ ഹി പൂര്‍ണാത്മാ ഏക ഏവ ഹി നിശ്ചലഃ ॥ 27.26॥

ഏക ഏവ മഹാനന്ദ ഏക ഏവാഹമേകവാന്‍ ।
ദേഹോഽഹമിതി ഹീനോഽഹം ശാന്തോഽഹമിതി ശാശ്വതഃ ॥ 27.27॥

ശിവോഽഹമിതി ശാന്തോഽഹം ആത്മൈവാഹമിതി ക്രമഃ ।
ജീവോഽഹമിതി ശാന്തോഽഹം നിത്യശുദ്ധഹൃദന്തരഃ ॥ 27.28॥

ഏവം ഭാവയ നിഃശങ്കം സദ്യോ മുക്തസ്ത്വമദ്വയേ ।
ഏവമാദി സുശബ്ദം വാ നിത്യം പഠതു നിശ്ചലഃ ॥ 27.29॥

കാലസ്വഭാവോ നിയതൈശ്ച ഭൂതൈഃ
ജഗദ്വിജായേത ഇതി ശ്രുതീരിതം ।
തദ്വൈ മൃഷാ സ്യാജ്ജഗതോ ജഡത്വതഃ
ഇച്ഛാഭവം ചൈതദഥേസ്വരസ്യ ॥ 27.30॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആനന്ദരൂപത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ ॥



28          ॥ അഷ്ടാവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദേവാഹം നിര്‍മലോഽഹം നിരന്തരഃ ।
ശുദ്ധസ്വരൂപ ഏവാഹം നിത്യരൂപഃ പരോഽസ്ംയഹം ॥ 28.1॥

നിത്യനിര്‍മലരൂപോഽഹം നിത്യചൈതന്യവിഗ്രഹഃ ।
ആദ്യന്തരൂപഹീനോഽഹമാദ്യന്തദ്വൈതഹീനകഃ ॥ 28.2॥

അജസ്രസുഖരൂപോഽഹം അജസ്രാനന്ദരൂപവാന്‍ ।
അഹമേവാദിനിര്‍മുക്തഃ അഹം കാരണവര്‍ജിതഃ ॥ 28.3॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവാഹമേവ ഹി ।
ഇത്യേവം ഭാവയന്നിത്യം സുഖമാത്മനി നിര്‍മലഃ ॥ 28.4॥

സുഖം തിഷ്ഠ സുഖം തിഷ്ഠ സുചിരം സുഖമാവഹ ।
സര്‍വവേദമനന്യസ്ത്വം സര്‍വദാ നാസ്തി കല്‍പനം ॥ 28.5॥

സര്‍വദാ നാസ്തി ചിത്താഖ്യം സര്‍വദാ നാസ്തി സംസൃതിഃ ।
സര്‍വദാ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ജഗദേവ ന ॥ 28.6॥

ജഗത്പ്രസങ്ഗോ നാസ്ത്യേവ ദേഹവാര്‍താ കുതസ്തതഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വചിന്‍മാത്രമഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 28.7॥

ചിത്തമിത്യപി നാസ്ത്യേവ ചിത്തമസ്തി ഹി നാസ്തി ഹി ।
അസ്തിത്വഭാവനാ നിഷ്ഠാ ജഗദസ്തിത്വവാങ്മൃഷാ ॥ 28.8॥

അസ്തിത്വവക്താ വാര്‍താ ഹി ജഗദസ്തീതി ഭാവനാ ।
സ്വാത്മനോഽന്യജ്ജഗദ്രക്ഷാ ദേഹോഽഹമിതി നിശ്ചിതഃ ॥ 28.9॥

മഹാചണ്ഡാല ഏവാസൌ മഹാവിപ്രോഽപി നിശ്ചയഃ ।
തസ്മാദിതി ജഗന്നേതി ചിത്തം വാ ബുദ്ധിരേവ ച ॥ 28.10॥

നാസ്തി നാസ്തീതി സഹസാ നിശ്ചയം കുരു നിര്‍മലഃ ।
ദൃശ്യം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്തീതി ഭാവയ ॥ 28.11॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ।
അഹമേവ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ സുഖാത് സുഖം ॥ 28.12॥

അഹമേവ ഹി ദിവ്യാത്മാ അഹമേവ ഹി കേവലഃ ।
വാചാമഗോചരോഽഹം വൈ അഹമേവ ന ചാപരഃ ॥ 28.13॥

അഹമേവ ഹി സര്‍വാത്മാ അഹമേവ സദാ പ്രിയഃ ।
അഹമേവ ഹി ഭാവാത്മാ അഹം വൃത്തിവിവര്‍ജിതഃ ॥ 28.14॥

അഹമേവാപരിച്ഛിന്ന അഹമേവ നിരന്തരഃ ।
അഹമേവ ഹി നിശ്ചിന്ത അഹമേവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ॥ 28.15॥

അഹമേവ സദാ സാക്ഷീ അഹമേവാഹമേവ ഹി ।
നാഹം ഗുപ്തോ ന വാഽഗുപ്തോ ന പ്രകാശാത്മകഃ സദാ ॥ 28.16॥

നാഹം ജഡോ ന ചിന്‍മാത്രഃ ക്വചിത് കിഞ്ചിത് തദസ്തി ഹി ।
നാഹം പ്രാണോ ജഡത്വം തദത്യന്തം സര്‍വദാ ഭ്രമഃ ॥ 28.17॥

അഹമത്യന്തമാനന്ദ അഹമത്യന്തനിര്‍മലഃ ।
അഹമത്യന്തവേദാത്മാ അഹമത്യന്തശാങ്കരഃ ॥ 28.18॥

അഹമിത്യപി മേ കിഞ്ചിദഹമിത്യപി ന സ്മൃതിഃ ।
സര്‍വഹീനോഽഹമേവാഗ്രേ സര്‍വഹീനഃ സുഖാച്ഛുഭാത് ॥ 28.19॥

പരാത് പരതരം ബ്രഹ്മ പരാത് പരതരഃ പുമാന്‍ ।
പരാത് പരതരോഽഹം വൈ സര്‍വസ്യാത് പരതഃ പരഃ ॥ 28.20॥

സര്‍വദേഹവിഹീനോഽഹം സര്‍വകര്‍മവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വമന്ത്രഃ പ്രശാന്താത്മാ സര്‍വാന്തഃകരണാത് പരഃ ॥ 28.21॥

സര്‍വസ്തോത്രവിഹീനോഽഹം സര്‍വദേവപ്രകാശകഃ ।
സര്‍വസ്നാനവിഹീനാത്മാ ഏകമഗ്നോഽഹമദ്വയഃ ॥ 28.22॥

ആത്മതീര്‍ഥേ ഹ്യാത്മജലേ ആത്മാനന്ദമനോഹരേ ।
ആത്മൈവാഹമിതി ജ്ഞാത്വാ ആത്മാരാമോവസാംയഹം ॥ 28.23॥

ആത്മൈവ ഭോജനം ഹ്യാത്മാ തൃപ്തിരാത്മസുഖാത്മകഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ഹ്യാത്മാ ആത്മൈവ പരമോ ഹ്യഹം ॥ 28.24॥

അഹമാത്മാഽഹമാത്മാഹമഹമാത്മാ ന ലൌകികഃ ।
സര്‍വാത്മാഹം സദാത്മാഹം നിത്യാത്മാഹം ഗുണാന്തരഃ ॥ 28.25॥

ഏവം നിത്യം ഭാവയിത്വാ സദാ ഭാവയ സിദ്ധയേ ।
സിദ്ധം തിഷ്ഠതി ചിന്‍മാത്രോ നിശ്ചയം മാത്രമേവ സാ ।
നിശ്ചയം ച ലയം യാതി സ്വയമേവ സുഖീ ഭവ ॥ 28.26॥

ശാഖാദിഭിശ്ച ശ്രുതയോ ഹ്യനന്താ-
സ്ത്വാമേകമേവ ഭഗവന്‍ ബഹുധാ വദന്തി ।
വിഷ്ണ്വിന്ദ്രധാതൃരവിസൂന്വനലാനിലാദി
ഭൂതാത്മനാഥ ഗണനാഥലലാമ ശംഭോ ॥ 28.27॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആത്മവൈലക്ഷണ്യപ്രകരണം നാമ അഷ്ടാവിംശോഽധ്യായഃ ॥



29          ॥ ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
അത്യന്തം തന്‍മയം വക്ഷ്യേ ദുര്ലഭം യോഗിനാമപി ।
വേദശാസ്ത്രേഷു ദേവേഷു രഹസ്യമതിദുര്ലഭം ॥ 29.1॥

യഃ പരം ബ്രഹ്മ സര്‍വാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സര്‍വാത്മാ പരമാത്മാ ഹി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.2॥

ആത്മരൂപമിദം സര്‍വമാദ്യന്തരഹിതോഽജയഃ ।
കാര്യാകാര്യമിദം നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.3॥

യത്ര ദ്വൈതഭയം നാസ്തി യത്രാദ്വൈതപ്രബോധനം ।
ശാന്താശാന്തദ്വയം നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.4॥

യത്ര സങ്കല്‍പകം നാസ്തി യത്ര ഭ്രാന്തിര്‍ന വിദ്യതേ ।
തദേവ ഹി മതിര്‍നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.5॥

യത്ര ബ്രഹ്മണി നാസ്ത്യേവ യത്ര ഭാവി വികല്‍പനം ।
യത്ര സര്‍വം ജഗന്നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.6॥

യത്ര ഭാവമഭാവം വാ മനോഭ്രാന്തി വികല്‍പനം ।
യത്ര ഭ്രാന്തേര്‍ന വാര്‍താ വാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.7॥

യത്ര നാസ്തി സുഖം നാസ്തി ദേഹോഽഹമിതി രൂപകം ।
സര്‍വസങ്കല്‍പനിര്‍മുക്തം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.8॥

യത്ര ബ്രഹ്മ വിനാ ഭാവോ യത്ര ദോഷോ ന വിദ്യതേ ।
യത്ര ദ്വന്ദ്വഭയം നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.9॥

യത്ര വാക്കായകാര്യം വാ യത്ര കല്‍പോ ലയം ഗതഃ ।
യത്ര പ്രപഞ്ചം നോത്പന്നം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.10॥

യത്ര മായാ പ്രകാശോ ന മായാ കാര്യം ന കിഞ്ചന ।
യത്ര ദൃശ്യമദൃശ്യം വാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.11॥

വിദ്വാന്‍ വിദ്യാപി നാസ്ത്യേവ യത്ര പക്ഷവിപക്ഷകൌ ।
ന യത്ര ദോഷാദോഷൌ വാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.12॥

യത്ര വിഷ്ണുത്വഭേദോ ന യത്ര ബ്രഹ്മാ ന വിദ്യതേ ।
യത്ര ശങ്കരഭേദോ ന തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.13॥

ന യത്ര സദസദ്ഭേദോ ന യത്ര കലനാപദം ।
ന യത്ര ജീവകലനാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.14॥

ന യത്ര ശങ്കരധ്യാനം ന യത്ര പരമം പദം ।
ന യത്ര കലനാകാരം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.15॥

ന യത്രാണുര്‍മഹത്ത്വം ച യത്ര സന്തോഷകല്‍പനം ।
യത്ര പ്രപഞ്ചമാഭാസം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.16॥

ന യത്ര ദേഹകലനം ന യത്ര ഹി കുതൂഹലം ।
ന യത്ര ചിത്തകലനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.17॥

ന യത്ര ബുദ്ധിവിജ്ഞാനം ന യത്രാത്മാ മനോമയഃ ।
ന യത്ര കാമകലനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.18॥

ന യത്ര മോക്ഷവിശ്രാന്തിര്യത്ര ബന്ധത്വവിഗ്രഹഃ ।
ന യത്ര ശാശ്വതം ജ്ഞാനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.19॥

ന യത്ര കാലകലനം യത്ര ദുഃഖത്വഭാവനം ।
ന യത്ര ദേഹകലനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.20॥

ന യത്ര ജീവവൈരാഗ്യം യത്ര ശാസ്ത്രവികല്‍പനം ।
യത്രാഹമഹമാത്മത്വം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.21॥

ന യത്ര ജീവന്‍മുക്തിര്‍വാ യത്ര ദേഹവിമോചനം ।
യത്ര സങ്കല്‍പിതം കാര്യം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.22॥

ന യത്ര ഭൂതകലനം യത്രാന്യത്വപ്രഭാവനം ।
ന യത്ര ജീവഭേദോ വാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.23॥

യത്രാനന്ദപദം ബ്രഹ്മ യത്രാനന്ദപദം സുഖം ।
യത്രാനന്ദഗുണം നിത്യം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.24॥

ന യത്ര വസ്തുപ്രഭവം ന യത്രാപജയോജയഃ ।
ന യത്ര വാക്യകഥനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.25॥

ന യത്രാത്മവിചാരാങ്ഗം ന യത്ര ശ്രവണാകുലം ।
ന യത്ര ച മഹാനന്ദം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.26॥

ന യത്ര ഹി സജാതീയം വിജാതീയം ന യത്ര ഹി ।
ന യത്ര സ്വഗതം ഭേദം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.27॥

ന യത്ര നരകോ ഘോരോ ന യത്ര സ്വര്‍ഗസമ്പദഃ ।
ന യത്ര ബ്രഹ്മലോകോ വാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.28॥

ന യത്ര വിഷ്ണുസായുജ്യം യത്ര കൈലാസപര്‍വതഃ ।
ബ്രഹ്മാണ്ഡമണ്ഡലം യത്ര തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.29॥

ന യത്ര ഭൂഷണം യത്ര ദൂഷണം വാ ന വിദ്യതേ ।
ന യത്ര സമതാ ദോഷം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.30॥

ന യത്ര മനസാ ഭാവോ ന യത്ര സവികല്‍പനം ।
ന യത്രാനുഭവം ദുഃഖം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.31॥

യത്ര പാപഭയം നാസ്തി പഞ്ചപാപാദപി ക്വചിത് ।
ന യത്ര സങ്ഗദോഷം വാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.32॥

യത്ര താപത്രയം നാസ്തി യത്ര ജീവത്രയം ക്വചിത് ।
യത്ര വിശ്വവികല്‍പാഖ്യം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.33॥

ന യത്ര ബോധമുത്പന്നം ന യത്ര ജഗതാം ഭ്രമഃ ।
ന യത്ര കരണാകാരം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.34॥

ന യത്ര ഹി മനോ രാജ്യം യത്രൈവ പരമം സുഖം ।
യത്ര വൈ ശാശ്വതം സ്ഥാനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.35॥

യത്ര വൈ കാരണം ശാന്തം യത്രൈവ സകലം സുഖം ।
യദ്ഗത്വാ ന നിവര്‍തന്തേ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.36॥

യദ് ജ്ഞാത്വാ മുച്യതേ സര്‍വം യദ് ജ്ഞാത്വാഽന്യന്ന വിദ്യതേ ।
യദ് ജ്ഞാത്വാ നാന്യവിജ്ഞാനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.37॥

യത്രൈവ ദോഷം നോത്പന്നം യത്രൈവ സ്ഥാനനിശ്ചലഃ ।
യത്രൈവ ജീവസങ്ഘാതഃ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.38॥

യത്രൈവ നിത്യതൃപ്താത്മാ യത്രൈവാനന്ദനിശ്ചലം ।
യത്രൈവ നിശ്ചലം ശാന്തം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.39॥

യത്രൈവ സര്‍വസൌഖ്യം വാ യത്രൈവ സന്നിരൂപണം ।
യത്രൈവ നിശ്ചയാകാരം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.40॥

ന യത്രാഹം ന യത്ര ത്വം ന യത്ര ത്വം സ്വയം സ്വയം ।
യത്രൈവ നിശ്ചയം ശാന്തം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.41॥

യത്രൈവ മോദതേ നിത്യം യത്രൈവ സുഖമേധതേ ।
യത്ര ദുഃഖഭയം നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.42॥

യത്രൈവ ചിന്‍മയാകാരം യത്രൈവാനന്ദസാഗരഃ ।
യത്രൈവ പരമം സാക്ഷാത് തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.43॥

യത്രൈവ സ്വയമേവാത്ര സ്വയമേവ തദേവ ഹി ।
സ്വസ്വാത്മനോക്തഭേദോഽസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.44॥

യത്രൈവ പരമാനന്ദം സ്വയമേവ സുഖം പരം ।
യത്രൈവാഭേദകലനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.45॥

ന യത്ര ചാണുമാത്രം വാ ന യത്ര മനസോ മലം ।
ന യത്ര ച ദദാംയേവ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.46॥

യത്ര ചിത്തം മൃതം ദേഹം മനോ മരണമാത്മനഃ ।
യത്ര സ്മൃതിര്ലയം യാതി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.47॥

യത്രൈവാഹം മൃതോ നൂനം യത്ര കാമോ ലയം ഗതഃ ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.48॥

യത്ര ദേവാസ്ത്രയോ ലീനം യത്ര ദേഹാദയോ മൃതാഃ ।
ന യത്ര വ്യവഹാരോഽസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.49॥

യത്ര മഗ്നോ നിരായാസോ യത്ര മഗ്നോ ന പശ്യതി ।
യത്ര മഗ്നോ ന ജന്‍മാദിസ്തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.50॥

യത്ര മഗ്നോ ന ചാഭാതി യത്ര ജാഗ്രന്ന വിദ്യതേ ।
യത്രൈവ മോഹമരണം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.51॥

യത്രൈവ കാലമരണം യത്ര യോഗോ ലയം ഗതഃ ।
യത്ര സത്സങ്ഗതിര്‍നഷ്ടാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.52॥

യത്രൈവ ബ്രഹ്മണോ രൂപം യത്രൈവാനന്ദമാത്രകം ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.53॥

യത്ര വിശ്വം ക്വചിന്നാസ്തി യത്ര നാസ്തി തതോ ജഗത് ।
യത്രാന്തഃകരണം നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.54॥

യത്രൈവ സുഖമാത്രം ച യത്രൈവാനന്ദമാത്രകം ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.55॥

യത്ര സന്‍മാത്രചൈതന്യം യത്ര ചിന്‍മാത്രമാത്രകം ।
യത്രാനന്ദമയം ഭാതി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.56॥

യത്ര സാക്ഷാത് പരം ബ്രഹ്മ യത്ര സാക്ഷാത് സ്വയം പരം ।
യത്ര ശാന്തം പരം ലക്ഷ്യം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.57॥

യത്ര സാക്ഷാദഖണ്ഡാര്‍ഥം യത്ര സാക്ഷാത് പരായണം ।
യത്ര നാശാദികം നാസ്തി തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.58॥

യത്ര സാക്ഷാത് സ്വയം മാത്രം യത്ര സാക്ഷാത്സ്വയം ജയം ।
യത്ര സാക്ഷാന്‍മഹാനാത്മാ തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.59॥

യത്ര സാക്ഷാത് പരം തത്ത്വം യത്ര സാക്ഷാത് സ്വയം മഹത് ।
യത്ര സാക്ഷാത്തു വിജ്ഞാനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.60॥

യത്ര സാക്ഷാദ്ഗുണാതീതം യത്ര സാക്ഷാദ്ധി നിര്‍മലം ।
യത്ര സാക്ഷാത് സദാശുദ്ധം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.61॥

യത്ര സാക്ഷാന്‍മഹാനാത്മാ യത്ര സാക്ഷാത് സുഖാത് സുഖം ।
യത്രൈവ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.62॥

യത്രൈവ ഹി സ്വയം ജ്യോതിര്യത്രൈവ സ്വയമദ്വയം ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്‍മയോ ഭവ സര്‍വദാ ॥ 29.63॥

ഏവം തന്‍മയഭാവോക്തം ഏവം നിത്യശനിത്യശഃ ।
ബ്രഹ്മാഹം സച്ചിദാനന്ദം അഖണ്ഡോഽഹം സദാ സുഖം ॥ 29.64॥

വിജ്ഞാനം ബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം സ ശാന്തം പരമോഽസ്ംയഹം ।
ചിദഹം ചിത്തഹീനോഽഹം നാഹം സോഽഹം ഭവാംയഹം ॥ 29.65॥

തദഹം ചിദഹം സോഽഹം നിര്‍മലോഽഹമഹം പരം ।
പരോഽഹം പരമോഽഹം വൈ സര്‍വം ത്യജ്യ സുഖീഭവ ॥ 29.66॥

ഇദം സര്‍വം ചിത്തശേഷം ശുദ്ധത്വകമലീകൃതം ।
ഏവം സര്‍വം പരിത്യജ്യ വിസ്മൃത്വാ ശുദ്ധകാഷ്ഠവത് ॥ 29.67॥

പ്രേതവദ്ദേഹം സംത്യജ്യ കാഷ്ഠവല്ലോഷ്ഠവത് സദാ ।
സ്മരണം ച പരിത്യജ്യ ബ്രഹ്മമാത്രപരോ ഭവ ॥ 29.68॥

ഏതത് പ്രകരണം യസ്തു ശൃണോതി സകൃദസ്തി വാ ।
മഹാപാതകയുക്തോഽപി സര്‍വം ത്യക്ത്വാ പരം ഗതഃ ॥ 29.69॥

അങ്ഗാവബദ്ധാഭിരുപാസനാഭി-
ര്‍വദന്തി വേദാഃ കില ത്വാമസങ്ഗം ।
സമസ്തഹൃത്കോശവിശേഷസങ്ഗം
ഭൂമാനമാത്മാനമഖണ്ഡരൂപം ॥ 29.70॥

ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
തന്‍മയഭാവോപദേശപ്രകരണം നാമ ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



30          ॥ ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ പരം ബ്രഹ്മമാത്രം ജഗത്സന്ത്യാഗപൂര്‍വകം ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മഭാവം പരം ലഭേത് ॥ 30.1॥

ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മപരം മാത്രം നിര്‍ഗുണം നിത്യനിര്‍മലം ।
ശാശ്വതം സമമത്യന്തം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന വിദ്യതേ ॥ 30.2॥

അഹം സത്യഃ പരാനന്ദഃ ശുദ്ധോ നിത്യോ നിരഞ്ജനഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.3॥

അഖണ്ഡൈകരസൈവാസ്മി പരിപൂര്‍ണോഽസ്മി സര്‍വദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം നാന്യോഽസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 30.4॥

സര്‍വദാ കേവലാത്മാഹം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിത്യശഃ ।
ആനന്ദരൂപമേവാഹം നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന ശാശ്വതം ॥ 30.5॥

ശുദ്ധാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ശുദ്ധവിജ്ഞാനമാത്മനഃ ।
ഏകാകാരസ്വരൂപോഽഹം നൈകസത്താവിവര്‍ജിതഃ ॥ 30.6॥

അന്തരജ്ഞാനശുദ്ധോഽഹമഹമേവ പരായണം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.7॥

അനേകതത്ത്വഹീനോഽഹം ഏകത്വം ച ന വിദ്യതേ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.8॥

സര്‍വപ്രകാരരൂപോഽസ്മി സര്‍വം ഇത്യപി വര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.9॥

നിര്‍മലജ്ഞാനരൂപോഽഹമഹമേവ ന വിദ്യതേ ।
ശുദ്ധബ്രഹ്മസ്വരൂപോഽഹം വിശുദ്ധപദവര്‍ജിതഃ ॥ 30.10॥

നിത്യാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ജ്ഞാനാനന്ദമഹം സദാ ।
സൂക്ഷ്മാത് സൂക്ഷ്മതരോഽഹം വൈ സൂക്ഷ്മ ഇത്യാദിവര്‍ജിതഃ ॥ 30.11॥

അഖണ്ഡാനന്ദമാത്രോഽഹം അഖണ്ഡാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സദാഽമൃതസ്വരൂപോഽഹം സദാ കൈവല്യവിഗ്രഹഃ ॥ 30.12॥

ബ്രഹ്മാനന്ദമിദം സര്‍വം നാസ്തി നാസ്തി കദാചന ।
ജീവത്വധര്‍മഹീനോഽഹമീശ്വരത്വവിവര്‍ജിതഃ ॥ 30.13॥

വേദശാസ്ത്രസ്വരൂപോഽഹം ശാസ്ത്രസ്മരണകാരണം ।
ജഗത്കാരണകാര്യം ച ബ്രഹ്മവിഷ്ണുമഹേശ്വരാഃ ॥ 30.14॥

വാച്യവാചകഭേദം ച സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മശരീരകം ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്താദ്യപ്രാജ്ഞതൈജസവിശ്വകാഃ ॥ 30.15॥

സര്‍വശാസ്ത്രസ്വരൂപോഽഹം സര്‍വാനന്ദമഹം സദാ ।
അതീതനാമരൂപാര്‍ഥ അതീതഃ സര്‍വകല്‍പനാത് ॥ 30.16॥

ദ്വൈതാദ്വൈതം സുഖം ദുഃഖം ലാഭാലാഭൌ ജയാജയൌ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.17॥

സാത്ത്വികം രാജസം ഭേദം സംശയം ഹൃദയം ഫലം ।
ദൃക് ദൃഷ്ടം സര്‍വദ്രഷ്ടാ ച ഭൂതഭൌതികദൈവതം ॥ 30.18॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
തുര്യരൂപമഹം സാക്ഷാത് ജ്ഞാനരൂപമഹം സദാ ॥ 30.19॥

അജ്ഞാനം ചൈവ നാസ്ത്യേവ തത്കാര്യം കുത്ര വിദ്യതേ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.20॥

ചിത്തവൃത്തിവിലാസം ച ബുദ്ധീനാമപി നാസ്തി ഹി ।
ദേഹസങ്കല്‍പഹീനോഽഹം ബുദ്ധിസങ്കല്‍പകല്‍പനാ ॥ 30.21॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ബുദ്ധിനിശ്ചയരൂപോഽഹം നിശ്ചയം ച ഗലത്യഹോ ॥ 30.22॥

അഹംകാരം ബഹുവിധം ദേഹോഽഹമിതി ഭാവനം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.23॥

ബ്രഹ്മാഹമപി കാണോഽഹം ബധിരോഽഹം പരോഽസ്ംയഹം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.24॥

ദേഹോഽഹമിതി താദാത്മ്യം ദേഹസ്യ പരമാത്മനഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.25॥

സര്‍വോഽഹമിതി താദാത്മ്യം സര്‍വസ്യ പരമാത്മനഃ ।
ഇതി ഭാവയ യത്നേന ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി പ്രഭോ ॥ 30.26॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവേദം സത്യം സത്യമഹം പരം ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര സദ്ഗുരോര്‍വാക്യനിശ്ചയം ॥ 30.27॥

ദൃഢനിശ്ചയസാംരാജ്യേ തിഷ്ഠ തിഷ്ഠ സദാ പരഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ ആത്മാനന്ദപ്രകാശകഃ ॥ 30.28॥

ശിവപൂജാ ശിവശ്ചാഹം വിഷ്ണുര്‍വിഷ്ണുപ്രപൂജനം ।
യദ്യത് സംവേദ്യതേ കിഞ്ചിത് യദ്യന്നിശ്ചീയതേ ക്വചിത് ॥ 30.29॥

തദേവ ത്വം ത്വമേവാഹം ഇത്യേവം നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ഇദം ചിത്തമിദം ദൃശ്യം ഇത്യേവമിതി നാസ്തി ഹി ॥ 30.30॥

സദസദ്ഭാവശേഷോഽപി തത്തദ്ഭേദം ന വിദ്യതേ ।
സുഖരൂപമിദം സര്‍വം സുഖരൂപമിദം ന ച ॥ 30.31॥

ലക്ഷഭേദം സകൃദ്ഭേദം സര്‍വഭേദം ന വിദ്യതേ ।
ബ്രഹ്മാനന്ദോ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.32॥

ബ്രഹ്മഭേദം തുര്യഭേദം ജീവഭേദമഭേദകം ।
ഇദമേവ ഹി നോത്പന്നം സര്‍വദാ നാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 30.33॥

സ ദേവമിതി നിര്‍ദേശോ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ।
അസ്തി ചേത് കില വക്തവ്യം നാസ്തി ചേത് കഥമുച്യതേ ॥ 30.34॥

പരം വിശേഷമേവേതി നാസ്തി കിഞ്ചിത് സദാ മയി ।
ചഞ്ചലം മനശ്ചൈവ നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 30.35॥

ഏവമേവ സദാ പൂര്‍ണോ നിരീഹസ്തിഷ്ഠ ശാന്തധീഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മാസ്മി പൂര്‍ണോഽസ്മി ഏവം ച ന കദാചന ॥ 30.36॥

ആനന്ദോഽഹം വരിഷ്ഠോഽഹം ബ്രഹ്മാസ്മീത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ബ്രഹ്മാനന്ദമഹാനന്ദമാത്മാനന്ദമഖണ്ഡിതം ॥ 30.37॥

ഇദം പരമഹന്താ ച സര്‍വദാ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ഇദം സര്‍വമിതി ഖ്യാതി ആനന്ദം നേതി നോ ഭ്രമഃ ॥ 30.38॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ലക്ഷ്യലക്ഷണഭാവം ച ദൃശ്യദര്‍ശനദൃശ്യതാ ॥ 30.39॥

അത്യന്താഭാവമേവേതി സര്‍വദാനുഭവം മഹത് ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.40॥

ഗുഹ്യം മന്ത്രം ഗുണം ശാസ്ത്രം സത്യം ശ്രോത്രം കലേവരം ।
മരണം ജനനം കാര്യം കാരണം പാവനം ശുഭം ॥ 30.41॥

കാമക്രോധൌ ലോഭമോഹൌ മദോ മാത്സര്യമേവ ഹി ।
ദ്വൈതദോഷം ഭയം ശോകം സര്‍വം നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 30.42॥

ഇദം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സകലം സുഖം ।
ഇദം ബ്രഹ്മേതി മനനമഹം ബ്രഹ്മേതി ചിന്തനം ॥ 30.43॥

അഹം ബ്രഹ്മേതി മനനം ത്വം ബ്രഹ്മത്വവിനാശനം ।
സത്യത്വം ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം അസത്യത്വം ന ബാധ്യതേ ॥ 30.44॥

ഏക ഏവ പരോ ഹ്യാത്മാ ഏകത്വശ്രാന്തിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.45॥

ജീവരൂപാ ജീവഭാവാ ജീവശബ്ദത്രയം ന ഹി ।
ഈശരൂപം ചേശഭാവം ഈശശബ്ദം ച കല്‍പിതം ॥ 30.46॥

നാക്ഷരം ന ച സര്‍വം വാ ന പദം വാച്യവാചകം ।
ഹൃദയം മന്ത്രതന്ത്രം ച ചിത്തം ബുദ്ധിര്‍ന കിഞ്ചന ॥ 30.47॥

മൂഢോ ജ്ഞാനീ വിവേകീ വാ ശുദ്ധ ഇത്യപി നാസ്തി ഹി ।
നിശ്ചയം പ്രണവം താരം ആത്മായം ഗുരുശിഷ്യകം ॥ 30.48॥

തൂഷ്ണീം തൂഷ്ണീം മഹാതൂഷ്ണീം മൌനം വാ മൌനഭാവനം ।
പ്രകാശനം പ്രകാശം ച ആത്മാനാത്മവിവേചനം ॥ 30.49॥

ധ്യാനയോഗം രാജയോഗം ഭോഗമഷ്ടാങ്ഗലക്ഷണം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.50॥

അസ്തിത്വഭാഷണം ചാപി നാസ്തിത്വസ്യ ച ഭാഷണം ।
പഞ്ചാശദ്വര്‍ണരൂപോഽഹം ചതുഃഷഷ്ടികലാത്മകഃ ॥ 30.51॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം പ്രസന്നാത്മാ ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദവ്യയഃ ॥ 30.52॥

ശാസ്ത്രജ്ഞാനവിദൂരോഽഹം വേദജ്ഞാനവിദൂരകഃ ।
ഉക്തം സര്‍വം പരം ബ്രഹ്മ നാസ്തി സന്ദേഹലേശതഃ ॥ 30.53॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം പ്രസന്നാത്മാ ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദവ്യയഃ ॥ 30.54॥

ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതന്‍മാത്രം തത്ര തുഭ്യം പ്രിയം തതഃ ।
യസ്തു ബുദ്ധ്യേത സതതം സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
നിത്യം ശൃണ്വന്തി യേ മര്‍ത്യാസ്തേ ചിന്‍മാത്രമയാമലാഃ ॥ 30.55॥

സന്ദേഹസന്ദേഹകരോഽര്യകാസ്വകൈഃ
കരാദിസന്ദോഹജഗദ്വികാരിഭിഃ ।
യോ വീതമോഹം ന കരോതി ദുര്‍ഹൃദം
വിദേഹമുക്തിം ശിവദൃക്പ്രഭാവതഃ ॥ 30.56॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മൈകരൂപത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



31          ॥ ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ രഹസ്യമത്യന്തം സാക്ഷാദ്ബ്രഹ്മപ്രകാശകം ।
സര്‍വോപനിഷദാമര്‍ഥം സര്‍വലോകേഷു ദുര്ലഭം ॥ 31.1॥

പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ നിശ്ചിത്യ പദദ്വയസമന്വിതം ।
മഹാവാക്യം ചതുര്‍വാക്യം ഋഗ്യജുഃസാമസംഭവം ॥ 31.2॥

മമ പ്രജ്ഞൈവ ബ്രഹ്മാഹം ജ്ഞാനമാത്രമിദം ജഗത് ।
ജ്ഞാനമേവ ജഗത് സര്‍വം ജ്ഞാനാദന്യന്ന വിദ്യതേ ॥ 31.3॥

ജ്ഞാനസ്യാനന്തരം സര്‍വം ദൃശ്യതേ ജ്ഞാനരൂപതഃ ।
ജ്ഞാനസ്യ ബ്രഹ്മണശ്ചാപി മമേവ പൃഥങ് ന ഹി ॥ 31.4॥

ജീവഃ പ്രജ്ഞാനശബ്ദസ്യ ബ്രഹ്മശബ്ദസ്യ ചേശ്വരഃ ।
ഐക്യമസ്മീത്യഖണ്ഡാര്‍ഥമഖണ്ഡൈകരസം തതം ॥ 31.5॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിസ്തു ജീവന്‍മുക്തിരിതീരിതം ।
അഖണ്ഡൈകരസം വസ്തു വിദേഹോ മുക്തിരുച്യതേ ॥ 31.6॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംസാരീ സച്ചിദാനന്ദമസ്ംയഹം ।
നിര്‍ഗുണോഽഹം നിരംശോഽഹം പരമാനന്ദവാനഹം ॥ 31.7॥

നിത്യോഽഹം നിര്‍വികല്‍പോഽഹം ചിദഹം ചിദഹം സദാ ।
അഖണ്ഡാകാരവൃത്ത്യാഖ്യം ചിത്തം ബ്രഹ്മാത്മനാ സ്ഥിതം ॥ 31.8॥

ലവണം തോയമാത്രേണ യഥൈകത്വമഖണ്ഡിതം ।
അഖണ്ഡൈകരസം വക്ഷ്യേ വിദേഹോ മുക്തിലക്ഷണം ॥ 31.9॥

പ്രജ്ഞാപദം പരിത്യജ്യ ബ്രഹ്മൈവ പദമേവ ഹി ।
അഹമസ്മി മഹാനസ്മി സിദ്ധോഽസ്മീതി പരിത്യജന്‍ ॥ 31.10॥

സ്മരണം ച പരിത്യജ്യ ഭാവനം ചിത്തകര്‍തൃകം ।
സര്‍വമന്തഃ പരിത്യജ്യ സര്‍വശൂന്യം പരിസ്ഥിതിഃ ॥ 31.11॥

തൂഷ്ണീം സ്ഥിതിം ച സന്ത്യജ്യ തതോ മൌനവികല്‍പനം ।
യത്തച്ചിത്തം വികല്‍പാംശം മനസാ കല്‍പിതം ജഗത് ॥ 31.12॥

ദേഹോഽഹമിത്യഹങ്കാരം ദ്വൈതവൃത്തിരിതീരിതം ।
സര്‍വം സാക്ഷിരഹം ബ്രഹ്മ ഇത്യേവം ദൃഢനിശ്ചയം ॥ 31.13॥

സര്‍വദാഽസംശയം ബ്രഹ്മ സാക്ഷിവൃത്തിരിതീരിതം ।
ദ്വൈതവൃത്തിഃ സാക്ഷവൃത്തിരഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ॥ 31.14॥

അഖണ്ഡൈകരസം ചേതി ലോകേ വൃത്തിത്രയം ഭവേത് ।
പ്രഥമേ നിശ്ചിതേ ദ്വൈതേ ദ്വിതീയേ സാക്ഷിസംശയഃ ॥ 31.15॥

തൃതീയേ പദഭാഗേ ഹി ദൃഢനിശ്ചയമീരിതം ।
ഏതത്ത്രയാര്‍ഥം സംശോധ്യ തം പരിത്യജ്യ നിശ്ചിനു ॥ 31.16॥

അഖണ്ഡൈകരസാകാരോ നിത്യം തന്‍മയതാം വ്രജ ।
അഭ്യാസവാക്യമേതത്തു സദാഽഭ്യാസസ്യ കാരണം ॥ 31.17॥

മനനസ്യ പരം വാക്യം യോഽയം ചന്ദനവൃക്ഷവത് ।
യുക്തിഭിശ്ചിന്തനം വൃത്തം പദത്രയമുദാഹൃതം ॥ 31.18॥

അഹം പദസ്യ ജീവോഽര്‍ഥ ഈശോ ബ്രഹ്മപദസ്യ ഹി ।
അസ്മീതി പദഭാഗസ്യ അഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ॥ 31.19॥

പദത്രയം പരിത്യജ്യ വിചാര്യ മനസാ സഹ ।
അഖണ്ഡൈകരസം പ്രാപ്യ വിദേഹോ മുക്തിലക്ഷണം ॥ 31.20॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ചിന്‍മാത്രം സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി വാക്യസ്യ ശ്രവണാനന്തരം സദാ ॥ 31.21॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിത്യോഽസ്മി ശാന്തോഽസ്മി പരമോഽസ്ംയഹം ।
നിര്‍ഗുണോഽഹം നിരീഹോഽഹം നിരംശോഽസ്മി സദാ സ്മൃതഃ ॥ 31.22॥var was നിര്യശോഽസ്മി
ആത്മൈവാസ്മി ന സന്ദേഹഃ അഖണ്ഡൈകരസോഽസ്ംയഹം ।
ഏവം നിരന്തരം തജ്ജ്ഞോ ഭാവയേത് പരമാത്മനി ॥ 31.23॥

യഥാ ചാനുഭവം വാക്യം തസ്മാദനുഭവേത് സദാ ।
ആരംഭാച്ച ദ്വിതീയാത്തു സ്മൃതമഭ്യാസവാക്യതഃ ॥ 31.24॥

തൃതീയാന്തത്ത്വമസ്യേതി വാക്യസാമാന്യനിര്‍ണയം ।
തത്പദം ത്വമ്പദം ത്വസ്യ പദത്രയമുദാഹൃതം ॥ 31.25॥

തത്പദസ്യേശ്വരോ ഹ്യര്‍ഥോ ജീവോഽര്‍ഥസ്ത്വമ്പദസ്യ ഹി ।
ഐക്യസ്യാപി പദസ്യാര്‍ഥമഖണ്ഡൈകരസം പദം ॥ 31.26॥

ദ്വൈതവൃത്തിഃ സാക്ഷവൃത്തിരഖണ്ഡാകാരവൃത്തികഃ ।
അഖണ്ഡം സച്ചിദാനന്ദം തത്ത്വമേവാസി നിശ്ചയഃ ॥ 31.27॥

ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സന്ദേഹസ്ത്വമേവാസി ചിദവ്യയഃ ।
ത്വമേവ സച്ചിദാനന്ദസ്ത്വമേവാഖണ്ഡനിശ്ചയഃ ॥ 31.28॥

ഇത്യേവമുക്തോ ഗുരുണാ സ ഏവ പരമോ ഗുരുഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ സച്ഛിഷ്യഃ പരമാത്മവാന്‍ ॥ 31.29॥

നാന്യോ ഗുരുര്‍നാന്യശിഷ്യസ്ത്വം ബ്രഹ്മാസി ഗുരുഃ പരഃ ।
സര്‍വമന്ത്രോപദേഷ്ടാരോ ഗുരവഃ സ ഗുരുഃ പരഃ ॥ 31.30॥

ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി വക്താരം ഗുരുരേവേതി നിശ്ചിനു ।
തഥാ തത്ത്വമസി ബ്രഹ്മ ത്വമേവാസി ച സദ്ഗുരുഃ ॥ 31.31॥

സദ്ഗുരോര്‍വചനേ യസ്തു നിശ്ചയം തത്ത്വനിശ്ചയം ।
കരോതി സതതം മുക്തേര്‍നാത്ര കാര്യാ വിചാരണാ ॥ 31.32॥

മഹാവാക്യം ഗുരോര്‍വാക്യം തത്ത്വമസ്യാദിവാക്യകം ।
ശൃണോതു ശ്രവണം ചിത്തം നാന്യത് ശ്രവണമുച്യതേ ॥ 31.33॥

സര്‍വവേദാന്തവാക്യാനാമദ്വൈതേ ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതിഃ ।
ഇത്യേവം ച ഗുരോര്‍വക്ത്രാത് ശ്രുതം ബ്രഹ്മേതി തച്ഛ്രവഃ ॥ 31.34॥

ഗുരോര്‍നാന്യോ മന്ത്രവാദീ ഏക ഏവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ।
ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി യേനോക്തം ഏഷ ഏവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ॥ 31.35॥

വേദാന്തശ്രവണം ചൈതന്നാന്യച്ഛ്രവണമീരിതം ।
യുക്തിഭിശ്ചിന്തനം ചൈവ മനനം പരികഥ്യതേ ॥ 31.36॥

ഏവം ചന്ദനവൃക്ഷോഽപി ശ്രുതോഽപി പരിശോധ്യതേ ।
ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി ചോക്തോഽപി സംശയം പരിപശ്യതി ॥ 31.37॥

സംശോധ്യ നിശ്ചിനോത്യേവമാത്മാനം പരിശോധ്യതേ ।
യുക്തിര്‍നാമ വദാംയത്ര ദേഹോനാഹം വിനാശതഃ ॥ 31.38॥

സ്ഥൂലദേഹം സൂക്ഷ്മദേഹം സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മം ച കാരണം ।
ത്രയം ചഥുര്‍ഥേ നാസ്തീതി സര്‍വം ചിന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 31.39॥

ഏതത്സര്‍വം ജഡത്വാച്ച ദൃശ്യത്വാദ്ഘടവന്നഹി ।
അഹം ചൈതന്യമേവാത്ര ദൃഗ്രൂപത്വാല്ലയം ന ഹി ॥ 31.40॥

സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം യദാത്മനഃ സഹജാ ഗുണാഃ ।
അന്തതം ജഡദുഃഖാദി ജഗതഃ പ്രഥിതോ ഗുണഃ ॥ 31.41॥

തസ്മാദഹം ബ്രഹ്മ ഏവ ഇദം സര്‍വമസത്യകം ।
ഏവം ച മനനം നിത്യം കരോതി ബ്രഹ്മവിത്തമഃ ॥ 31.42॥

വക്ഷ്യേ നിദിധ്യാസനം ച ഉഭയത്യാഗലക്ഷണം ।
ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി ശ്രവണം മനനം ചാഹമേവ ഹി ॥ 31.43॥

ഏതത്ത്യാഗം നിദിധ്യാസം സജാതീയത്വഭാവനം ।
വിജാതീയപരിത്യാഗം സ്വഗതത്വവിഭാവനം ॥ 31.44॥

സര്‍വത്യാഗം പരിത്യജ്യ തുരീയത്വം ച വര്‍ജനം ।
ബ്രഹ്മചിന്‍മാത്രസാരത്വം സാക്ഷാത്കാരം പ്രചക്ഷതേ ॥ 31.45॥

ഉപദേശേ മഹാവാക്യമസ്തിത്വമിതി നിര്‍ണയഃ ।
തഥൈവാനുഭവം വാക്യമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിര്‍ണയഃ ॥ 31.46॥

പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മവാക്യോത്ഥമഭ്യാസാര്‍ഥമിതീരിതം ।
അയമാത്മേതി വാക്യോത്ഥദര്‍ശനം വാക്യമീരിതം ॥ 31.47॥

അയമേകപദം ചൈക ആത്മേതി ബ്രഹ്മ ച ത്രയം ।
അയമ്പദസ്യ ജീവോഽര്‍ഥ ആത്മനോ ഈശ്വരഃ പരഃ ॥ 31.48॥

തഥാ ബ്രഹ്മപദസ്യാര്‍ഥ അഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ।
അഖണ്ഡൈകരസം സര്‍വം പദത്രയലയം ഗതം ॥ 31.49॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ഹ്യാത്മാ നിത്യശുദ്ധവിമുക്തകഃ ।
തദേവ സര്‍വമുദ്ഭൂതം ഭവിഷ്യതി ന സംശയഃ ॥ 31.50॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ദേവ അയമേകമുദീരിതം ।
ആത്മേതി പദമേകസ്യ ബ്രഹ്മേതി പദമേകകം ॥ 31.51॥

അയം പദസ്യ ജീവോഽര്‍ഥ ആത്മേതീശ്വര ഈരിതഃ ।
അസ്യാര്‍ഥോഽസ്മീത്യഖണ്ഡാര്‍ഥമഖണ്ഡൈകരസം പദം ॥ 31.52॥

ദ്വൈതവൃത്തിഃ സാക്ഷിവൃത്തിരഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ।
അഖണ്ഡൈകരസം പശ്ചാത് സോഽഹമസ്മീതി ഭാവയ ॥ 31.53॥

ഇത്യേവം ച ചതുര്‍വാക്യതാത്പര്യാര്‍ഥം സമീരിതം ।
ഉപാധിസഹിതം വാക്യം കേവലം ലക്ഷ്യമീരിതം ॥ 31.54॥

കിഞ്ചിജ്ജ്ഞത്വാദി ജീവസ്യ സര്‍വ ജ്ഞത്വാദി ചേശ്വരഃ ।
ജീവോഽപരോ സചൈതന്യമീശ്വരോഽഹം പരോക്ഷകഃ ॥ 31.55॥

സര്‍വശൂന്യമിതി ത്യാജ്യം ബ്രഹ്മാസ്മീതി വിനിശ്ചയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 31.56॥

അഹമൈക്യം പരം ഗത്വാ സ്വസ്വഭാവോ ഭവോത്തമ ।
ഏതത്സര്‍വം മഹാമിഥ്യാ നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 31.57॥

സര്‍വം നാസ്തി ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ഏകാകാരമഖണ്ഡാര്‍ഥം തദേവാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മേദം വിതതാകാരം തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 31.58॥

സൂതഃ -
ഭവോദ്ഭവമുഖോദ്ഭവം ഭവഹരാദ്യഹൃദ്യം ഭുവി
പ്രകൃഷ്ടരസഭാവതഃ പ്രഥിതബോധബുദ്ധം ഭവ ।
ഭജന്തി ഭസിതാങ്ഗകാ ഭരിതമോദഭാരാദരാ
ഭുജങ്ഗവരഭൂഷണം ഭുവനമധ്യവൃന്ദാവനം ॥ 31.59॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
മഹാവാക്യാര്‍ഥനിരൂപണപ്രകരണം നാമ ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



32          ॥ ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ പുനരസത്ത്യാഗം ബ്രഹ്മനിശ്ചയമേവ ച ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ സദ്യോ മുക്തോ ഭവേന്നരഃ ॥ 32.1॥

ചിത്തസത്താ മനഃസത്താ ബ്രഹ്മസത്താഽന്യഥാ സ്ഥിതാ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.2॥

ദേഹസത്താ ലിങ്ഗസത്താ ഭാവസത്താഽക്ഷരാ സ്ഥിതാ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.3॥

ദൃശ്യം ച ദര്‍ശനം ദൃഷ്ടാ കര്‍താ കാരയിതാ ക്രിയാ ।var was  ദ്രഷ്ടാ
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.4॥

ഏകം ദ്വിത്വം പൃഥഗ്ഭാവം അസ്തി നാസ്തീതി നിര്‍ണയഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.5॥

ശാസ്ത്രഭേദം വേദഭേദം മുക്തീനാം ഭേദഭാവനം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.6॥

ജാതിഭേദം വര്‍ണഭേദം ശുദ്ധാശുദ്ധവിനിര്‍ണയഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.7॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിശ്ച അഖണ്ഡൈകരസം പരം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.8॥

പരാപരവികല്‍പശ്ച പുണ്യപാപവികല്‍പനം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.9॥

കല്‍പനാകല്‍പനാദ്വൈതം മനോകല്‍പനഭാവനം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.10॥

സിദ്ധം സാധ്യം സാധനം ച നാശനം ബ്രഹ്മഭാവനം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.11॥

ആത്മജ്ഞാനം മനോധര്‍മം മനോഽഭാവേ കുതോ ഭവേത് ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.12॥

അജ്ഞാനം ച മനോധര്‍മസ്തദഭാവേ ച തത്കുതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.13॥

ശമോ ദമോ മനോധര്‍മസ്തദഭാവേ ച തത്കുതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.14॥

ബന്ധമോക്ഷൌ മനോധര്‍മൌ തദഭാവേ കുതോ ഭവേത് ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.15॥

സര്‍വം മിഥ്യാ ജഗന്‍മിഥ്യാ ദേഹോ മിഥ്യാ ജഡത്വതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.16॥

ബ്രഹ്മലോകഃ സദാ മിഥ്യാ ബുദ്ധിരൂപം തദേവ ഹി ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.17॥

വിഷ്ണുലോകഃ സദാ മിഥ്യാ ശിവമേവ ഹി സര്‍വദാ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.18॥

രുദ്രലോകഃ സദാ മിഥ്യാ അഹംകാരസ്വരൂപതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.19॥

ചന്ദ്രലോകഃ സദാ മിഥ്യാ മനോരൂപവികല്‍പനം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.20॥

ദിശോ ലോകഃ സദാ മിഥ്യാ ശ്രോത്രശബ്ദസമന്വിതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.21॥

സൂര്യലോകഃ സദാ മിഥ്യാ നേത്രരൂപസമന്വിതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.22॥

വരുണസ്യ സദാ ലോകോ ജിഹ്വാരസസമന്വിതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.23॥

ത്വചോ ലോകഃ സദാ മിഥ്യാ വായോഃ സ്പര്‍ശസമന്വിതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.24॥

അശ്വിനോര്‍ഘ്രാണലോകശ്ച ഗന്ധദ്വൈതസമന്വിതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.25॥

അഗ്നേര്ലോകഃ സദാ മിഥ്യാ വാഗേവ വചനേന തത് ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.26॥

ഇന്ദ്രലോകഃ സദാ മിഥ്യാ പാണിപാദേന സംയുതഃ ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.27॥

ഉപേന്ദ്രസ്യ മഹര്ലോകോ ഗമനേന പദം യുതം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.28॥

മൃത്യുരേവ സദാ നാസ്തി പായുരേവ വിസര്‍ഗകം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.29॥

പ്രജാപതേര്‍മഹര്ലോകോ ഗുഹ്യമാനന്ദസംയുതം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.30॥

സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വമാത്മേതി നിശ്ചിതം ।
തിതിക്ഷോശ്ച സമാധാനം ശ്രദ്ധാ ചാചാര്യഭാഷണേ ॥ 32.31॥

മുമുക്ഷുത്വം ച മോക്ഷശ്ച മോക്ഷാര്‍ഥേ മമ ജീവനേ ।
ചതുഃസാധനസമ്പന്നഃ സോഽധികാരീതി നിശ്ചയഃ ॥ 32.32॥

ജീവബ്രഹ്മൈക്യസദ്ഭാവം വിയദ്ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
വേദാന്തബ്രഹ്മണോ ബോധ്യം ബോധകം ബന്ധമുച്യതേ ॥ 32.33॥

സര്‍വജ്ഞാനനിര്‍വൃത്തിശ്ചേദാനന്ദാവാപ്തികം ഫലം ।var was  നിവൃത്തി
ഇത്യേവമാദിഭിഃ ശബ്ദൈഃ പ്രോക്തം സര്‍വമസത് സദാ ॥ 32.34॥

സര്‍വശബ്ദാര്‍ഥരൂപം ച നിശ്ചയം ഭാവനം തഥാ ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം സത്യമന്യത് സര്‍വമസത് സദാ ॥ 32.35॥

അനേകശബ്ദശ്രവണമനേകാര്‍ഥവിചാരണം ।
സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.36॥

നാനുധ്യായാദ്ബ്രഹ്മശബ്ദാന്‍ ഇത്യുക്ത്വാ ഹ മഹാനസി ।
ബ്രഹ്മോപദേശകാലേ തു സര്‍വം ചോക്തം ന സംശയഃ ॥ 32.37॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം ദ്വൈതം ചിത്തസത്താവിഭാവനം ।
ചിന്‍മാത്രോഽഹമിദം ദ്വൈതം ജീവബ്രഹ്മേതി ഭാവനം ॥ 32.38॥

അഹം ചിന്‍മാത്രമന്ത്രം വാ കാര്യകാരണചിന്തനം ।
അക്ഷയാനന്ദവിജ്ഞാനമഖണ്ഡൈകരസാദ്വയം ॥ 32.39॥

പരം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ ശാന്തം ബ്രഹ്മ സ്വയം ജഗത് ।
അന്തരിന്ദ്രിയവിജ്ഞാനം ബാഹ്യേന്ദ്രിയനിരോധനം ॥ 32.40॥

സര്‍വോപദേശകാലം ച സാംയം ശേഷം മഹോദയം ।
ഭൂമിരാപോഽനലോ വായുഃ ഖം മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ॥ 32.41॥

കാരണം കാര്യഭേദം ച ശാസ്ത്രമാര്‍ഗൈകകല്‍പനം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി ശബ്ദതഃ ॥ 32.42॥

സത്യരൂപം ക്വചിന്നാസ്തി സത്യം നാമ കദാ നഹി ।
സംശയം ച വിപര്യാസം സങ്കല്‍പഃ കാരണം ഭ്രമഃ ॥ 32.43॥

ആത്മനോഽന്യത് ക്വചിന്നാസ്തി സര്‍വം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ।
മഹതാം ഹ്യദ്യതേ മന്ത്രീ മേധാശുദ്ധിശുഭാശുഭം ॥ 32.44॥

ദേശഭേദം വസ്തുഭേദം ന ച ചൈതന്യഭേദകം ।
ആത്മനോഽന്യത് പൃഥഗ്ഭാവമാത്മനോഽന്യന്നിരൂപണം ॥ 32.45॥

ആത്മനോഽന്യന്നാമരൂപമാത്മനോഽന്യച്ഛുഭാശുഭം ।
ആത്മനോഽന്യദ്വസ്തുസത്താ ആത്മനോഽന്യജ്ജഗത്ത്രയം ॥ 32.46॥

ആത്മനോഽന്യത് സുഃഖം ദുഃഖമാത്മനോഽന്യദ്വിചിന്തനം ।
ആത്മനോഽന്യത്പ്രപഞ്ചം വാ ആത്മനോഽന്യജ്ജയാജയൌ ॥ 32.47॥

ആത്മനോഽന്യദ്ദേവപൂജാ ആത്മനോഽന്യച്ഛിവാര്‍ചനം ।
ആത്മനോഽന്യന്‍മഹാധ്യാനമാത്മനോഽന്യത് കലാക്രമം ॥ 32.48॥

സര്‍വം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മ സര്‍വം ന സംശയഃ ।
സര്‍വമുക്തം ഭഗവതാ നിദിധ്യാസസ്തു സര്‍വദാ ॥ 32.49॥

സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ഹൃദയഗ്രന്ഥിരന്തിമം ।
കര്‍മനാശം ച മൂഢാനാം മഹതാം മുക്തിരേവ ഹി ॥ 32.50॥

അനേകകോടിജനനപാതകം ഭസ്മസാദ്ഭവേത് ।
സത്യം സത്യം പുനഃ സത്യം സത്യം സര്‍വം വിനശ്യതി ।
സദ്യോ മുക്തിര്‍ന സന്ദേഹോ നാസ്തി മങ്ഗലമങ്ഗലം ॥ 32.51॥

ക്വ ഭേദഭാവദര്‍ശനം ന ചൈവ ശോകമോഹഹൃത്
പ്രപശ്യതാം ശ്രുതേ ശിഖാവിശേഷമൈക്യഭാവനാത് ।
യതോ ഭവേജ്ജഗാദ തം മഹേശ യേന ജീവിതം
യദന്തരാഽവിശത് സദാ യഥോര്‍ണനാഭതന്തുവത് ॥ 32.52॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സര്‍വമിഥ്യാത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



33          ॥ ത്രയസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ പരം ബ്രഹ്മമാത്രമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ।
സത്പദാനന്ദമാത്രോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.1॥

ആത്മൈവാഹം പരം ബ്രഹ്മ നാന്യത് സംസാരദൃഷ്ടയഃ ।
സത്പദാനന്ദമാത്രോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.2॥

സത്പദാനന്ദമാത്രോഽഹം ചിത്പദാനന്ദവിഗ്രഹം ।
അഹമേവാഹമേവൈകമഹമേവ പരാത് പരഃ ॥ 33.3॥

സച്ചിദാനദമേവൈകമഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
അഹമസ്മി സദാ ഭാമി ഏവം രൂപം കുതോഽപ്യസത് ॥ 33.4॥

ത്വമിത്യേവം പരം ബ്രഹ്മ ചിന്‍മയാനന്ദരൂപവാന്‍ ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദേവ പരമം സുഖം ॥ 33.5॥

ആത്മൈവാഹമസന്നാഹം കൂടസ്ഥോഽഹം ഗുരുഃ പരഃ ।
കാലം നാസ്തി ജഗന്നാസ്തി കല്‍മഷത്വാനുഭാവനം ॥ 33.6॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാ ശിവഃ ।
ശുദ്ധചൈതന്യ ഏവാഹം ശുദ്ധസത്വാനുഭാവനഃ ॥ 33.7॥

അദ്വയാനന്ദമാത്രോഽഹമവ്യയോഽഹം മഹാനഹം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സതതം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ നിര്‍മലഃ ॥ 33.8॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യോഽസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ ചേതനഃ ।
സര്‍വപ്രകാശരൂപോഽഹം സര്‍വപ്രിയമനോ ഹ്യഹം ॥ 33.9॥

ഏകാന്തൈകപ്രകാശോഽഹം സിദ്ധാസിദ്ധവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വാന്തര്യാമിരൂപോഽഹം സര്‍വസാക്ഷിത്വലക്ഷണം ॥ 33.10॥

ശമോ വിചാരസന്തോഷരൂപോഽഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
പരമാത്മാ പരം ജ്യോതിഃ പരം പരവിവര്‍ജിതഃ ॥ 33.11॥

പരിപൂര്‍ണസ്വരൂപോഽഹം പരമാത്മാഽഹമച്യുതഃ ।
സര്‍വവേദസ്വരൂപോഽഹം സര്‍വശാസ്ത്രസ്യ നിര്‍ണയഃ ॥ 33.12॥

ലോകാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം മുഖ്യാനന്ദസ്യ നിര്‍ണയഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ ഭൂര്‍നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കാരണം ॥ 33.13॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ നാകാര്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മ സ്വയം വരഃ ।
നിത്യാക്ഷരോഽഹം നിത്യോഽഹം സര്‍വകല്യാണകാരകം ॥ 33.14॥

സത്യജ്ഞാനപ്രകാശോഽഹം മുഖ്യവിജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ।
തുര്യാതുര്യപ്രകാശോഽഹം സിദ്ധാസിദ്ധാദിവര്‍ജിതഃ ॥ 33.15॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സതതം സര്‍വം ബ്രഹ്മ നിരന്തരം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശം നിത്യബ്രഹ്മ നിരഞ്ജനം ॥ 33.16॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഗുണാതീതം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ ഇത്യേവം നിശ്ചയം കുരു സര്‍വദാ ॥ 33.17॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമിത്യേവം സര്‍വദാ ദൃഢനിശ്ചയഃ ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ ഇത്യേവം നിശ്ചയിത്വാ സുഖീ ഭവ ॥ 33.18॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ സതതം ഭാവാഭാവൌ ചിദേവ ഹി ।
ദ്വൈതാദ്വൈതവിവാദോഽയം നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 33.19॥

സര്‍വവിജ്ഞാനമാത്രോഽഹം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം സോഽഹം ഗുണാതീതോഽഹമദ്വയഃ ॥ 33.20॥

അന്വയവ്യതിരേകം ച കാര്യാകാര്യം വിശോധയ ।
സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.21॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവേദം ചിദാകാശമിദം ജഗത് ।
ബ്രഹ്മൈവ പരമാനന്ദം ആകാശസദൃശം വിഭു ॥ 33.22॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സദാ വാചാമഗോചരം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവേദമസ്തി നാസ്തീതി കേചന ॥ 33.23॥

ആനന്ദഭാവനാ കിഞ്ചിത് സദസന്‍മാത്ര ഏവ ഹി ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവേദം സദാ സന്‍മാത്രമേവ ഹി ॥ 33.24॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവദം ചിദ്ഘനാനന്ദവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ച സത്യം ച സനാതനമഹം മഹത് ॥ 33.25॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ഓതപ്രോതേവ തിഷ്ഠതി ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സര്‍വാകാരം സനാതനം ॥ 33.26॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം പരമാനദമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം മായാതീതം നിരഞ്ജനം ॥ 33.27॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സത്താമാത്രം സുഖാത് സുഖം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ചിന്‍മാത്രൈകസ്വരൂപകം ॥ 33.28॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സര്‍വഭേദവിവര്‍ജിതം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ നാനാകാരമിവ സ്ഥിതം ॥ 33.29॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം കര്‍താ ചാവസരോഽസ്തി ഹി ।
സച്ചിദാനദം ബ്രഹ്മൈവ പരം ജ്യോതിഃ സ്വരൂപകം ॥ 33.30॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം നിത്യനിശ്ചലമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം വാചാവധിരസാവയം ॥ 33.31॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സ്വയമേവ സ്വയം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന കരോതി ന തിഷ്ഠതി ॥ 33.32॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന ഗച്ഛതി ന തിഷ്ഠതി ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 33.33॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന ശുക്ലം ന ച കൃഷ്ണകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സര്‍വാധിഷ്ഠാനമവ്യയം ॥ 33.34॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന തൂഷ്ണീം ന വിഭാഷണം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സത്ത്വം നാഹം ന കിഞ്ചന ॥ 33.35॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം പരാത്പരമനുദ്ഭവം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം തത്ത്വാതീതം മഹോത്സവം ॥ 33.36॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം പരമാകാശമാതതം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സര്‍വദാ ഗുരുരൂപകം ॥ 33.37॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സദാ നിര്‍മലവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ശുദ്ധചൈതന്യമാതതം ॥ 33.38॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സ്വപ്രകാശാത്മരൂപകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം നിശ്ചയം ചാത്മകാരണം ॥ 33.39॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സ്വയമേവ പ്രകാശതേ ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം നാനാകാര ഇതി സ്ഥിതം ॥ 33.40॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാകാരം ഭ്രാന്താധിഷ്ഠാനരൂപകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സര്‍വം നാസ്തി ന മേ സ്ഥിതം ॥ 33.41॥

വാചാമഗോചരം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനദവിഗ്രഹം ।
സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.42॥

ബ്രഹ്മൈവേദം സദാ സത്യം നിത്യമുക്തം നിരഞ്ജനം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ ഏകമേവ സദാ സുഖം ॥ 33.43॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ പൂര്‍ണാത് പൂര്‍ണതരം മഹത് ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വവ്യാപകമീശ്വരം ॥ 33.44॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ നാമരൂപപ്രഭാസ്വരം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ അനന്താനന്ദനിര്‍മലം ॥ 33.45॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ പരമാനന്ദദായകം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ സന്‍മാത്രം സദസത്പരം ॥ 33.46॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വേഷാം പരമവ്യയം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ മോക്ഷരൂപം ശുഭാശുഭം ॥ 33.47॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ പരിച്ഛിന്നം ന ഹി ക്വചിത് ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവേദം ശുദ്ധബുദ്ധമലേപകം ॥ 33.48॥

സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ।
ഏതത് പ്രകരണം സത്യം സദ്യോമുക്തിപ്രദായകം ॥ 33.49॥

സര്‍വദുഃഖക്ഷയകരം സര്‍വവിജ്ഞാനദായകം ।
നിത്യാനന്ദകരം സത്യം ശാന്തിദാന്തിപ്രദായകം ॥ 33.50॥

യസ്ത്വന്തകാന്തകമഹേശ്വരപാദപദ്മ-
ലോലംബസപ്രഭഹൃദാ പരിശീലകശ്ച ।
വൃന്ദാരവൃന്ദവിനതാമലദിവ്യപാദോ
ഭാവോ ഭവോദ്ഭവകൃപാവശതോ ഭവേച്ച ॥ 33.51॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സച്ചിദാനന്ദരൂപതാപ്രകരണം നാമ ത്രയസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



34          ॥ ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ശൃണുഷ്വ ബ്രഹ്മ വിജ്ഞാനമദ്ഭുതം ത്വതിദുര്ലഭം ।
ഏകൈകശ്രവണേനൈവ കൈവല്യം പരമശ്നുതേ ॥ 34.1॥

സത്യം സത്യം ജഗന്നാസ്തി സംകല്‍പകലനാദികം ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം സര്‍വദാ സ്വയം ॥ 34.2॥

ആനന്ദമവ്യയം ശാന്തമേകരൂപമനാമയം ।
ചിത്തപ്രപഞ്ചം നൈവാസ്തി നാസ്തി കാര്യം ച തത്ത്വതഃ ॥ 34.3॥

പ്രപഞ്ചഭാവനാ നാസ്തി ദൃശ്യരൂപം ന കിഞ്ചന ।
അസത്യരൂപം സങ്കല്‍പം തത്കാര്യം ച ജഗന്ന ഹി ॥ 34.4॥

സര്‍വമിത്യേവ നാസ്ത്യേവ കാലമിത്യേവമീശ്വരഃ ।
വന്ധ്യാകുമാരേ ഭീതിശ്ച തദധീനമിദം ജഗത് ॥ 34.5॥

ഗന്ധര്‍വനഗരേ ശൃങ്ഗേ മദഗ്രേ ദൃശ്യതേ ജഗത് ।
മൃഗതൃഷ്ണാജലം പീത്വാ തൃപ്തിശ്ചേദസ്ത്വിദം ജഗത് ॥ 34.6॥

നഗേ ശൃങ്ഗേ ന ബാണേന നഷ്ടം പുരുഷമസ്ത്വിദം ।
ഗന്ധര്‍വനഗരേ സത്യേ ജഗദ്ഭവതു സര്‍വദാ ॥ 34.7॥

ഗഗനേ നീലമാസിന്ധൌ ജഗത് സത്യം ഭവിഷ്യതി ।
ശുക്തികാരജതം സത്യം ഭൂഷണം ചിജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.8॥

രജ്ജുസര്‍പേണ നഷ്ടശ്ചേത് നരോ ഭവതി സംസൃതിഃ ।
ജാതിരൂപേണ ബാണേന ജ്വാലാഗ്നൌ നാശിതേ സതി ॥ 34.9॥

രംഭാസ്തംഭേന കാഷ്ഠേന പാകസിദ്ധിര്‍ജഗദ്ഭവേത് ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സര്‍വദാ സ്വയം ॥ 34.10॥

സദ്യഃ കുമാരികാരൂപൈഃ പാകേ സിദ്ധേ ജഗദ്ഭവേത് ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സര്‍വദാ സ്വയം ॥ 34.11॥

മിത്യാടവ്യാം വായസാന്നം അസ്തി ചേജ്ജഗദുദ്ഭവം ।
മൂലാരോപണമന്ത്രസ്യ പ്രീതിശ്ചേദ്ഭാഷണം ജഗത് ॥ 34.12॥

മാസാത് പൂര്‍വം മൃതോ മര്‍ത്യ ആഗതശ്ചേജ്ജഗദ് ഭവേത് ।
തക്രം ക്ഷീരസ്വരൂപം ചേത് കിഞ്ചിത് കിഞ്ചിജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.13॥

ഗോസ്തനാദുദ്ഭവം ക്ഷീരം പുനരാരോഹണം ജഗത് ।
ഭൂരജസ്യാഅബ്ദമുത്പന്നം ജഗദ്ഭവതു സര്‍വദാ ॥ 34.14॥

കൂര്‍മരോംണാ ഗജേ ബദ്ധേ ജഗദസ്തു മദോത്കടേ ।
മൃണാലതന്തുനാ മേരുശ്ചലിതശ്ചേജ്ജഗദ് ഭവേത് ॥ 34.15॥

തരങ്ഗമാലയാ സിന്ധുഃ ബദ്ധശ്ചേദസ്ത്വിദം ജഗത് ।
ജ്വാലാഗ്നിമണ്ഡലേ പദ്മം വൃദ്ധം ചേത് തജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.16॥

മഹച്ഛൈലേന്ദ്രനിലയം സംഭവശ്ചേദിദം ഭവേത് ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സര്‍വദാ സ്വയം ॥ 34.17॥

മീന ആഗത്യ പദ്മാക്ഷേ സ്ഥിതശ്ചേദസ്ത്വിദം ജഗത് ।
നിഗീര്‍ണശ്ചേദ്ഭങ്ഗസൂനുഃ മേരുപുച്ഛവദസ്ത്വിദം ॥ 34.18॥

മശകേനാശിതേ സിംഹേ ഹതേ ഭവതു കല്‍പനം ।
അണുകോടരവിസ്തീര്‍ണേ ത്രൈലോക്യേ ചേജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.19॥

സ്വപ്നേ തിഷ്ഠതി യദ്വസ്തു ജാഗരേ ചേജ്ജഗദ്ഭവേത് ।
നദീവേഗോ നിശ്ചലശ്ചേത് ജഗദ്ഭവതു സര്‍വദാ ॥ 34.20॥

ജാത്യന്ധൈ രത്നവിഷയഃ സുജ്ഞാതശ്ചേജ്ജഗദ്ഭവേത് ।
ചന്ദ്രസൂര്യാദികം ത്യക്ത്വാ രാഹുശ്ചേത് ദൃശ്യതേ ജഗത് ॥ 34.21॥

ഭ്രഷ്ടബീജേന ഉത്പന്നേ വൃദ്ധിശ്ചേച്ചിത്തസംഭവഃ ।
മഹാദരിദ്രൈരാഢ്യാനാം സുഖേ ജ്ഞാതേ ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.22॥

ദുഗ്ധം ദുഗ്ധഗതക്ഷീരം പുനരാരോഹണം പുനഃ ।
കേവലം ദര്‍പണേ നാസ്തി പ്രതിബിംബം തദാ ജഗത് ॥ 34.23॥

യഥാ ശൂന്യഗതം വ്യോമ പ്രതിബിംബേന വൈ ജഗത് ।
അജകുക്ഷൌ ഗജോ നാസ്തി ആത്മകുക്ഷൌ ജഗന്ന ഹി ॥ 34.24॥

യഥാ താന്ത്രേ സമുത്പന്നേ തഥാ ബ്രഹ്മമയം ജഗത് ।
കാര്‍പാസകേഽഗ്നിദഗ്ധേന ഭസ്മ നാസ്തി തഥാ ജഗത് ॥ 34.25॥

പരം ബ്രഹ്മ പരം ജ്യോതിഃ പരസ്താത് പരതഃ പരഃ ।
സര്‍വദാ ഭേദകലനം ദ്വൈതാദ്വൈതം ന വിദ്യതേ ॥ 34.26॥

ചിത്തവൃത്തിര്‍ജഗദ്ദുഃഖം അസ്തി ചേത് കില നാശനം ।
മനഃസംകല്‍പകം ബന്ധ അസ്തി ചേദ്ബ്രഹ്മഭാവനാ ॥ 34.27॥

അവിദ്യാ കാര്യദേഹാദി അസ്തി ചേദ്ദ്വൈതഭാവനം ।
ചിത്തമേവ മഹാരോഗോ വ്യാപ്തശ്ചേദ്ബ്രഹ്മഭേഷജം ॥ 34.28॥

അഹം ശത്രുര്യദി ഭവേദഹം ബ്രഹ്മൈവ ഭാവനം ।
ദേഹോഽഹമിതി ദുഖം ചേദ്ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചിനു ॥ 34.29॥

സംശയശ്ച പിശാചശ്ചേദ്ബ്രഹ്മമാത്രേണ നാശയ ।
ദ്വൈതഭൂതാവിഷ്ടരേണ അദ്വൈതം ഭസ്മ ആശ്രയ ॥ 34.30॥

അനാത്മത്വപിശാചശ്ചേദാത്മമന്ത്രേണ ബന്ധയ ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സര്‍വദാ സ്വയം ॥ 34.31॥

ചതുഃഷഷ്ടികദൃഷ്ടാന്തൈരേവം ബ്രഹ്മൈവ സാധിതം ।
യഃ ശൃണോതി നരോ നിത്യം സ മുക്തോ നാത്ര സംശയഃ ॥ 34.32॥

കൃതാര്‍ഥ ഏവ സതതം നാത്ര കാര്യാ വിചാരണാ ॥ 34.33॥

മനോവചോവിദൂരഗം ത്വരൂപഗന്ധവര്‍ജിതം
ഹൃദര്‍ഭകോകസന്തതം വിജാനതാം മുദേ സദാ ।
സദാപ്രകാശദുജ്വലപ്രഭാവികാസസദ്യുതി
പ്രകാശദം മഹേശ്വര ത്വദീയപാദപങ്കജം ॥ 34.34॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ദൃഷ്ടാന്തൈര്‍ബ്രഹ്മസാധനപ്രകരണം നാമ ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



35          ॥ പഞ്ചത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
നിദാഘ ശൃണു ഗുഹ്യം മേ സദ്യോ മുക്തിപ്രദം നൃണാം ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഹമക്ഷതഃ ॥ 35.1॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
അഹമസ്മി മഹാനസ്മി ശിവോഽസ്മി പരമോഽസ്ംയഹം ॥ 35.2॥

അദൃശ്യം പരമം ബ്രഹ്മ നാന്യദസ്തി സ്വഭാവതഃ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 35.3॥

ശാന്തം ബ്രഹ്മ പരം ചാസ്മി സര്‍വദാ നിത്യനിര്‍മലഃ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 35.4॥

സര്‍വസങ്കല്‍പമുക്തോഽസ്മി സര്‍വസന്തോഷവര്‍ജിതഃ ।
കാലകര്‍മജഗദ്ദ്വൈതദ്രഷ്ടൃദര്‍ശനവിഗ്രഹഃ ॥ 35.5॥

ആനന്ദോഽസ്മി സദാനന്ദകേവലോ ജഗതാം പ്രിയം ।
സമരൂപോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മി ഭൂതഭവ്യമജോ ജയഃ ॥ 35.6॥

ചിന്‍മാത്രോഽസ്മി സദാ ഭുക്തോ ജീവോ ബന്ധോ ന വിദ്യതേ ।var was  മുക്തഃ
ശ്രവണം ഷഡ്വിധം ലിങ്ഗം നൈവാസ്തി ജഗദീദൃശം ॥ 35.7॥

ചിത്തസംസാരഹീനോഽസ്മി ചിന്‍മാത്രത്വം ജഗത് സദാ ।
ചിത്തമേവ ഹിതം ദേഹ അവിചാരഃ പരോ രിപുഃ ॥ 35.8॥

അവിചാരോ ജഗദ്ദുഃഖമവിചാരോ മഹദ്ഭയം ।
സദ്യോഽസ്മി സര്‍വദാ തൃപ്തഃ പരിപൂര്‍ണഃ പരോ മഹാന്‍ ॥ 35.9॥

നിത്യശുദ്ധോഽസ്മി ബുദ്ധോഽസ്മി ചിദാകാശോഽസ്മി ചേതനഃ ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.10॥

സര്‍വദോഷവിഹീനോഽസ്മി സര്‍വത്ര വിതതോഽസ്ംയഹം ।
വാചാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.11॥

ചിത്രാതീതം പരം ദ്വന്ദ്വം സന്തോഷഃ സമഭാവനം ।
അന്തര്‍ബഹിരനാദ്യന്തം സര്‍വഭേദവിനിര്‍ണയം ॥ 35.12॥

അഹംകാരം ബലം സര്‍വം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മേന്ദ്രോവിഷ്ണുര്‍വരുണോ ഭാവാഭാവവിനിശ്ചയഃ ॥ 35.13॥

ജീവസത്താ ജഗത്സത്താ മായാസത്താ ന കിഞ്ചന ।
ഗുരുശിഷ്യാദിഭേദം ച കാര്യാകാര്യവിനിശ്ചയഃ ॥ 35.14॥

ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി വക്താ ച അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി സംഭവഃ ।
സര്‍വവേദാന്തവിജ്ഞാനം സര്‍വാംനായവിചാരണം ॥ 35.15॥

ഇദം പദാര്‍ഥസദ്ഭാവമഹം രൂപേണ സംഭവം ।
വേദവേദാന്തസിദ്ധാന്തജഗദ്ഭേദം ന വിദ്യതേ ॥ 35.16॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സര്‍വമിത്യേവ നാസ്തി ഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മശാന്താത്മാ അഹമേവ നിരന്തരം ॥ 35.17॥

ശുഭാശുഭവിഭേദം ച ദോഷാദോഷം ച മേ ന ഹി ।
ചിത്തസത്താ ജഗത്സത്താ ബുദ്ധിവൃത്തിവിജൃംഭണം ॥ 35.18॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വദാ നാന്യത് സത്യം സത്യം നിജം പദം ।
ആത്മാകാരമിദം ദ്വൈതം മിഥ്യൈവ ന പരഃ പുമാന്‍ ॥ 35.19॥

സച്ചിദാനന്ദമാത്രോഽഹം സര്‍വം കേവലമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മാ വിഷ്ണുശ്ച രുദ്രശ്ച ഈശ്വരശ്ച സദാശിവഃ ॥ 35.20॥

മനോ ജഗദഹം ഭേദം ചിത്തവൃത്തിജഗദ്ഭയം ।
സര്‍വാനന്ദമഹാനന്ദമാത്മാനന്ദമനന്തകം ॥ 35.21॥

അത്യന്തസ്വല്‍പമല്‍പം വാ പ്രപഞ്ചം നാസ്തി കിഞ്ചന ।
പ്രപഞ്ചമിതി ശബ്ദോ വാ സ്മരണം വാ ന വിദ്യതേ ॥ 35.22॥

അന്തരസ്ഥപ്രപഞ്ചം വാ ക്വചിന്നാസ്തി ക്വചിദ്ബഹിഃ ।
യത് കിഞ്ചിദേവം തൂഷ്ണീം വാ യച്ച കിഞ്ചിത് സദാ ക്വ വാ ॥ 35.23॥

യേന കേന യദാ കിഞ്ചിദ്യസ്യ കസ്യ ന കിഞ്ചന ।
ശുദ്ധം മലിനരൂപം വാ ബ്രഹ്മവാക്യമബോധകം ॥ 35.24॥

ഈദൃഷം താദൃഷം വേതി ന കിഞ്ചിത് വക്തുമര്‍ഹതി ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം സതതം ബ്രഹ്മൈവ സകലം മനഃ ॥ 35.25॥

ആനന്ദം പരമാനദം നിത്യാനന്ദം സദാഽദ്വയം ।
ചിന്‍മാത്രമേവ സതതം നാസ്തി നാസ്തി പരോഽസ്ംയഹം ॥ 35.26॥

പ്രപഞ്ചം സര്‍വദാ നാസ്തി പ്രപഞ്ചം ചിത്രമേവ ച ।
ചിത്തമേവ ഹി സംസാരം നാന്യത് സംസാരമേവ ഹി ॥ 35.27॥

മന ഏവ ഹി സംസാരോ ദേഹോഽഹമിതി രൂപകം ।
സങ്കല്‍പമേവ സംസാരം തന്നാശേഽസൌ വിനശ്യതി ॥ 35.28॥

സങ്കല്‍പമേവ ജനനം തന്നാശേഽസൌ വിനശ്യതി ।
സങ്കല്‍പമേവ ദാരിദ്ര്യം തന്നാശേഽസൌ വിനശ്യതി ॥ 35.29॥

സങ്കല്‍പമേവ മനനം തന്നാശേഽസൌ വിനശ്യതി ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.30॥

നിത്യമാത്മമയം ബോധമഹമേവ സദാ മഹാന്‍ ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.31॥

ഇത്യേവം ഭാവയേന്നിത്യം ക്ഷിപ്രം മുക്തോ ഭവിഷ്യതി ।
ത്വമേവ ബ്രഹ്മരൂപോഽസി ത്വമേവ ബ്രഹ്മവിഗ്രഹഃ ॥ 35.32॥

ഏവം ച പരമാനന്ദം ധ്യാത്വാ ധ്യാത്വാ സുഖീഭവ ।
സുഖമാത്രം ജഗത് സര്‍വം പ്രിയമാത്രം പ്രപഞ്ചകം ॥ 35.33॥

ജഡമാത്രമയം ലോകം ബ്രഹ്മമാത്രമയം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമവ്യയഃ ॥ 35.34॥

ഏക ഏവ സദാ ഏഷ ഏക ഏവ നിരന്തരം ।
ഏക ഏവ പരം ബ്രഹ്മ ഏക ഏവ ചിദവ്യയഃ ॥ 35.35॥

ഏക ഏവ ഗുണാതീത ഏക ഏവ സുഖാവഹഃ ।
ഏക ഏവ മഹാനാത്മാ ഏക ഏവ നിരന്തരം ॥ 35.36॥

ഏക ഏവ ചിദാകാര ഏക ഏവാത്മനിര്‍ണയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.37॥

പരമാത്മാഹമന്യന്ന പരമാനന്ദമന്ദിരം ।
ഇത്യേവം ഭാവയന്നിത്യം സദാ ചിന്‍മയ ഏവ ഹി ॥ 35.38॥

സൂതഃ -
വിരിഞ്ചിവഞ്ചനാതതപ്രപഞ്ചപഞ്ചബാണഭിത്
സുകാഞ്ചനാദ്രിധാരിണം കുലുഞ്ചനാം പതിം ഭജേ ।
അകിഞ്ചനേഽപി സിഞ്ചകേ ജലേന ലിങ്ഗമസ്തകേ
വിമുഞ്ചതി ക്ഷണാദഘം ന കിഞ്ചിദത്ര ശിഷ്യതേ ॥ 35.39॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മഭാവനോപദേശപ്രകരണം നാമ പഞ്ചത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



36          ॥ ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ശൃണു വക്ഷ്യാമി വിപ്രേന്ദ്ര സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ നിര്‍ണയം ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ സദ്യോ മുക്തിമവാപ്നുയാത് ॥ 36.1॥

ഇദമേവ സദാ നാസ്തി ഹ്യഹമേവ ഹി കേവലം ।
ആത്മൈവ സര്‍വദാ നാസ്തി ആത്മൈവ സുഖലക്ഷണം ॥ 36.2॥

ആത്മൈവ പരമം തത്ത്വമാത്മൈവ ജഗതാം ഗണഃ ।
ആത്മൈവ ഗഗനാകാരമാത്മൈവ ച നിരന്തരം ॥ 36.3॥

ആത്മൈവ സത്യം ബ്രഹ്മൈവ ആത്മൈവ ഗുരുലക്ഷണം ।
ആത്മൈവ ചിന്‍മയം നിത്യമാത്മൈവാക്ഷരമവ്യയം ॥ 36.4॥

ആത്മൈവ സിദ്ധരൂപം വാ ആത്മൈവാത്മാ ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവജഗദാകാരം ആത്മൈവാത്മാ സ്വയം സ്വയം ॥ 36.5॥

ആത്മൈവ ശാന്തികലനമാത്മൈവ മനസാ വിയത് ।
ആത്മൈവ സര്‍വം യത് കിഞ്ചിദാത്മൈവ പരമം പദം ॥ 36.6॥

ആത്മൈവ ഭുവനാകാരമാത്മൈവ പ്രിയമവ്യയം ।
ആത്മൈവാന്യന്ന ച ക്വാപി ആത്മൈവാന്യം മനോമയം ॥ 36.7॥

ആത്മൈവ സര്‍വവിജ്ഞാനമാത്മൈവ പരമം ധനം ।
ആത്മൈവ ഭൂതരൂപം വാ ആത്മൈവ ഭ്രമണം മഹത് ॥ 36.8॥

ആത്മൈവ നിത്യശുദ്ധം വാ ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനഃ ശിഷ്യ ആത്മൈവ ലയമാത്മനി ॥ 36.9॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ധ്യാനമാത്മൈവ ഗതിരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ഹോമ ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ജപഃ ॥ 36.10॥

ആത്മൈവ തൃപ്തിരാത്മൈവ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ മൂലമാത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ വ്രതം ॥ 36.11॥

ആത്മജ്ഞാനം വ്രതം നിത്യമാത്മജ്ഞാനം പരം സുഖം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരാനന്ദമാത്മജ്ഞാനം പരായണം ॥ 36.12॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം മഹാവ്രതം ।
ആത്മജ്ഞാനം സ്വയം വേദ്യമാത്മജ്ഞാനം മഹാധനം ॥ 36.13॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം മഹത് സുഖം ।
ആത്മജ്ഞാനം മഹാനാത്മാ ആത്മജ്ഞാനം ജനാസ്പദം ॥ 36.14॥

ആത്മജ്ഞാനം മഹാതീര്‍ഥമാത്മജ്ഞാനം ജയപ്രദം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം ചരാചരം ॥ 36.15॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ശാസ്ത്രമാത്മജ്ഞാനമനൂപമം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരോ യോഗ ആത്മജ്ഞാനം പരാ ഗതിഃ ॥ 36.16॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ഇത്യേവം ദൃഢനിശ്ചയഃ ।
ആത്മജ്ഞാനം മനോനാശഃ ആത്മജ്ഞാനം പരോ ഗുരുഃ ॥ 36.17॥

ആത്മജ്ഞാനം ചിത്തനാശഃ ആത്മജ്ഞാനം വിമുക്തിദം ।
ആത്മജ്ഞാനം ഭയനാശമാത്മജ്ഞാനം സുഖാവഹം ॥ 36.18॥

ആത്മജ്ഞാനം മഹാതേജ ആത്മജ്ഞാനം മഹാശുഭം ।
ആത്മജ്ഞാനം സതാം രൂപമാത്മജ്ഞാനം സതാം പ്രിയം ॥ 36.19॥

ആത്മജ്ഞാനം സതാം മോക്ഷമാത്മജ്ഞാനം വിവേകജം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരോ ധര്‍മ ആത്മജ്ഞാനം സദാ ജപഃ ॥ 36.20॥

ആത്മജ്ഞാനസ്യ സദൃശമാത്മവിജ്ഞാനമേവ ഹി ।
ആത്മജ്ഞാനേന സദൃശം ന ഭൂതം ന ഭവിഷ്യതി ॥ 36.21॥

ആത്മജ്ഞാനം പരോ മന്ത്ര ആത്മജ്ഞാനം പരം തപഃ ।
ആത്മജ്ഞാനം ഹരിഃ സാക്ഷാദാത്മജ്ഞാനം ശിവഃ പരഃ ॥ 36.22॥

ആത്മജ്ഞാനം പരോ ധാതാ ആത്മജ്ഞാനം സ്വസമ്മതം ।
ആത്മജ്ഞാനം സ്വയം പുണ്യമാത്മജ്ഞാനം വിശോധനം ॥ 36.23॥

ആത്മജ്ഞാനം മഹാതീര്‍ഥമാത്മജ്ഞാനം ശമാദികം ।
ആത്മജ്ഞാനം പ്രിയം മന്ത്രമാത്മജ്ഞാനം സ്വപാവനം ॥ 36.24॥

ആത്മജ്ഞാനം ച കിന്നാമ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി വിശ്വാസമാത്മജ്ഞാനം മഹോദയം ॥ 36.25॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിത്യോഽസ്മി സിദ്ധോഽസ്മീതി വിഭാവനം ।
ആനന്ദോഽഹം പരാനന്ദം ശുദ്ധോഽഹം നിത്യമവ്യയഃ ॥ 36.26॥

ചിദാകാശസ്വരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദശാശ്വതം ।
നിര്‍വികാരോഽസ്മി ശാന്തോഽഹം സര്‍വതോഽഹം നിരന്തരഃ ॥ 36.27॥

സര്‍വദാ സുഖരൂപോഽസ്മി സര്‍വദോഷവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വസങ്കല്‍പഹീനോഽസ്മി സര്‍വദാ സ്വയമസ്ംയഹം ॥ 36.28॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേത്യനുഭവം വിനാ ശബ്ദം പഠ സ്വയം ।
കോട്യശ്വമേധേ യത് പുണ്യം ക്ഷണാത് തത്പുണ്യമാപ്നുയാത് ॥ 36.29॥

അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ മേരുദാനഫലം ലഭേത് ।
ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ സര്‍വഭൂദാനമപ്യണു ॥ 36.30॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ കോടിശോ ദാനമപ്യണു ।
ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ സര്‍വാനന്ദം തൃണായതേ ॥ 36.31॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമിത്യേവ ഭാവിതസ്യ ഫലം സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ സമാനം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 36.32॥

തസ്മാത് സ്വപ്നേഽപി നിത്യം ച സര്‍വം സന്ത്യജ്യ യത്നതഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ ഗതിര്‍മമ ॥ 36.33॥

അഹമേവ സദാ നാന്യദഹമേവ സദാ ഗുരുഃ ।
അഹമേവ പരോ ഹ്യാത്മാ അഹമേവ ന ചാപരഃ ॥ 36.34॥

അഹമേവ ഗുരുഃ ശിഷ്യഃ അഹമേവേതി നിശ്ചിനു ।
ഇദമിത്യേവ നിര്‍ദേശഃ പരിച്ഛിന്നോ ജഗന്ന ഹി ॥ 36.35॥

ന ഭൂമിര്‍ന ജലം നാഗ്നിര്‍ന വായുര്‍ന ച ഖം തഥാ ।
സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചന വിദ്യതേ ॥ 36.36॥

ഇത്യേവം ഭാവനപരോ ദേഹമുക്തഃ സുഖീഭവ ।
അഹമാത്മാ ഇദം നാസ്തി സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രതഃ ॥ 36.37॥

അഹമേവ ഹി പൂര്‍ണാത്മാ ആനന്ദാബ്ധിരനാമയഃ ।
ഇദമേവ സദാ നാസ്തി ജഡത്വാദസദേവ ഹി ।
ഇദം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ ഇദം നേതി സുഖീ ഭവ ॥ 36.38॥

തുരങ്ഗശൃങ്ഗസന്നിഭാ ശ്രുതിപരോചനാ  ???
വിശേഷകാമവാസനാ വിനിശ്ചിതാത്മവൃത്തിതഃ ।
നരാഃ സുരാ മുനീശ്വരാ അസങ്ഗസങ്ഗമപ്യുമാ-
പതിം  ??? ന തേ ഭജന്തി കേചന  ??? ॥ 36.39॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മഭാവനോപദേശപ്രകരണം നാമ ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



37          ॥ സപ്തത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
നിദാഘ ശൃണു വക്ഷ്യാമി രഹസ്യം പരമദ്ഭുതം ।
ശ്ലോകൈകശ്രവണേനൈവ സദ്യോ മോക്ഷമവാപ്നുയാത് ॥ 37.1॥

ഇദം ദൃഷ്ടം പരം ബ്രഹ്മ ദൃശ്യവദ്ഭാതി ചിത്തതഃ ।
സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ॥ 37.2॥

ഇദമേവ ഹി നാസ്ത്യേവ അയമിത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ഏക ഏവാപ്യണുര്‍വാപി നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 37.3॥

വ്യവഹാരമിദം ക്വാപി വാര്‍താമാത്രമപി ക്വ വാ ।
ബന്ധരൂപം ബന്ധവാര്‍താ ബന്ധകാര്യം പരം ച വാ ॥ 37.4॥

സന്‍മാത്രകാര്യം സന്‍മാത്രമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ദുഃഖം സുഖം വാ ബോധോ വാ സാധകം സാധ്യനിര്‍ണയഃ ॥ 37.5॥

ആത്മേതി പരമാത്മേതി ജീവാത്മേതി പൃഥങ് ന ഹി ।
ദേഹോഽഹമിതി മൂര്‍തോഽഹം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനവാനഹം ॥ 37.6॥

കാര്യകാരണരൂപോഽഹമന്തഃകരണകാര്യകം ।
ഏകമിത്യേകമാത്രം വാ നാസ്തി നാസ്തീതി ഭാവയ ॥ 37.7॥

സര്‍വസങ്കല്‍പമാത്രേതി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി വാ ജഗത് ।
തത്ത്വജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ഓങ്കാരാര്‍ഥം സുഖം ജപം ॥ 37.8॥

ദ്വൈതാദ്വൈതം സദാദ്വൈതം തഥാ മാനാവമാനകം ।
സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ॥ 37.9॥

ആത്മാനന്ദമഹം ബ്രഹ്മ പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ।
ഇദം രൂപമഹം രൂപം പ്രിയാപ്രിയവിചാരണം ॥ 37.10॥

യദ്യത് സംഭാവ്യതേ ലോകേ യദ്യത് സാധനകല്‍പനം ।
യദ്യന്തരഹിതം ബ്രഹ്മഭാവനം ചിത്തനിര്‍മിതം ॥ 37.11॥

സ്ഥൂലദേഹോഽഹമേവാത്ര സൂക്ഷ്മദേഹോഽഹമേവ ഹി ।
ബുദ്ധേര്‍ഭേദം മനോഭേദം അഹംകാരം ജഡം ച തത് ॥ 37.12॥

സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ।
ശ്രവണം മനനം ചൈവ സാക്ഷാത്കാരവിചാരണം ॥ 37.13॥

ആത്മൈവാഹം പരം ചൈവ നാഹം മോഹമയം സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവേദം ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ॥ 37.14॥

ബ്രഹ്മൈവ കാരണം കാര്യം ബ്രഹ്മൈവ ജഗതാം ജയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വം ചൈതന്യം ബ്രഹ്മൈവ മനസായതേ ॥ 37.15॥

ബ്രഹ്മൈവ ജീവവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ച ഹരീയതേ ।
ബ്രഹ്മൈവ ശിവവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ പ്രിയമാത്മനഃ ॥ 37.16॥

ബ്രഹ്മൈവ ശാന്തിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
നാഹം ന ചായം നൈവാന്യന്നോത്പന്നം ന പരാത് പരം ॥ 37.17॥

ന ചേദം ന ച ശാസ്ത്രാര്‍ഥം ന മീമാംസം ന ചോദ്ഭവം ।
ന ലക്ഷണം ന വേദാദി നാപി ചിത്തം ന മേ മനഃ ॥ 37.18॥

ന മേ നായം നേദമിദം ന ബുദ്ധിനിശ്ചയം സദാ ।
കദാചിദപി നാസ്ത്യേവ സത്യം സത്യം ന കിഞ്ചന ॥ 37.19॥

നൈകമാത്രം ന ചായം വാ നാന്തരം ന ബഹിര്‍ന ഹി ।
ഈഷണ്‍മാത്രം ച ന ദ്വൈതം ന ജന്യം ന ച ദൃശ്യകം ॥ 37.20॥

ന ഭാവനം ന സ്മരണം ന വിസ്മരണമണ്വപി ।
ന കാലദേശകലനം ന സങ്കല്‍പം ന വേദനം ॥ 37.21॥

ന വിജ്ഞാനം ന ദേഹാന്യം ന വേദോഽഹം ന സംസൃതിഃ ।
ന മേ ദുഃഖം ന മേ മോക്ഷം ന ഗതിര്‍ന ച ദുര്‍ഗതിഃ ॥ 37.22॥

നാത്മാ നാഹം ന ജീവോഽഹം ന കൂടസ്ഥോ ന ജായതേ ।
ന ദേഹോഽഹം ന ച ശ്രോത്രം ന ത്വഗിന്ദ്രിയദേവതാ ॥ 37.23॥

സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് സര്‍വം നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ।
അഖണ്ഡാകാരരൂപത്വാത് സര്‍വം നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 37.24॥

ഹുംകാരസ്യാവകാശോ വാ ഹുംകാരജനനം ച വാ ।
നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്തി കദാചന ॥ 37.25॥

അന്യത് പദാര്‍ഥമല്‍പം വാ അന്യദേവാന്യഭാഷണം ।
ആത്മനോഽന്യദസത്യം വാ സത്യം വാ ഭ്രാന്തിരേവ ച ॥ 37.26॥

നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ നാസ്തി ശബ്ദോഽപി നാസ്തി ഹി ।
സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് സര്‍വം നാസ്ത്യേവ സര്‍വദാ ॥ 37.27॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
വാക്യം ച വാചകം സര്‍വം വക്താ ച ത്രിപുടീദ്വയം ॥ 37.28॥

ജ്ഞാതാ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയഭേദം മാതൃമാനമിതി പ്രിയം ।
യദ്യച്ഛാസ്ത്രേഷു നിര്‍ണീതം യദ്യദ്വേദേഷു നിശ്ചിതം ॥ 37.29॥

പരാപരമതീതം ച അതീതോഽഹമവേദനം ।
ഗുരുര്‍ഗുരൂപദേശശ്ച ഗുരും വക്ഷ്യേ ന കസ്യചിത് ॥ 37.30॥

ഗുരുരൂപാ ഗുരുശ്രദ്ധാ സദാ നാസ്തി ഗുരുഃ സ്വയം ।
ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മൈവ അന്യാഭാവാന്ന സംശയഃ ॥ 37.31॥

ആത്മനഃ ശുഭമാത്മൈവ അന്യാഭാവാന്ന സംശയഃ ।
ആത്മനോ മോഹമാത്മൈവ ആത്മനോഽസ്തി ന കിഞ്ചന ॥ 37.32॥

ആത്മനഃ സുഖമാത്മൈവ അന്യന്നാസ്തി ന സംശയഃ ।
ആത്മന്യേവാത്മനഃ ശക്തിഃ ആത്മന്യേവാത്മനഃ പ്രിയം ॥ 37.33॥

ആത്മന്യേവാത്മനഃ സ്നാനം ആത്മന്യേവാത്മനോ രതിഃ ।
ആത്മജ്ഞാനം പരം ശ്രേയഃ ആത്മജ്ഞാനം സുദുര്ലഭം ॥ 37.34॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം സുഖാത് സുഖം ।
ആത്മജ്ഞാനാത് പരം നാസ്തി ആത്മജ്ഞാനാത് സ്മൃതിര്‍ന ഹി ॥ 37.35॥

ബ്രഹ്മൈവാത്മാ ന സന്ദേഹ ആത്മൈവ ബ്രഹ്മണഃ സ്വയം ।
സ്വയമേവ ഹി സര്‍വത്ര സ്വയമേവ ഹി ചിന്‍മയഃ ॥ 37.36॥

സ്വയമേവ ചിദാകാശഃ സ്വയമേവ നിരന്തരം ।
സ്വയമേവ ച നാനാത്മാ സ്വയമേവ ച നാപരഃ ॥ 37.37॥

സ്വയമേവ ഗുണാതീതഃ സ്വയമേവ മഹത് സുഖം ।
സ്വയമേവ ഹി ശാന്താത്മാ സ്വയമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ॥ 37.38॥

സ്വയമേവ ചിദാനന്ദഃ സ്വയമേവ മഹത്പ്രഭുഃ ।
സ്വയമേവ സദാ സാക്ഷീ സ്വയമേവ സദാശിവഃ ॥ 37.39॥

സ്വയമേവ ഹരിഃ സാക്ഷാത് സ്വയമേവ പ്രജാപതിഃ ।
സ്വയമേവ പരം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മ ഏവ സ്വയം സദാ ॥ 37.40॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവ ത്വം സര്‍വഥാ കുരു സര്‍വദാ ॥ 37.41॥

വിചാരയന്‍ സ്വയം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മമാത്രം സ്വയം ഭവേത് ।
ഏതദേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.42॥

ഏഷ ഏവ പരോ മോക്ഷ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏഷ ഏവ കൃതാര്‍ഥോ ഹി ഏഷ ഏവ സുഖം സദാ ॥ 37.43॥

ഏതദേവ സദാ ജ്ഞാനം സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയം മഹത് ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സദാ ജ്ഞാനം സ്വയം മഹത് ॥ 37.44॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സ്വഭാവം സതതം നിജം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സദാ നിത്യം സ്വയം സദാ ॥ 37.45॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ ബന്ധനാശം ന സംശയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സര്‍വസിദ്ധാന്തനിശ്ചയം ॥ 37.46॥

ഏഷ വേദാന്തസിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
സര്‍വോപനിഷദാമര്‍ഥഃ സര്‍വാനന്ദമയം ജഗത് ॥ 37.47॥

മഹാവാക്യസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
സാക്ഷാച്ഛിവസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.48॥

നാരായണസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ചതുര്‍മുഖസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.49॥

ഋഷീണാം ഹൃദയം ഹ്യേതത് ദേവാനാമുപദേശകം ।
സര്‍വദേശികസിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.50॥

യച്ച യാവച്ച ഭൂതാനാം മഹോപദേശ ഏവ തത് ।
അഹം ബ്രഹ്മ മഹാമോക്ഷം പരം ചൈതദഹം സ്വയം ॥ 37.51॥

അഹം ചാനുഭവം ചൈതന്‍മഹാഗോപ്യമിദം ച തത് ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സദാ ജ്ഞാനം സ്വയം മഹത് ॥ 37.52॥

മഹാപ്രകാശമേവൈതത് അഹം ബ്രഹ്മ ഏവ തത് ।
ഏതദേവ മഹാമന്ത്രം ഏതദേവ മഹാജപഃ ॥ 37.53॥

ഏതദേവ മഹാസ്നാനമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏതദേവ മഹാതീര്‍ഥമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.54॥

ഏതദേവ മഹാഗങ്ഗാ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏഷ ഏവ പരോ ധര്‍മ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.55॥

ഏഷ ഏവ മഹാകാശ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏതദേവ ഹി വിജ്ഞാനമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
സര്‍വസിദ്ധാന്തമേവൈതദഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.56॥

സവ്യാസവ്യതയാദ്യവജ്ഞഹൃദയാ ഗോപോദഹാര്യഃ സ്രിയഃ
പശ്യന്ത്യംബുജമിത്രമണ്ഡലഗതം ശംഭും ഹിരണ്യാത്മകം ।
സര്‍വത്ര പ്രസൃതൈഃ കരൈര്‍ജഗദിദം പുഷ്ണാതി മുഷ്ണന്‍ ധനൈഃ
ഘൃഷ്ടം ചൌഷധിജാലമംബുനികരൈര്‍വിശ്വോത്ഥധൂതം ഹരഃ ॥ 37.57॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സര്‍വസിദ്ധാന്തപ്രകരണം നാമ സപ്തത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



38          ॥ അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
വക്ഷ്യേ അത്യദ്ഭുതം വ്യക്തം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ।
സര്‍വപ്രപഞ്ചശൂന്യത്വം സര്‍വമാത്മേതി നിശ്ചിതം ॥ 38.1॥

ആത്മരൂപപ്രപഞ്ചം വാ ആത്മരൂപപ്രപഞ്ചകം ।
സര്‍വപ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിതം ॥ 38.2॥

നിത്യാനുഭവമാനന്ദം നിത്യം ബ്രഹ്മേതി ഭാവനം ।
ചിത്തരൂപപ്രപഞ്ചം വാ ചിത്തസംസാരമേവ വാ ॥ 38.3॥

ഇദമസ്തീതി സത്താത്വമഹമസ്തീതി വാ ജഗത് ।
സ്വാന്തഃകരണദോഷം വാ സ്വാന്തഃകരണകാര്യകം ॥ 38.4॥

സ്വസ്യ ജീവഭ്രമഃ കശ്ചിത് സ്വസ്യ നാശം സ്വജന്‍മനാ ।
ഈശ്വരഃ കശ്ചിദസ്തീതി ജീവോഽഹമിതി വൈ ജഗത് ॥ 38.5॥

മായാ സത്താ മഹാ സത്താ ചിത്തസത്താ ജഗന്‍മയം ।
യദ്യച്ച ദൃശ്യതേ ശാസ്ത്രൈര്യദ്യദ്വേദേ ച ഭാഷണം ॥ 38.6॥

ഏകമിത്യേവ നിര്‍ദേശം ദ്വൈതമിത്യേവ ഭാഷണം ।
ശിവോഽസ്മീതി ഭ്രമഃ കശ്ചിത് ബ്രഹ്മാസ്മീതി വിഭ്രമഃ ॥ 38.7॥

വിഷ്ണുരസ്മീതി വിഭ്രാന്തിര്‍ജഗദസ്തീതി വിഭ്രമഃ ।var was  ജഗദസ്മീതി
ഈഷദസ്തീതി വാ ഭേദം ഈഷദസ്തീതി വാ ദ്വയം ॥ 38.8॥

സര്‍വമസ്തീതി നാസ്തീതി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ആത്മധ്യാനപ്രപഞ്ചം വാ സ്മരണാദിപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.9॥

ദുഃഖരൂപപ്രപഞ്ചം വാ സുഖരൂപപ്രപഞ്ചകം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതപ്രപഞ്ചം വാ സത്യാസത്യപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.10॥

ജാഗ്രത്പ്രപഞ്ചമേവാപി തഥാ സ്വപ്നപ്രപഞ്ചകം ।
സുപ്തിജ്ഞാനപ്രപഞ്ചം വാ തുര്യജ്ഞാനപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.11॥

വേദജ്ഞാനപ്രപഞ്ചം വാ ശാസ്ത്രജ്ഞാനപ്രപഞ്ചകം ।
പാപബുദ്ധിപ്രപഞ്ചം വാ പുണ്യഭേദപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.12॥

ജ്ഞാനരൂപപ്രപഞ്ചം വാ നിര്‍ഗുണജ്ഞാനപ്രപഞ്ചകം ।
ഗുണാഗുണപ്രപഞ്ചം വാ ദോഷാദോഷവിനിര്‍ണയം ॥ 38.13॥

സത്യാസത്യവിചാരം വാ ചരാചരവിചാരണം ।
ഏക ആത്മേതി സദ്ഭാവം മുഖ്യ ആത്മേതി ഭാവനം ॥ 38.14॥

സര്‍വപ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതസമുദ്ഭേദം നാസ്തി നാസ്തീതി ഭാഷണം ॥ 38.15॥

അസത്യം ജഗദേവേതി സത്യം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
കാര്യരൂപം കാരണം ച നാനാഭേദവിജൃംഭണം ॥ 38.16॥

സര്‍വമന്ത്രപ്രദാതാരം ദൂരേ ദൂരം തഥാ തഥാ ।
സര്‍വം സന്ത്യജ്യ സതതം സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.17॥

മൌനഭാവം മൌനകാര്യം മൌനയോഗം മനഃപ്രിയം ।
പഞ്ചാക്ഷരോപദേഷ്ടാരം തഥാ ചാഷ്ടാക്ഷരപ്രദം ॥ 38.18॥

യദ്യദ്യദ്യദ്വേദശാസ്ത്രം യദ്യദ്ഭേദോ ഗുരോഽപി വാ ।
സര്‍വദാ സര്‍വലോകേഷു സര്‍വസങ്കല്‍പകല്‍പനം ॥ 38.19॥

സര്‍വവാക്യപ്രപഞ്ചം ഹി സര്‍വചിത്തപ്രപഞ്ചകം ।
സര്‍വാകാരവികല്‍പം ച സര്‍വകാരണകല്‍പനം ॥ 38.20॥

സര്‍വദോഷപ്രപഞ്ചം ച സുഖദുഃഖപ്രപഞ്ചകം ।
സഹാദേയമുപാദേയം ഗ്രാഹ്യം ത്യാജ്യം ച ഭാഷണം ॥ 38.21॥

വിചാര്യ ജന്‍മമരണം വാസനാചിത്തരൂപകം ।
കാമക്രോധം ലോഭമോഹം സര്‍വഡംഭം ച ഹുംകൃതിം ॥ 38.22॥

ത്രൈലോക്യസംഭവം ദ്വൈതം ബ്രഹ്മേന്ദ്രവരുണാദികം ।
ജ്ഞാനേന്ദ്രിയം ച ശബ്ദാദി ദിഗ്വായ്വര്‍കാദിദൈവതം ॥ 38.23॥

കര്‍മേന്ദ്രിയാദിസദ്ഭാവം വിഷയം ദേവതാഗണം ।
അന്തഃകരണവൃത്തിം ച വിഷയം ചാധിദൈവതം ॥ 38.24॥

ചിത്തവൃത്തിം വിഭേദം ച ബുദ്ധിവൃത്തിനിരൂപണം ।
മായാമാത്രമിദം ദ്വൈതം സദസത്താദിനിര്‍ണയം ॥ 38.25॥

കിഞ്ചിദ് ദ്വൈതം ബഹുദ്വൈതം ജീവദ്വൈതം സദാ ഹ്യസത് ।
ജഗദുത്പത്തിമോഹം ച ഗുരുശിഷ്യത്വനിര്‍ണയം ॥ 38.26॥

ഗോപനം തത്പദാര്‍ഥസ്യ ത്വമ്പദാര്‍ഥസ്യ മേലനം ।
തഥാ ചാസിപദാര്‍ഥസ്യ ഐക്യബുദ്ധ്യാനുഭാവനം ॥ 38.27॥

ഭേദേഷു ഭേദാഭേദം ച നാന്യത് കിഞ്ചിച്ച വിദ്യതേ ।
ഏതത് പ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 38.28॥

സര്‍വം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് കേവലം ബ്രഹ്മ ഏവ സഃ ।
ആത്മാകാരമിദം സര്‍വമാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 38.29॥

തുര്യാതീതം ബ്രഹ്മണോഽന്യത് സത്യാസത്യം ന വിദ്യതേ ।
സര്‍വം ത്യക്ത്വാ തു സതതം സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.30॥

ചിത്തം കാലം വസ്തുഭേദം സങ്കല്‍പം ഭാവനം സ്വയം ।
സര്‍വം സംത്യജ്യ സതതം സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ ഭാവയ ॥ 38.31॥

യദ്യദ്ഭേദപരം ശാസ്ത്രം യദ്യദ് ഭേദപരം മനഃ ।
സര്‍വം സംത്യജ്യ സതതം സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.32॥

മനഃ കല്‍പിതകല്‍പം വാ ആത്മാകല്‍പനവിഭ്രമം ।
അഹംകാരപരിച്ഛേദം ദേഹോഽഹം ദേഹഭാവനാ ॥ 38.33॥

സര്‍വം സംത്യജ്യ സതതമാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ।
പ്രപഞ്ചസ്യ ച സദ്ഭാവം പ്രപഞ്ചോദ്ഭവമന്യകം ॥ 38.34॥

ബന്ധസദ്ഭാവകലനം മോക്ഷസദ്ഭാവഭാഷണം ।
ദേവതാഭാവസദ്ഭാവം ദേവപൂജാവിനിര്‍ണയം ॥ 38.35॥

പഞ്ചാക്ഷരേതി യദ്ദ്വൈതമഷ്ടാക്ഷരസ്യ ദൈവതം ।
പ്രാണാദിപഞ്ചകാസ്തിത്വമുപപ്രാണാദിപഞ്ചകം ॥ 38.36॥

പൃഥിവീഭൂതഭേദം ച ഗുണാ യത് കുണ്ഠനാദികം ।
വേദാന്തശാസ്ത്രസിദ്ധാന്തം ശൈവാഗമനമേവ ച ॥ 38.37॥

ലൌകികം വാസ്തവം ദോഷം പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തികം ।
സര്‍വം സംത്യജ്യ സതതമാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.38॥

ആത്മജ്ഞാനസുഖം ബ്രഹ്മ അനാത്മജ്ഞാനദൂഷണം ।
രേചകം പൂരകം കുംഭം ഷഡാധാരവിശോധനം ॥ 38.39॥

ദ്വൈതവൃത്തിശ്ച ദേഹോഽഹം സാക്ഷിവൃത്തിശ്ചിദംശകം ।
അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിശ്ച അഖണ്ഡാകാരസമ്മതം ॥ 38.40॥

അനന്താനുഭവം ചാപി അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ഉത്തമം മധ്യമം ചാപി തഥാ ചൈവാധമാധമം ॥ 38.41॥

ദൂഷണം ഭൂഷണം ചൈവ സര്‍വവസ്തുവിനിന്ദനം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ തത്ത്വതഃ ॥ 38.42॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി മുഗ്ധോഽസ്മി വൃദ്ധോഽസ്മി സദസത്പരഃ ।
വൈശ്വാനരോ വിരാട് സ്ഥൂലപ്രപഞ്ചമിതി ഭാവനം ॥ 38.43॥

ആനന്ദസ്ഫാരണേനാഹം പരാപരവിവര്‍ജിതഃ ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 38.44॥

ദൃഗ്രൂപം ദൃശ്യരൂപം ച മഹാസത്താസ്വരൂപകം ।
കൈവല്യം സര്‍വനിധനം സര്‍വഭൂതാന്തരം ഗതം ॥ 38.45॥

ഭൂതഭവ്യം ഭവിഷ്യച്ച വര്‍തമാനമസത് സദാ ।
കാലഭാവം ദേഹഭാവം സത്യാസത്യവിനിര്‍ണയം ॥ 38.46॥

പ്രജ്ഞാനഘന ഏവാഹം ശാന്താശാന്തം നിരഞ്ജനം ।
പ്രപഞ്ചവാര്‍താസ്മരണം ദ്വൈതാദ്വൈതവിഭാവനം ॥ 38.47॥

ശിവാഗമസമാചാരം വേദാന്തശ്രവണം പദം ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി ചിന്‍മാത്രോഽസ്മി സദാശിവഃ ॥ 38.48॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി സന്ത്യജ്യ സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ ഇദം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 38.49॥

സ്ഥൂലദേഹം സൂക്ഷ്മദേഹം കാരണം ദേഹമേവ ച ।
ഏവം ജ്ഞാതും ച സതതം ബ്രഹ്മൈവേദം ക്ഷണേ ക്ഷണേ ॥ 38.50॥

ശിവോ ഹ്യാത്മാ ശിവോ ജീവഃ ശിവോ ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ഏതത് പ്രകരണം യസ്തു സകൃദ്വാ സര്‍വദാപി വാ ॥ 38.51॥

പഠേദ്വാ ശൃണുയാദ്വാപി സ ച മുക്തോ ന സംശയഃ ।
നിമിഷം നിമിഷാര്‍ധം വാ ശ്രുത്വൈതബ്രഹ്മഭാഗ്ഭവേത് ॥ 38.52॥

ലോകാലോകജഗത്സ്ഥിതിപ്രവിലയപ്രോദ്ഭാവസത്താത്മികാ
ഭീതിഃ ശങ്കരനാമരൂപമസ്കൃദ്വ്യാകുര്‍വതേ കേവലം ।
സത്യാസത്യനിരങ്കുശശ്രുതിവചോവീചീഭിരാമൃശ്യതേ
യസ്ത്വേതത് സദിതീവ തത്ത്വവചനൈര്‍മീമാംസ്യതേഽയം ശിവഃ ॥ 38.53॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
പ്രപഞ്ചശൂന്യത്വപ്രകരണം നാമ അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥



39          ॥ ഏകോനചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
പരം ബ്രഹ്മ പ്രവക്ഷ്യാമി നിര്‍വികല്‍പം നിരാമയം ।
തദേവാഹം ന സന്ദേഹഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 39.1॥

ചിന്‍മാത്രമമലം ശാന്തം സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹം ।
ആനന്ദം പരമാനന്ദം നിര്‍വികല്‍പം നിരഞ്ജനം ॥ 39.2॥

ഗുണാതീതം ജനാതീതമവസ്ഥാതീതമവ്യയം ।
ഏവം ഭാവയ ചൈതന്യമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി സോഽസ്ംയഹം ॥ 39.3॥

സര്‍വാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി സര്‍വശബ്ദാര്‍ഥവര്‍ജിതഃ ।
സത്യോഽഹം സര്‍വഹന്താഹം ശുദ്ധോഽഹം പരമോഽസ്ംയഹം ॥ 39.4॥

അജോഽഹം ശാന്തരൂപോഽഹം അശരീരോഽഹമാന്തരഃ ।
സര്‍വഹീനോഽഹമേവാഹം സ്വയമേവ സ്വയം മഹഃ ॥ 39.5॥

ആത്മൈവാഹം പരാത്മാഹം ബ്രഹ്മൈവാഹം ശിവോഽസ്ംയഹം ।
ചിത്തഹീനസ്വരൂപോഽഹം ബുദ്ധിഹീനോഽഹമസ്ംയഹം ॥ 39.6॥

വ്യാപകോഽഹമഹം സാക്ഷീ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചഗജാരൂഢോ നിഷ്പ്രപഞ്ചാശ്വവാഹനഃ ॥ 39.7॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചമഹാരാജ്യോ നിഷ്പ്രപഞ്ചായുധാദിമാന്‍ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചമഹാവേദോ നിഷ്പ്രപഞ്ചാത്മഭാവനഃ ॥ 39.8॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചമഹാനിദ്രോ നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്വഭാവകഃ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്തു ജീവാത്മാ നിഷ്പ്രപഞ്ചകലേവരഃ ॥ 39.9॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചപരീവാരോ നിഷ്പ്രപഞ്ചോത്സവോ ഭവഃ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്തു കല്യാണോ നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്തു ദര്‍പണഃ ॥ 39.10॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചരഥാരൂഢോ നിഷ്പ്രപഞ്ചവിചാരണം ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചഗുഹാന്തസ്ഥോ നിഷ്പ്രപഞ്ചപ്രദീപകം ॥ 39.11॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചപ്രപൂര്‍ണാത്മാ നിഷ്പ്രപഞ്ചോഽരിമര്‍ദനഃ ।
ചിത്തമേവ പ്രപഞ്ചോ ഹി ചിത്തമേവ ജഗത്ത്രയം ॥ 39.12॥

ചിത്തമേവ മഹാമോഹശ്ചിത്തമേവ ഹി സംസൃതിഃ ।
ചിത്തമേവ മഹാപാപം ചിത്തമേവ ഹി പുണ്യകം ॥ 39.13॥

ചിത്തമേവ മഹാബന്ധശ്ചിത്തമേവ വിമോക്ഷദം ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ചിത്തം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.14॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദുഃഖം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദ്വൈതം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.15॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ കാമഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ക്രോധഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.16॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ലോഭഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ഗ്രന്ഥിഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.17॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ സര്‍വം ബ്രഹ്മഭാവനയാ മദഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ പൂജാ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.18॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ധ്യാനം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ സ്നാനം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.19॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ മന്ത്രോ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ പാപം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.20॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ പുണ്യം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദോഷോ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.21॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ഭ്രാന്തിഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദൃശ്യം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.22॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ സങ്ഗോ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ തേജോ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.23॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ പ്രജ്ഞാ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ സത്താ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.24॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ഭീതിഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ വേദഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.25॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ശാസ്ത്രം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ നിദ്രാ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.26॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ കര്‍മ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ തുര്യം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.27॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദ്വന്ദ്വം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ പൃച്ഛേദഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ॥ 39.28॥

നിശ്ചയം ചാപി സന്ത്യജ്യ സ്വസ്വരൂപാന്തരാസനം ।
അഹം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ചിദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മമാത്രകം ॥ 39.29॥

ജ്ഞാനമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനമേവ പരം പദം ।
ദിവി ബ്രഹ്മ ദിശോ ബ്രഹ്മ മനോ ബ്രഹ്മ അഹം സ്വയം ॥ 39.30॥

കിഞ്ചിദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മ തത്ത്വം തത്ത്വം ബ്രഹ്മ തദേവ ഹി ।
അജോ ബ്രഹ്മ ശുഭം ബ്രഹ്മ ആദിബ്രഹ്മ ബ്രവീമി തം ॥ 39.31॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഹവിര്‍ബ്രഹ്മ കാര്യബ്രഹ്മ ത്വഹം സദാ ।
നാദോ ബ്രഹ്മ നദം ബ്രഹ്മ തത്ത്വം ബ്രഹ്മ ച നിത്യശഃ ॥ 39.32॥

ഏതദ്ബ്രഹ്മ ശിഖാ ബ്രഹ്മ തദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മ ശാശ്വതം ।
നിജം ബ്രഹ്മ സ്വതോ ബ്രഹ്മ നിത്യം ബ്രഹ്മ ത്വമേവ ഹി ॥ 39.33॥

സുഖം ബ്രഹ്മ പ്രിയം ബ്രഹ്മ മിത്രം ബ്രഹ്മ സദാമൃതം ।
ഗുഹ്യം ബ്രഹ്മ ഗുരുര്‍ബ്രഹ്മ ഋതം ബ്രഹ്മ പ്രകാശകം ॥ 39.34॥

സത്യം ബ്രഹ്മ സമം ബ്രഹ്മ സാരം ബ്രഹ്മ നിരഞ്ജനം ।
ഏകം ബ്രഹ്മ ഹരിര്‍ബ്രഹ്മ ശിവോ ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 39.35॥

ഇദം ബ്രഹ്മ സ്വയം ബ്രഹ്മ ലോകം ബ്രഹ്മ സദാ പരഃ ।
ആത്മബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ആത്മബ്രഹ്മ നിരന്തരഃ ॥ 39.36॥

ഏകം ബ്രഹ്മ ചിരം ബ്രഹ്മ സര്‍വം ബ്രഹ്മാത്മകം ജഗത് ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ സദ്ബ്രഹ്മ തത്പരം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 39.37॥

ചിദ്ബ്രഹ്മ ശാശ്വതം ബ്രഹ്മ ജ്ഞേയം ബ്രഹ്മ ന ചാപരഃ ।
അഹമേവ ഹി സദ്ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഹി നിര്‍ഗുണം ॥ 39.38॥

അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ ഏവം ഭാവയ സുവ്രത ।
അഹമേവ ഹി ശാസ്ത്രാര്‍ഥ ഇതി നിശ്ചിത്യ സര്‍വദാ ॥ 39.39॥

ആത്മൈവ നാന്യദ്ഭേദോഽസ്തി സര്‍വം മിഥ്യേതി നിശ്ചിനു ।
ആത്മൈവാഹമഹം ചാത്മാ അനാത്മാ നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 39.40॥

വിശ്വം വസ്തുതയാ വിഭാതി ഹൃദയേ മൂഢാത്മനാം ബോധതോ-
ഽപ്യജ്ഞാനം ന നിവര്‍തതേ ശ്രുതിശിരോവാര്‍താനുവൃത്ത്യാഽപി ച ।
വിശ്വേശസ്യ സമര്‍ചനേന സുമഹാലിങ്ഗാര്‍ചനാദ്ഭസ്മധൃക്
രുദ്രാക്ഷാമലധാരണേന ഭഗവദ്ധ്യാനേന ഭാത്യാത്മവത് ॥ 39.41॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സര്‍വലയപ്രകരണം നാമ ഏകോനചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



40          ॥ ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
സര്‍വസാരാത് സാരതരം തതഃ സാരതരാന്തരം ।
ഇദമന്തിമത്യന്തം ശൃണു പ്രകരണം മുദാ ॥ 40.1॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വമേവേദം ബ്രഹ്മൈവാന്യന്ന കിഞ്ചന ।
നിശ്ചയം ദൃഢമാശ്രിത്യ സര്‍വത്ര സുഖമാസ്വ ഹ ॥ 40.2॥

ബ്രഹ്മൈവ സര്‍വഭുവനം ഭുവനം നാമ സന്ത്യജ ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ അഹം ഭാവം പരിത്യജ ॥ 40.3॥

സര്‍വമേവം ലയം യാതി സ്വയമേവ പതത്രിവത് ।
സ്വയമേവ ലയം യാതി സുപ്തഹസ്തസ്ഥപദ്മവത് ॥ 40.4॥

ന ത്വം നാഹം ന പ്രപഞ്ചഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ന ഭൂതം ന ച കാര്യം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 40.5॥

ന ദൈവം ന ച കാര്യാണി ന ദേഹം നേന്ദ്രിയാണി ച ।
ന ജാഗ്രന്ന ച വാ സ്വപ്നോ ന സുഷുപ്തിര്‍ന തുര്യകം ॥ 40.6॥

ഇദം പ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സര്‍വം മിഥ്യാ സദാ മിഥ്യാ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.7॥

സദാ ബ്രഹ്മ വിചാരം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
തഥാ ദ്വൈതപ്രതീതിശ്ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.8॥

സദാഹം ഭാവരൂപം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
നിത്യാനിത്യവിവേകം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.9॥

ഭാവാഭാവപ്രതീതിം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ഗുണദോഷവിഭാഗം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.10॥

കാലാകാലവിഭാഗം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
അഹം ജീവേത്യനുഭവം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.11॥

അഹം മുക്തോഽസ്ംയനുഭവം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കലനം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.12॥

സര്‍വം നാസ്തീതി വാര്‍താ ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ദേവതാന്തരസത്താകം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.13॥

ദേവതാന്തരപൂജാ ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ദേഹോഽഹമിതി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.14॥

ബ്രഹ്മാഹമിതി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ഗുരുശിഷ്യാദി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.15॥

തുല്യാതുല്യാദി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
വേദശാസ്ത്രാദി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.16॥

ചിത്തസത്താദി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ബുദ്ധിനിശ്ചയസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.17॥

മനോവികല്‍പസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
അഹംകാരാദി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.18॥

പഞ്ചഭൂതാദിസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ശബ്ദാദിസത്താസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.19॥

ദൃഗ്വാര്‍താദികസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
കര്‍മേന്ദ്രിയാദിസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.20॥

വചനാദാനസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
മുനീന്ദ്രോപേന്ദ്രസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.21॥

മനോബുദ്ധ്യാദിസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സങ്കല്‍പാധ്യാസ ഇത്യാദി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.22॥

രുദ്രക്ഷേത്രാദി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
പ്രാണാദിദശസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.23॥

മായാ വിദ്യാ ദേഹജീവാഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സ്ഥൂലവ്യഷ്ടാദിസങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.24॥

സൂക്ഷ്മവ്യഷ്ടിസമഷ്ട്യാദി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
വ്യഷ്ട്യജ്ഞാനാദി സങ്കല്‍പം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.25॥

വിശ്വവൈശ്വാനരത്വം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
തൈജസപ്രാജ്ഞഭേദം ച സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.26॥

വാച്യാര്‍ഥം ചാപി ലക്ഷ്യാര്‍ഥം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ജഹല്ലക്ഷണയാനൈക്യം അജഹല്ലക്ഷണാ ധ്രുവം ॥ 40.27॥

ഭാഗത്യാഗേന നിത്യൈക്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മ ഉപാധികം ।
ലക്ഷ്യം ച നിരുപാധ്യൈക്യം സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.28॥

ഏവമാഹുര്‍മഹാത്മാനഃ സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ।
സര്‍വമന്തഃ പരിത്യജ്യ അഹം ബ്രഹ്മേതി ഭാവയ ॥ 40.29॥

അസങ്കലിതകാപിലൈര്‍മധുഹരാക്ഷിപൂജ്യാംബുജ-
പ്രഭാങ്ഘ്രിജനിമോത്തമോ പരിഷിചേദ്യദിന്ദുപ്രഭം ।
തം ഡിണ്ഡീരനിഭോത്തമോത്തമ മഹാഖണ്ഡാജ്യദധ്നാ പരം
ക്ഷീരാദ്യൈരഭിഷിച്യ മുക്തിപരമാനന്ദം ലഭേ ശാംഭവം ॥ 40.30॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ചിത്തവൃത്തിനിരോധപ്രകരണം നാമ ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



41          ॥ ഏകചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിത്യാത്മാ അഹമേവ പരാത്പരഃ ॥ 41.1॥

ചിന്‍മാത്രോഽഹം ന സന്ദേഹ ഇതി നിശ്ചിത്യ തം ത്യജ ।
സത്യം സത്യം പുനഃ സത്യമാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 41.2॥

ശിവപാദദ്വയം സ്പൃഷ്ട്വാ വദാമീദം ന കിഞ്ചന ।
ഗുരുപാദദ്വയം സ്പൃഷ്ട്വാ വദാമീദം ന കിഞ്ചന ॥ 41.3॥

ജിഹ്വയാ പരശും തപ്തം ധാരയാമി ന സംശയഃ ।
വേദശാസ്ത്രാദികം സ്പൃഷ്ട്വാ വദാമീദം വിനിശ്ചിതം ॥ 41.4॥

നിശ്ചയാത്മന്‍ നിശ്ചയസ്ത്വം നിശ്ചയേന സുഖീ ഭവ ।
ചിന്‍മയസ്ത്വം ചിന്‍മയത്വം ചിന്‍മയാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 41.5॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മഭൂതാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ ത്വം ന സംശയഃ ।
സര്‍വമുക്തം ഭഗവതാ യോഗിനാമപി ദുര്ലഭം ॥ 41.6॥

ദേവാനാം ച ഋഷീണാം ച അത്യന്തം ദുര്ലഭം സദാ ।
ഐശ്വരം പരമം ജ്ഞാനമുപദിഷ്ടം ശിവേന ഹി ॥ 41.7॥

ഏതത് ജ്ഞാനം സമാനീതം കൈലാസാച്ഛങ്കരാന്തികാത് ।
ദേവാനാം ദക്ഷിണാമൂര്‍തിര്‍ദശസാഹസ്രവത്സരാന്‍ ॥ 41.8॥

വിഘ്നേശോ ബഹുസാഹസ്രം വത്സരം ചോപദിഷ്ടവാന്‍ ।
സാക്ഷാച്ഛിവോഽപി പാര്‍വത്യൈ വത്സരം ചോപദിഷ്ടവാന്‍ ॥ 41.9॥

ക്ഷീരാബ്ധൌ ച മഹാവിഷ്ണുര്‍ബ്രഹ്മണേ ചോപദിഷ്ടവാന്‍ ।
കദാചിത്ബ്രഹ്മലോകേ തു മത്പിതുശ്ചോക്തവാനഹം ॥ 41.10॥

നാരദാദി ഋഷീണാം ച ഉപദിഷ്ടം മഹദ്ബഹു ।
അയാതയാമം വിസ്താരം ഗൃഹീത്വാഽഹമിഹാഗതഃ ॥ 41.11॥

ന സമം പാദമേകം ച തീര്‍ഥകോടിഫലം ലഭേത് ।
ന സമം ഗ്രന്ഥമേതസ്യ ഭൂമിദാനഫലം ലഭേത് ॥ 41.12॥

ഏകാനുഭവമാത്രസ്യ ന സര്‍വം സര്‍വദാനകം ।
ശ്ലോകാര്‍ധശ്രവണസ്യാപി ന സമം കിഞ്ചിദേവ ഹി ॥ 41.13॥

താത്പര്യശ്രവണാഭാവേ പഠംസ്തൂഷ്ണീം സ മുച്യതേ ।
സര്‍വം സന്ത്യജ്യ സതതമേതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.14॥

സര്‍വമന്ത്രം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വദേവാംശ്ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.15॥

സര്‍വസ്നാനം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വഭാവം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.16॥

സര്‍വഹോമം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വദാനം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.17॥

സര്‍വപൂജാം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വഗുഹ്യം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.18॥

സര്‍വസേവാം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വാസ്തിത്വം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.19॥

സര്‍വപാഠം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വാഭ്യാസം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.20॥

ദേശികം ച പരിത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
ഗുരും വാപി പരിത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.21॥

സര്‍വലോകം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വൈശ്വര്യം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.22॥

സര്‍വസങ്കല്‍പകം ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സര്‍വപുണ്യം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.23॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം പരം ബ്രഹ്മ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
അത്രൈവ സര്‍വവിജ്ഞാനം അത്രൈവ പരമം പദം ॥ 41.24॥

അത്രൈവ പരമോ മോക്ഷ അത്രൈവ പരമം സുഖം ।
അത്രൈവ ചിത്തവിശ്രാന്തിരത്രൈവ ഗ്രന്ഥിഭേദനം ॥ 41.25॥

അത്രൈവ ജീവന്‍മുക്തിശ്ച അത്രൈവ സകലോ ജപഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥം പഠംസ്തൂഷ്ണീം സദ്യോ മുക്തിമവാപ്നുയാത് ॥ 41.26॥

സര്‍വശാസ്ത്രം ച സന്ത്യജ്യ ഏതന്‍മാത്രം സദാഭ്യസേത് ।
ദിനേ ദിനേ ചൈകവാരം പഠേച്ചേന്‍മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 41.27॥

ജന്‍മമധ്യേ സകൃദ്വാപി ശ്രുതം ചേത് സോഽപി മുച്യതേ ।
സര്‍വശാസ്ത്രസ്യ സിദ്ധാന്തം സര്‍വവേദസ്യ സംഗ്രഹം ॥ 41.28॥

സാരാത് സാരതരം സാരം സാരാത് സാരതരം മഹത് ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥസ്യ ന സമം ത്രൈലോക്യേഽപി ഭവിഷ്യതി ॥ 41.29 ॥

ന പ്രസിദ്ധിം ഗതേ ലോകേ ന സ്വര്‍ഗേഽപി ച ദുര്ലഭം ।
ബ്രഹ്മലോകേഷു സര്‍വേഷു ശാസ്ത്രേഷ്വപി ച ദുര്ലഭം ॥ 41.30॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം കദാചിത്തു ചൌര്യം കൃത്വാ പിതാമഹഃ ।
ക്ഷീരാബ്ധൌ ച പരിത്യജ്യ സര്‍വേ മുഞ്ചന്തു നോ ഇതി ॥ 41.31॥

ജ്ഞാത്വാ ക്ഷീരസമുദ്രസ്യ തീരേ പ്രാപ്തം ഗൃഹീതവാന്‍ ।
ഗൃഹീതം ചാപ്യസൌ ദൃഷ്ട്വാ ശപഥം ച പ്രദത്തവാന്‍ ॥ 41.32॥

തത് ആരഭ്യ തല്ലോകം ത്യക്ത്വാഹമിമമാഗതഃ ।
അത്യദ്ഭുതമിദം ജ്ഞാനം ഗ്രന്ഥം ചൈവ മഹാദ്ഭുതം ॥ 41.33॥

തദ് ജ്ഞോ വക്താ ച നാസ്ത്യേവ ഗ്രന്ഥശ്രോതാ ച ദുര്ലഭഃ ।
ആത്മനിഷ്ഠൈകലഭ്യോഽസൌ സദ്ഗുരുര്‍നൈഷ ലഭ്യതേ ॥ 41.34॥

ഗ്രന്ഥവന്തോ ന ലഭ്യന്തേ തേന ന ഖ്യാതിരാഗതാ ।
ഭവതേ ദര്‍ശിതം ഹ്യേതദ്ഗമിഷ്യാമി യഥാഗതം ॥ 41.35॥

ഏതാവദുക്തമാത്രേണ നിദാഘ ഋഷിസത്തമഃ ।
പതിത്വാ പാദയോസ്തസ്യ ആനന്ദാശ്രുപരിപ്ലുതഃ ॥ 41.36॥

ഉവാച വാക്യം സാനന്ദം സാഷ്ടാങ്ഗം പ്രണിപത്യ ച ।

നിദാഘഃ -
അഹോ ബ്രഹ്മന്‍ കൃതാര്‍ഥോഽസ്മി കൃതാര്‍ഥോഽസ്മി ന സംശയഃ ।
ഭവതാം ദര്‍ശനേനൈവ മജ്ജന്‍മ സഫലം കൃതം ॥ 41.37॥

ഏകവാക്യസ്യ മനനേ മുക്തോഽഹം നാത്ര സംശയഃ ।
നമസ്കരോമി തേ പാദൌ സോപചാരം ന വാസ്തവൌ ॥ 41.38॥

തസ്യാപി നാവകാശോഽസ്തി അഹമേവ ന വാസ്തവം ।
ത്വമേവ നാസ്തി മേ നാസ്തി ബ്രഹ്മേതി വചനം ന ച ॥ 41.39॥

ബ്രഹ്മേതി വചനം നാസ്തി ബ്രഹ്മഭാവം ന കിഞ്ചന ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥം ന മേ നാസ്തി സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി വിദ്യതേ ॥ 41.40॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി വാക്യം ന സര്‍വം ബ്രഹ്മേതി തം ന ഹി ।
തദിതി ദ്വൈതഭിന്നം തു ത്വമിതി ദ്വൈതമപ്യലം ॥ 41.41॥

ഏവം കിഞ്ചിത് ക്വചിന്നാസ്തി സര്‍വം ശാന്തം നിരാമയം ।
ഏകമേവ ദ്വയം നാസ്തി ഏകത്വമപി നാസ്തി ഹി ॥ 41.42॥

ഭിന്നദ്വന്ദ്വം ജഗദ്ദോഷം സംസാരദ്വൈതവൃത്തികം ।
സാക്ഷിവൃത്തിപ്രപഞ്ചം വാ അഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ॥ 41.43॥

അഖണ്ഡൈകരസോ നാസ്തി ഗുരുര്‍വാ ശിഷ്യ ഏവ വാ ।
ഭവദ്ദര്‍ശനമാത്രേണ സര്‍വമേവം ന സംശയഃ ॥ 41.44॥

ബ്രഹ്മജ്യോതിരഹം പ്രാപ്തോ ജ്യോതിഷാം ജ്യോതിരസ്ംയഹം ।
നമസ്തേ സുഗുരോ ബ്രഹ്മന്‍ നമസ്തേ ഗുരുനന്ദന ।
ഏവം കൃത്യ നമസ്കാരം തൂഷ്ണീമാസ്തേ സുഖീ സ്വയം ॥ 41.45॥

കിം ചണ്ഡഭാനുകരമണ്ഡലദണ്ഡിതാനി
കാഷ്ഠാമുഖേഷു ഗലിതാനി നമസ്തതീതി ।
യാദൃക്ച താദൃഗഥ ശങ്കരലിങ്ഗസങ്ഗ-
ഭങ്ഗീനി പാപകലശൈലകുലാനി സദ്യഃ ।
ശ്രീമൃത്യുഞ്ജയ രഞ്ജയ ത്രിഭുവനാധ്യക്ഷ പ്രഭോ പാഹി നഃ ॥ 41.46॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ഗ്രന്ഥപ്രശസ്തിനിരൂപണം നാമ ഏകചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



42          ॥ ദ്വിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
ശ്രുതം കിഞ്ചിന്‍മയാ പ്രോക്തം ബ്രഹ്മജ്ഞാനം സുദുര്ലഭം ।
മനസാ ധാരിതം ബ്രഹ്മ ചിത്തം കീദൃക് സ്ഥിതം വദ ॥ 42.1॥

നിദാഘഃ -
ശൃണു ത്വം സുഗുരോ ബ്രഹ്മംസ്ത്വത്പ്രസാദാദ്വദാംയഹം ।
മമാജ്ഞാനം മഹാദോഷം മഹാജ്ഞാനനിരോധകം ॥ 42.2॥

സദാ കര്‍മണി വിശ്വാസം പ്രപഞ്ചേ സത്യഭാവനം ।
നഷ്ടം സര്‍വം ക്ഷണാദേവ ത്വത്പ്രസാദാന്‍മഹദ്ഭയം ॥ 42.3॥

ഏതാവന്തമിമം കാലമജ്ഞാനരിപുണാ ഹൃതം ।
മഹദ്ഭയം ച നഷ്ടം മേ കര്‍മതത്ത്വം ച നാശിതം ॥ 42.4॥

അജ്ഞാനം മനസാ പൂര്‍വമിദാനീം ബ്രഹ്മതാം ഗതം ।
പുരാഹം ചിത്തവദ്ഭൂതഃ ഇദാനീം സന്‍മയോഽഭവം ॥ 42.5॥

പൂര്‍വമജ്ഞാനവദ്ഭാവം ഇദാനീം സന്‍മയം ഗതം ।
അജ്ഞാനവത് സ്ഥിതോഽഹം വൈ ബ്രഹ്മൈവാഹം പരം ഗതഃ ॥ 42.6॥

പുരാഽഹം ചിത്തവദ്ഭ്രാന്തോ ബ്രഹ്മൈവാഹം പരം ഗതഃ ।
സര്‍വോ വിഗലിതോ ദോഷഃ സര്‍വോ ഭേദോ ലയം ഗതഃ ॥ 42.7॥

സര്‍വഃ പ്രപഞ്ചോ ഗലിതശ്ചിത്തമേവ ഹി സര്‍വഗം ।
സര്‍വാന്തഃകരണം ലീനം ബ്രഹ്മസദ്ഭാവഭാവനാത് ॥ 42.8॥

അഹമേവ ചിദാകാശ അഹമേവ ഹി ചിന്‍മയഃ ।
അഹമേവ ഹി പൂര്‍ണാത്മാ അഹമേവ ഹി നിര്‍മലഃ ॥ 42.9॥

അഹമേവാഹമേവേതി ഭാവനാപി വിനിര്‍ഗതാ ।
അഹമേവ ചിദാകാശോ ബ്രാഹ്മണത്വം ന കിഞ്ചന ॥ 42.10॥

ശൂദ്രോഽഹം ശ്വപചോഽഹം വൈ വര്‍ണീ ചാപി ഗൃഹസ്ഥകഃ ।
വാനപ്രസ്ഥോ യതിരഹമിത്യയം ചിത്തവിഭ്രമഃ ॥ 42.11॥

തത്തദാശ്രമകര്‍മാണി ചിത്തേന പരികല്‍പിതം ।
അഹമേവ ഹി ലക്ഷ്യാത്മാ അഹമേവ ഹി പൂര്‍ണകഃ ॥ 42.12॥

അഹമേവാന്തരാത്മാ ഹി അഹമേവ പരായണം ।
അഹമേവ സദാധാര അഹമേവ സുഖാത്മകഃ ॥ 42.13॥

ത്വത്പ്രസാദാദഹം ബ്രഹ്മാ ത്വത്പ്രസാദാജ്ജനാര്‍ദനഃ ।
ത്വത്പ്രസാദാച്ചിദാകാശഃ ശിവോഽഹം നാത്ര സംശയഃ ॥ 42.14॥

ത്വത്പ്രസാദാദഹം ചിദ്വൈ ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ജഗത് ।
ത്വത്പ്രസാദാദ്വിമുക്തോഽസ്മി ത്വത്പ്രസാദാത് പരം ഗതഃ ॥ 42.15॥

ത്വത്പ്രസാദാദ്വ്യാപകോഽഹം ത്വത്പ്രസാദാന്നിരങ്കുശഃ ।
ത്വത്പ്രസാദേന തീര്‍ണോഽഹം ത്വത്പ്രസാദാന്‍മഹത്സുഖം ॥ 42.16॥

ത്വത്പ്രസാദാദഹം ബ്രഹ്മ ത്വത്പ്രസാദാത് ത്വമേവ ന ।
ത്വത്പ്രസാദാദിദം നാസ്തി ത്വത്പ്രസാദാന്ന കിഞ്ചന ॥ 42.17॥

ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ കിഞ്ചിത് ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ വിപത് ।
ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ഭേദസ്ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ഭയം ॥ 42.18॥

ത്വത്പ്രസാദാന്നമേ രോഗസ്ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ക്ഷതിഃ ।
യത്പാദാംബുജപൂജയാ ഹരിരഭൂദര്‍ച്യോ യദംഘ്ര്യര്‍ചനാ-
ദര്‍ച്യാഽഭൂത് കമലാ വിധിപ്രഭൃതയോ ഹ്യര്‍ച്യാ യദാജ്ഞാവശാത് ।
തം കാലാന്തകമന്തകാന്തകമുമാകാന്തം മുഹുഃ സന്തതം
സന്തഃ സ്വാന്തസരോജരാജചരണാംഭോജം ഭജന്ത്യാദരാത് ॥ 42.19॥

കിം വാ ധര്‍മശതായുതാര്‍ജിതമഹാസൌഖ്യൈകസീമായുതം
നാകം പാതമഹോഗ്രദുഃഖനികരം ദേവേഷു തുഷ്ടിപ്രദം ।
തസ്മാച്ഛങ്കരലിങ്ഗപൂജനമുമാകാന്തപ്രിയം മുക്തിദം
ഭൂമാനന്ദഘനൈകമുക്തിപരമാനന്ദൈകമോദം മഹഃ ॥ 42.20॥

യേ ശാംഭവാഃ ശിവരതാഃ ശിവനാമമാത്ര-
ശബ്ദാക്ഷരജ്ഞഹൃദയാ ഭസിതത്രിപുണ്ഡ്രാഃ ।
യാം പ്രാപ്നുവന്തി ഗതിമീശപദാംബുജോദ്യദ്-
ധ്യാനാനുരക്തഹൃദയാ ന ഹി യോഗസാംഖ്യൈഃ ॥ 42.21॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘാനുഭവവര്‍ണനപ്രകരണം നാമ ദ്വിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



43          ॥ ത്രിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ -
ന പശ്യാമി ശരീരം വാ ലിങ്ഗം കരണമേവ വാ ।
ന പശ്യാമി മനോ വാപി ന പശ്യാമി ജഡം തതഃ ॥ 43.1॥

ന പശ്യാമി ചിദാകാശം ന പശ്യാമി ജഗത് ക്വചിത് ।
ന പശ്യാമി ഹരിം വാപി ന പശ്യാമി ശിവം ച വാ ॥ 43.2॥

ആനന്ദസ്യാന്തരേ ലഗ്നം തന്‍മയത്വാന്ന ചോത്ഥിതഃ ।
ന പശ്യാമി സദാ ഭേദം ന ജഡം ന ജഗത് ക്വചിത് ॥ 43.3॥

ന ദ്വൈതം ന സുഖം ദുഃഖം ന ഗുരുര്‍ന പരാപരം ।
ന ഗുണം വാ ന തുര്യം വാ ന ബുദ്ധിര്‍ന ച സംശയഃ ॥ 43.4॥

ന ച കാലം ന ച ഭയം ന ച ശോകം ശുഭാശുഭം ।
ന പശ്യാമി സന്ദീനം ന ബന്ധം ന ച സംഭവം ॥ 43.5॥

ന ദേഹേന്ദ്രിയസദ്ഭാവോ ന ച സദ്വസ്തു സന്‍മനഃ ।
ന പശ്യാമി സദാ സ്ഥൂലം ന കൃശം ന ച കുബ്ജകം ॥ 43.6॥

ന ഭൂമിര്‍ന ജലം നാഗ്നിര്‍ന മോഹോ ന ച മന്ത്രകം ।
ന ഗുരുര്‍ന ച വാക്യം വാ ന ദൃഢം ന ച സര്‍വകം ॥ 43.7॥

ന ജഗച്ഛ്രവണം ചൈവ നിദിധ്യാസം ന ചാപരഃ ।
ആനന്ദസാഗരേ മഗ്നസ്തന്‍മയത്വാന്ന ചോത്ഥിതഃ ॥ 43.8॥

ആനന്ദോഽഹമശേഷോഽഹമജോഽഹമമൃതോസ്ംയഹം ।
നിത്യോഽഹമിതി നിശ്ചിത്യ സദാ പൂര്‍ണോഽസ്മി നിത്യധീഃ ॥ 43.9॥

പൂര്‍ണോഽഹം പൂര്‍ണചിത്തോഽഹം പുണ്യോഽഹം ജ്ഞാനവാനഹം ।
ശുദ്ധോഽഹം സര്‍വമുക്തോഽഹം സര്‍വാകാരോഽഹമവ്യയഃ ॥ 43.10॥

ചിന്‍മാത്രോഽഹം സ്വയം സോഽഹം തത്ത്വരൂപോഽഹമീശ്വരഃ ।
പരാപരോഽഹം തുര്യോഽഹം പ്രസന്നോഽഹം രസോഽസ്ംയഹം ॥ 43.11॥

ബ്രഹ്മാഽഹം സര്‍വലക്ഷ്യോഽഹം സദാ പൂര്‍ണോഽഹമക്ഷരഃ ।
മമാനുഭവരൂപം യത് സര്‍വമുക്തം ച സദ്ഗുരോ ॥ 43.12॥

നമസ്കരോമി തേ നാഹം സര്‍വം ച ഗുരുദക്ഷിണാ ।
മദ്ദേഹം ത്വത്പദേ ദത്തം ത്വയാ ഭസ്മീകൃതം ക്ഷണാത് ॥ 43.13॥

മമാത്മാ ച മയാ ദത്തഃ സ്വയമാത്മനി പൂരിതഃ ।
ത്വമേവാഹമഹം ച ത്വമഹമേവ ത്വമേവ ഹി ॥ 43.14॥

ഐക്യാര്‍ണവനിമഗ്നോഽസ്മി ഐക്യജ്ഞാനം ത്വമേവ ഹി ।
ഏകം ചൈതന്യമേവാഹം ത്വയാ ഗന്തും ന ശക്യതേ ॥ 43.15॥

ഗന്തവ്യദേശോ നാസ്ത്യേവ ഏകാകാരം ന ചാന്യതഃ ।
ത്വയാ ഗന്തവ്യദേശോ ന മയാ ഗന്തവ്യമസ്തി ന ॥ 43.16॥

ഏകം കാരണമേകം ച ഏകമേവ ദ്വയം ന ഹി ।
ത്വയാ വക്തവ്യകം നാസ്തി മയാ ശ്രോതവ്യമപ്യലം ॥ 43.17॥

ത്വമേവ സദ്ഗുരുര്‍നാസി അഹം നാസ്മി സശിഷ്യകഃ ।
ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സര്‍വമസ്മിന്‍മാനോഽസ്മി തന്‍മയഃ ॥ 43.18॥

ഭേദാഭേദം ന പശ്യാമി കാര്യാകാര്യം ന കിഞ്ചന ।
മമൈവ ചേന്നമസ്കാരോ നിഷ്പ്രയോജന ഏവ ഹി ॥ 43.19॥

തവൈവ ചേന്നമസ്കാരോ ഭിന്നത്വാന്ന ഫലം ഭവേത് ।
തവ ചേന്‍മമ ചേദ്ഭേദഃ ഫലാഭാവോ ന സംശയഃ ॥ 43.20॥

നമസ്കൃതോഽഹം യുഷ്മാകം ഭവാനജ്ഞീതി വക്ഷ്യതി ।
മമൈവാപകരിഷ്യാമി പരിച്ഛിന്നോ ഭവാംയഹം ॥ 43.21॥

മമൈവ ചേന്നമസ്കാരഃ ഫലം നാസ്തി സ്വതഃ സ്ഥിതേ ।
കസ്യാപി ച നമസ്കാരഃ കദാചിദപി നാസ്തി ഹി ॥ 43.22॥

സദാ ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാഹം ന ത്വം ന ഹി ദ്വയം ।
ന ബന്ധം ന പരോ നാന്യേ നാഹം നേദം ന കിഞ്ചന ॥ 43.23॥

ന ദ്വയം നൈകമദ്വൈതം നിശ്ചിതം ന മനോ ന തത് ।
ന ബീജം ന സുഖം ദുഃഖം നാശം നിഷ്ഠാ ന സത്സദാ ॥ 43.24॥

നാസ്തി നാസ്തി ന സന്ദേഹഃ കേവലാത് പരമാത്മനി ।
ന ജീവോ നേശ്വരോ നൈകോ ന ചന്ദ്രോ നാഗ്നിലക്ഷണഃ ॥ 43.25॥

ന വാര്‍താ നേന്ദ്രിയോ നാഹം ന മഹത്ത്വം ഗുണാന്തരം ।
ന കാലോ ന ജഗന്നാന്യോ ന വാ കാരണമദ്വയം ॥ 43.26॥

നോന്നതോഽത്യന്തഹീനോഽഹം ന മുക്തസ്ത്വത്പ്രസാദതഃ ।
സര്‍വം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സര്‍വം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 43.27॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ ആത്മ ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
സര്‍വം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്ത്വത്പ്രസാദാന്‍മഹേശ്വരഃ ॥ 43.28॥

ത്വമേവ സദ്ഗുരുര്‍ബ്രഹ്മ ന ഹി സദ്ഗുരുരന്യതഃ ।
ആത്മൈവ സദ്ഗുരുര്‍ബ്രഹ്മ ശിഷ്യോ ഹ്യാത്മൈവ സദ്ഗുരുഃ ॥ 43.29॥

ഗുരുഃ പ്രകല്‍പതേ ശിഷ്യോ ഗുരുഹീനോ ന ശിഷ്യകഃ ।
ശിഷ്യേ സതി ഗുരുഃ കല്‍പ്യഃ ശിഷ്യാഭാവേ ഗുരുര്‍ന ഹി ॥ 43.30॥

ഗുരുശിഷ്യവിഹീനാത്മാ സര്‍വത്ര സ്വയമേവ ഹി ।
ചിന്‍മാത്രാത്മനി കല്‍പ്യോഽഹം ചിന്‍മാത്രാത്മാ ന ചാപരഃ ॥ 43.31॥

ചിന്‍മാത്രാത്മാഹമേവൈകോ നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ।
സര്‍വസ്ഥിതോഽഹം സതതം നാന്യം പശ്യാമി സദ്ഗുരോഃ ॥ 43.32॥

നാന്യത് പശ്യാമി ചിത്തേന നാന്യത് പശ്യാമി കിഞ്ചന ।
സര്‍വാഭാവാന്ന പശ്യാമി സര്‍വം ചേദ് ദൃശ്യതാം പൃഥക് ॥ 43.33॥

ഏവം ബ്രഹ്മ പ്രപശ്യാമി നാന്യദസ്തീതി സര്‍വദാ ।
അഹോ ഭേദം പ്രകുപിതം അഹോ മായാ ന വിദ്യതേ ॥ 43.34॥

അഹോ സദ്ഗുരുമാഹാത്മ്യമഹോ ബ്രഹ്മസുഖം മഹത് ।
അഹോ വിജ്ഞാനമാഹാത്മ്യമഹോ സജ്ജനവൈഭവഃ ॥ 43.35॥

അഹോ മോഹവിനാശശ്ച അഹോ പശ്യാമി സത്സുഖം ।
അഹോ ചിത്തം ന പശ്യാമി അഹോ സര്‍വം ന കിഞ്ചന ॥ 43.36॥

അഹമേവ ഹി നാന്യത്ര അഹമാനന്ദ ഏവ ഹി ।
മമാന്തഃകരണേ യദ്യന്നിശ്ചിതം ഭവദീരിതം ॥ 43.37॥

സര്‍വം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ന കിഞ്ചിദന്യദൈവതം ।
ഏവം പശ്യാമി സതതം നാന്യത് പശ്യാമി സദ്ഗുരോ ॥ 43.38॥

ഏവം നിശ്ചിത്യ തിഷ്ഠാമി സ്വസ്വരൂപേ മമാത്മനി ॥ 43.39॥

അഗാധവേദവാക്യതോ ന ചാധിഭേഷജം ഭവേ-
ദുമാധവാങ്ഘ്രിപങ്കജസ്മൃതിഃ പ്രബോധമോക്ഷദാ ।
പ്രബുദ്ധഭേദവാസനാനിരുദ്ധഹൃത്തമോഭിദേ
മഹാരുജാഘവൈദ്യമീശ്വരം ഹൃദംബുജേ ഭജേ ॥ 43.40॥

ദ്യതത്പ്രദഗ്ധകാമദേഹ ദുഗ്ധസന്നിഭം പ്രമുഗ്ധസാമി ।
സോമധാരിണം ശ്രുതീഡ്യഗദ്യസംസ്തുതം ത്വഭേദ്യമേകശങ്കരം ॥ 43.41॥

വരഃ കങ്കഃ കാകോ ഭവദുഭയജാതേഷു നിയതം
മഹാശങ്കാതങ്കൈര്‍വിധിവിഹിതശാന്തേന മനസാ ।
യദി സ്വൈരം ധ്യായന്നഗപതിസുതാനായകപദം
സ ഏവായം ധുര്യോ ഭവതി മുനിജാതേഷു നിയതം ॥ 43.42॥

കഃ കാലാന്തകപാദപദ്മഭജനാദന്യദ്ധൃദാ കഷ്ടദാം
ധര്‍മാഭാസപരമ്പരാം പ്രഥയതേ മൂര്‍ഖോ ഖരീം തൌരഗീം ।
കര്‍തും യത്നശതൈരശക്യകരണൈര്‍വിന്ദേത ദുഃഖാദികംvar was  ദുഃഖാധികം
തദ്വത് സാംബപദാംബുജാര്‍ചനരതിം ത്യക്ത്വാ വൃഥാ ദുഃഖഭാക് ॥ 43.43॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘാനുഭവവര്‍ണനപ്രകരണം നാമ ത്രിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



44          ॥ ചതുശ്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ -
ശൃണുശ്വ സദ്ഗുരോ ബ്രഹ്മന്‍ ത്വത്പ്രസാദാന്വിനിശ്ചിതം ।
അഹമേവ ഹി തദ്ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 44.1॥

അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ സദാഽജരഃ ।
അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ॥ 44.2॥

അഹമേവ ഹി നിശ്ചിന്തഃ അഹമേവ സുഖാത്മകഃ ।
അഹമേവ ഗുരുസ്ത്വം ഹി അഹം ശിഷ്യോഽസ്മി കേവലം ॥ 44.3॥

അഹമാനന്ദ ഏവാത്മാ അഹമേവ നിരഞ്ജനഃ ।
അഹം തുര്യാതിഗോ ഹ്യാത്മാ അഹമേവ ഗുണോജ്ഝിതഃ ॥ 44.4॥

അഹം വിദേഹ ഏവാത്മാ അഹമേവ ഹി ശങ്കരഃ ।
അഹം വൈ പരിപൂര്‍ണാത്മാ അഹമേവേശ്വരഃ പരഃ ॥ 44.5॥

അഹമേവ ഹി ലക്ഷ്യാത്മാ അഹമേവ മനോമയഃ ।
അഹമേവ ഹി സര്‍വാത്മാ അഹമേവ സദാശിവഃ ॥ 44.6॥

അഹം വിഷ്ണുരഹം ബ്രഹ്മാ അഹമിന്ദ്രസ്ത്വഹം സുരാഃ ।
അഹം വൈ യക്ഷരക്ഷാംസി പിശാചാ ഗുഹ്യകാസ്തഥാ ॥ 44.7॥

അഹം സമുദ്രാഃ സരിത അഹമേവ ഹി പര്‍വതാഃ ।
അഹം വനാനി ഭുവനം അഹമേവേദമേവ ഹി ॥ 44.8॥

നിത്യതൃപ്തോ ഹ്യഹം ശുദ്ധബുദ്ധോഽഹം പ്രകൃതേഃ പരഃ ।
അഹമേവ ഹി സര്‍വത്ര അഹമേവ ഹി സര്‍വഗഃ ॥ 44.9॥

അഹമേവ മഹാനാത്മാ സര്‍വമങ്ഗലവിഗ്രഹഃ ।
അഹമേവ ഹി മുക്തോഽസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി പരമഃ ശിവഃ ॥ 44.10॥

അഹം ഭൂമിരഹം വായുരഹം തേജോ ഹ്യഹം നഭഃ ।
അഹം ജലമഹം സൂര്യശ്ചന്ദ്രമാ ഭഗണാ ഹ്യഹം ॥ 44.11॥

അഹം ലോകാ അലോകാശ്ച അഹം ലോക്യാ അഹം സദാ ।
അഹമാത്മാ പാരദൃശ്യ അഹം പ്രജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ॥ 44.12॥

അഹം ശൂന്യോ അശൂന്യോഽഹം സര്‍വാനന്ദമയോഽസ്ംയഹം ।
ശുഭാശുഭഫലാതീതോ ഹ്യഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 44.13॥

അഹമേവ ഋതം സത്യമഹം സച്ചിത്സുഖാത്മകഃ ।
അഹമാനന്ദ ഏവാത്മാ ബഹുധാ ചൈകധാ സ്ഥിതഃ ॥ 44.14॥

അഹം ഭൂതഭവിഷ്യം ച വര്‍തമാനമഹം സദാ ।
അഹമേകോ ദ്വിധാഹം ച ബഹുധാ ചാഹമേവ ഹി ॥ 44.15॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പ്രജാപതിഃ ।
സ്വരാട് സംരാഡ് ജഗദ്യോനിരഹമേവ ഹി സര്‍വദാ ॥ 44.16॥

അഹം വിശ്വസ്തൈജസശ്ച പ്രാജ്ഞോഽഹം തുര്യ ഏവ ഹി ।
അഹം പ്രാണോ മനശ്ചാഹമഹമിദ്രിയവര്‍ഗകഃ ॥ 44.17॥

അഹം വിശ്വം ഹി ഭുവനം ഗഗനാത്മാഹമേവ ഹി ।
അനുപാധി ഉപാധ്യം യത്തത്സര്‍വമഹമേവ ഹി ॥ 44.18॥

ഉപാധിരഹിതശ്ചാഹം നിത്യാനന്ദോഽഹമേവ ഹി ।
ഏവം നിശ്ചയവാനന്തഃ സര്‍വദാ സുഖമശ്നുതേ ।
ഏവം യഃ ശൃണുയാന്നിത്യം സര്‍വപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ ॥ 44.19॥

നിത്യോഽഹം നിര്‍വികല്‍പോ ജനവനഭുവനേ പാവനോഽഹം മനീഷീ
വിശ്വോ വിശ്വാതിഗോഽഹം പ്രകൃതിവിനികൃതോ ഏകധാ സംസ്ഥിതോഽഹം ।
നാനാകാരവിനാശജന്‍മരഹിതസ്വജ്ഞാനകാര്യോജ്ഝിതൈഃ
ഭൂമാനന്ദഘനോഽസ്ംയഹം പരശിവഃ സത്യസ്വരൂപോഽസ്ംയഹം ॥ 44.20॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘാനുഭവവര്‍ണനം നാമ ചതുശ്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



45          ॥ പഞ്ചചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ -
പുണ്യേ ശിവരഹസ്യേഽസ്മിന്നിതിഹാസേ ശിവോദിതേ ।
ദേവ്യൈ ശിവേന കഥിതേ ദേവ്യാ സ്കന്ദായ മോദതഃ ॥ 45.1॥

തദേതസ്മിന്‍ ഹി ഷഷ്ഠാംശേ ഷഡാസ്യകമലോദിതേ ।
പാരമേശ്വരവിജ്ഞാനം ശ്രുതമേതന്‍മഹാഘഭിത് ॥ 45.2॥

മഹാമായാതമസ്തോമവിനിവാരണഭാസ്കരം ।
അസ്യാധ്യായൈകകഥനാദ് വിജ്ഞാനം മഹദശ്നുതേ ॥ 45.3॥

ശ്ലോകസ്യ ശ്രവണേനാപി ജീവന്‍മുക്തോ ന സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ഷണ്‍മുഖഃ ശിവ ഏവ ഹി ॥ 45.4॥

ജൈഗീഷവ്യോ മഹായോഗീ സ ഏവ ശ്രവണേഽര്‍ഹതി ।
ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധൃങ് നിത്യം സദാ ഹ്യത്യാശ്രമീ മുനിഃ ॥ 45.5॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി സ ഗുരുര്‍നാത്ര സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി പരം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 45.6॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ശിവ ഏവ ന ചാപരഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി സാക്ഷാദ്ദേവീ ന സംശയഃ ॥ 45.7॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ഗണേശോ നാത്ര സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി സ്കന്ദഃ സ്കന്ദിതതാരകഃ ॥ 45.8॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി നന്ദികേശോ ന സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ദത്താത്രേയോ മുനിഃ സ്വയം ॥ 45.9॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ദക്ഷിണാമൂര്‍തിരേവ ഹി ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥാര്‍ഥകഥനേ ഭാവനേ മുനയഃ സുരാഃ ॥ 45.10॥

ന ശക്താ മുനിശാര്‍ദൂല ത്വദൃതേഽഹം ശിവം ശപേ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥാര്‍ഥവക്താരം ഗുരും സര്‍വാത്മനാ യജേത് ॥ 45.11॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ തു ശിവോ വിഘ്നേശ്വരഃ സ്വയം ।
പിതാ ഹി ജന്‍മദോ ദാതാ ഗുരുര്‍ജന്‍മവിനാശകഃ ॥ 45.12॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസ്യ ഗുരോര്‍വാക്യാദ്വിശേഷതഃ ।
ന ദുഹ്യേത ഗുരും ശിഷ്യോ മനസാ കിഞ്ച കായതഃ ॥ 45.13॥

ഗുരുരേവ ശിവഃ സാക്ഷാത് ഗുരുരേവ ശിവഃ സ്വയം ।
ശിവേ രുഷ്ടേ ഗുരുസ്ത്രാതാ ഗുരൌ രുഷ്ടേ ന കശ്ചന ॥ 45.14॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപദാഭ്യാസേ ശ്രദ്ധാ വൈ കാരണം പരം ।
അശ്രദ്ധധാനഃ പുരുഷോ നൈതല്ലേശമിഹാര്‍ഹതി ॥ 45.15॥

ശ്രദ്ധൈവ പരമം ശ്രേയോ ജീവബ്രഹ്മൈക്യകാരണം ।
അസ്തി ബ്രഹ്മേതി ച ശ്രുത്വാ ഭാവയന്‍ സന്ത ഏവ ഹി ॥ 45.16॥

ശിവപ്രസാദഹീനോ യോ നൈതദ്ഗ്രന്ഥാര്‍ഥവിദ്ഭവേത് ।
ഭാവഗ്രാഹ്യോഽയമാത്മായം പര ഏകഃ ശിവോ ധ്രുവഃ ॥ 45.17॥

സര്‍വമന്യത് പരിത്യജ്യ ധ്യായീതേശാനമവ്യയം ।
ശിവജ്ഞാനമിദം ശുദ്ധം ദ്വൈതാദ്വൈതവിനാശനം ॥ 45.18॥

അന്യേഷു ച പുരാണേഷു ഇതിഹാസേഷു ന ക്വചിത് ।
ഏതാദൃശം ശിവജ്ഞാനം ശ്രുതിസാരമഹോദയം ॥ 45.19॥

ഉക്തം സാക്ഷാച്ഛിവേനൈതദ് യോഗസാംഖ്യവിവര്‍ജിതം ।
ഭാവനാമാത്രസുലഭം ഭക്തിഗംയമനാമയം ॥ 45.20॥

മഹാനന്ദപ്രദം സാക്ഷാത് പ്രസാദേനൈവ ലഭ്യതേ ।
തസ്യൈതേ കഥിതാ ഹ്യര്‍ഥാഃ പ്രകാശന്തേ മഹാത്മനഃ ॥ 45.21॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം ഗുരോഃ ശ്രുത്വാ ന പൂജാം കുരുതേ യദി ।
ശ്വാനയോനിശതം പ്രാപ്യ ചണ്ഡാലഃ കോടിജന്‍മസു ॥ 45.22॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥസ്യ മാഹാത്മ്യം ന യജന്തീശ്വരം ഹൃദാ ।
സ സൂകരോ ഭവത്യേവ സഹസ്രപരിവത്സരാന്‍ ॥ 45.23॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥാര്‍ഥവക്താരമഭ്യസൂയേത യോ ദ്വിജഃ ।
അനേകബ്രഹ്മകല്‍പം ച വിഷ്ഠായാം ജായതേ ക്രിമിഃ ॥ 45.24॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥാര്‍ഥവിദ്ബ്രഹ്മാ സ ബ്രഹ്മ ഭവതി സ്വയം ।
കിം പുനര്‍ബഹുനോക്തേന ജ്ഞാനമേതദ്വിമുക്തിദം ॥ 45.25॥

യസ്ത്വേതച്ഛൃണുയാച്ഛിവോദിമഹാവേദാന്താംബുധി (?)
വീചിജാതപുണ്യം നാപേക്ഷത്യനിശം ന ചാബ്ദകല്‍പൈഃ ।
ശബ്ദാനാം നിഖിലോ രസോ ഹി സ ശിവഃ കിം വാ തുഷാദ്രി
പരിഖംഡനതോ ഭവേത് സ്യാത് തണ്ഡുലോഽപി സ മൃഷാ ഭവമോഹജാലം ॥ 45.26॥

തദ്വത് സര്‍വമശാസ്ത്രമിത്യേവ ഹി സത്യം
ദ്വൈതോത്ഥം പരിഹായ വാക്യജാലം ।
ഏവം ത്വം ത്വനിശം ഭജസ്വ നിത്യം
ശാന്തോദ്യഖിലവാക് സമൂഹഭാവനാ ॥ 45.27॥

സത്യത്വാഭാവഭാവിതോഽനുരൂപശീലഃ ।
സമ്പശ്യന്‍ ജഗദിദമാസമഞ്ജസം സദാ ഹി ॥ 45.28॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘകൃതഗുരുസ്തുതിവര്‍ണനം നാമ പഞ്ചചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



46          ॥ ഷട്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ -
ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സദാ ശ്രുത്വാ ചിത്തജാഡ്യമകുര്‍വതഃ ।
യാവദ്ദേഹം സദാ വിത്തൈഃ ശുശ്രൂഷേത് പൂജയേദ്ഗുരും ॥ 46.1॥

തത്പൂജയൈവ സതതം അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
നിത്യം പൂര്‍ണോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മി സര്‍വദാ ശാന്തവിഗ്രഹഃ ॥ 46.2॥

ഏതദേവാത്മവിജ്ഞാനം അഹം ബ്രഹ്മേതി നിര്‍ണയഃ ।
നിരങ്കുശസ്വരൂപോഽസ്മി അതിവര്‍ണാശ്രമീ ഭവ ॥ 46.3॥

അഗ്നിരിത്യാദിഭിര്‍മന്ത്രൈഃ സര്‍വദാ ഭസ്മധാരണം ।
ത്രിയായുഷൈസ്ത്ര്യംബകൈശ്ച കുര്‍വന്തി ച ത്രിപുണ്ഡ്രകം ॥ 46.4॥

ത്രിപുണ്ഡ്രധാരിണാമേവ സര്‍വദാ ഭസ്മധാരണം ।
ശിവപ്രസാദസമ്പത്തിര്‍ഭവിഷ്യതി ന സംശയഃ ॥ 46.5॥

ശിവപ്രസാദാദേതദ്വൈ ജ്ഞാനം സമ്പ്രാപ്യതേ ധ്രുവം ।
ശിരോവ്രതമിദം പ്രോക്തം കേവലം ഭസ്മധാരണം ॥ 46.6॥

ഭസ്മധാരണമാത്രേണ ജ്ഞാനമേതദ്ഭവിഷ്യതി ।
അഹം വത്സരപര്യന്തം കൃത്വാ വൈ ഭസ്മധാരണം ॥ 46.7॥

ത്വത്പാദാബ്ജം പ്രപന്നോഽസ്മി ത്വത്തോ ലബ്ധാത്മ നിര്‍വൃതിഃ ।
സര്‍വാധാരസ്വരൂപോഽഹം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ॥ 46.8॥

ബ്രഹ്മാത്മാഹം സുലക്ഷണ്യോ ബ്രഹ്മലക്ഷണപൂര്‍വകം ।
ആനന്ദാനുഭവം പ്രാപ്തഃ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 46.9॥

ഗുണരൂപാദിമുക്തോഽസ്മി ജീവന്‍മുക്തോ ന സംശയഃ ।
മൈത്ര്യാദിഗുണസമ്പന്നോ ബ്രഹ്മൈവാഹം പരോ മഹാന്‍ ॥ 46.10॥

സമാധിമാനഹം നിത്യം ജീവന്‍മുക്തേഷു സത്തമഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിത്യോഽസ്മി സമാധിരിതി കഥ്യതേ ॥ 46.11॥

പ്രാരബ്ധപ്രതിബന്ധശ്ച ജീവന്‍മുക്തേഷു വിദ്യതേ ।
പ്രാരബ്ധവശതോ യദ്യത് പ്രാപ്യം ഭുഞ്ജേ സുഖം വസ ॥ 46.12॥

ദൂഷണം ഭൂഷണം ചൈവ സദാ സര്‍വത്ര സംഭവേത് ।
സ്വസ്വനിശ്ചയതോ ബുദ്ധ്യാ മുക്തോഽഹമിതി മന്യതേ ॥ 46.13॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാ ഗതിഃ ।
ഏവം നിശ്ചയവാന്‍ നിത്യം ജീവന്‍മുക്തേതി കഥ്യതേ ॥ 46.14॥

ഏതദ്ഭേദം ച സന്ത്യജ്യ സ്വരൂപേ തിഷ്ഠതി പ്രഭുഃ ।
ഇന്ദ്രിയാര്‍ഥവിഹീനോഽഹമിന്ദ്രിയാര്‍ഥവിവര്‍ജിതഃ ॥ 46.15॥

സര്‍വേന്ദ്രിയഗുണാതീതഃ സര്‍വേന്ദ്രിയവിവര്‍ജിതഃ ।
സര്‍വസ്യ പ്രഭുരേവാഹം സര്‍വം മയ്യേവ തിഷ്ഠതി ॥ 46.16॥

അഹം ചിന്‍മാത്ര ഏവാസ്മി സച്ചിദാന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സര്‍വം ഭേദം സദാ ത്യക്ത്വാ ബ്രഹ്മഭേദമപി ത്യജേത് ॥ 46.17॥

അജസ്രം ഭാവയന്‍ നിത്യം വിദേഹോ മുക്ത ഏവ സഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ജഗത്പ്രഭുഃ ॥ 46.18॥

അഹമേവ ഗുണാതീതഃ അഹമേവ മനോമയഃ ।
അഹം മയ്യോ മനോമേയഃ പ്രാണമേയഃ സദാമയഃ ॥ 46.19॥

സദൃങ്മയോ ബ്രഹ്മമയോഽമൃതമയഃ സഭൂതോമൃതമേവ ഹി ।
അഹം സദാനന്ദധനോഽവ്യയഃ സദാ ।
സ വേദമയ്യോ പ്രണവോഽഹമീശഃ ॥ 46.20॥

അപാണിപാദോ ജവനോ ഗൃഹീതാ
അപശ്യഃ പശ്യാംയാത്മവത് സര്‍വമേവ ।
യത്തദ്ഭൂതം യച്ച ഭവ്യോഽഹമാത്മാ
സര്‍വാതീതോ വര്‍തമാനോഽഹമേവ ॥ 46.22॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ജ്ഞാനോപായഭൂതശിവവ്രതനിരൂപണം നാമ ഷട്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



47          ॥ സപ്തചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ -
നിദാഘ ശൃണു വക്ഷ്യാമി ദൃഢീകരണമസ്തു തേ ।
ശിവപ്രസാദപര്യന്തമേവം ഭാവയ നിത്യശഃ ॥ 47.1॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാശിവഃ ।
അഹമേവ ഹി ചിന്‍മാത്രമഹമേവ ഹി നിര്‍ഗുണഃ ॥ 47.2॥

അഹമേവ ഹി ചൈതന്യമഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ।
അഹമേവ ഹി ശൂന്യാത്മാ അഹമേവ ഹി ശാശ്വതഃ ॥ 47.3॥

അഹമേവ ഹി സര്‍വാത്മാ അഹമേവ ഹി ചിന്‍മയഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ മഹേശ്വരഃ ॥ 47.4॥

അഹമേവ ജഗത്സാക്ഷീ അഹമേവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ।
അഹമേവ ഹി മുക്താത്മാ അഹമേവ ഹി നിര്‍മലഃ ॥ 47.5॥

അഹമേവാഹമേവോക്തഃ അഹമേവ ഹി ശങ്കരഃ ।
അഹമേവ ഹി മഹാവിഷ്ണുരഹമേവ ചതുര്‍മുഖഃ ॥ 47.6॥

അഹമേവ ഹി ശുദ്ധാത്മാ ഹ്യഹമേവ ഹ്യഹം സദാ ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ ഹി മത്പരഃ ॥ 47.7॥

അഹമേവ മനോരൂപം അഹമേവ ഹി ശീതലഃ ।
അഹമേവാന്തര്യാമീ ച അഹമേവ പരേശ്വരഃ ॥ 47.8॥

ഏവമുക്തപ്രകാരേണ ഭാവയിത്വാ സദാ സ്വയം ।
ദ്രവ്യോഽസ്തി ചേന്ന കുര്യാത്തു വംചകേന ഗുരും പരം ॥ 47.9॥

കുംഭീപാകേ സുഘോരേ തു തിഷ്ഠത്യേവ ഹി കല്‍പകാന്‍ ।
ശ്രുത്വാ നിദാഘശ്ചോഥായ പുത്രദാരാന്‍ പ്രദത്തവാന്‍ ॥ 47.10॥

സ്വശരീരം ച പുത്രത്വേ ദത്വാ സാദരപൂര്‍വകം ।
ധനധാന്യം ച വസ്ത്രാദീന്‍ ദത്വാഽതിഷ്ഠത് സമീപതഃ ॥ 47.11॥

ഗുരോസ്തു ദക്ഷിണാം ദത്വാ നിദാഘസ്തുഷ്ടവാനൃഭും ।
സന്തുഷ്ടോഽസ്മി മഹാഭാഗ തവ ശുശ്രൂഷയാ സദാ ॥ 47.12॥

ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനമാപ്തോഽസി സുകൃതാര്‍ഥോ ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മരൂപമിദം ചേതി നിശ്ചയം കുരു സര്‍വദാ ॥ 47.13॥

നിശ്ചയാദപരോ മോക്ഷോ നാസ്തി നാസ്തീതി നിശ്ചിനു ।
നിശ്ചയം കാരണം മോക്ഷോ നാന്യത് കാരണമസ്തി വൈ ॥ 47.14॥

സകലഭുവനസാരം സര്‍വവേദാന്തസാരം
സമരസഗുരുസാരം സര്‍വവേദാര്‍ഥസാരം ।
സകലഭുവനസാരം സച്ചിദാനന്ദസാരം
സമരസജയസാരം സര്‍വദാ മോക്ഷസാരം ॥ 47.15॥

സകലജനനമോക്ഷം സര്‍വദാ തുര്യമോക്ഷം
സകലസുലഭമോക്ഷം സര്‍വസാംരാജ്യമോക്ഷം ।
വിഷയരഹിതമോക്ഷം വിത്തസംശോഷമോക്ഷം
ശ്രവണമനനമാത്രാദേതദത്യന്തമോക്ഷം ॥ 47.16॥

തച്ഛുശ്രൂഷാ ച ഭവതഃ തച്ഛ്രുത്വാ ച പ്രപേദിരേ ।
ഏവം സര്‍വവചഃ ശ്രുത്വാ നിദാഘഋഷിദര്‍ശിതം ।
ശുകാദയോ മഹാന്തസ്തേ പരം ബ്രഹ്മമവാപ്നുവന്‍ ॥ 47.17॥

ശ്രുത്വാ ശിവജ്ഞാനമിദം ഋഭുസ്തദാ
നിദാഘമാഹേത്ഥം മുനീന്ദ്രമധ്യേ ।
മുദാ ഹി തേഽപി ശ്രുതിശബ്ദസാരം
ശ്രുത്വാ പ്രണംയാഹുരതീവ ഹര്‍ഷാത് ॥ 47.18॥

മുനയഃ -
പിതാ മാതാ ഭ്രാതാ ഗുരുരസി വയസ്യോഽഥ ഹിതകൃത്
അവിദ്യാബ്ധേഃ പാരം ഗമയസി ഭവാനേവ ശരണം ।
ബലേനാസ്മാന്‍ നീത്വാ മമ വചനബലേനൈവ സുഗമം
പഥം പ്രാപ്ത്യൈവാര്‍ഥൈഃ ശിവവചനതോഽസ്മാന്‍ സുഖയസി ॥ 47.19॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ഋഭുകൃതസംഗ്രഹോപദേശവര്‍ണനം നാമ സപ്തചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



48          ॥ അഷ്ടചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ -
ജ്ഞാനാങ്ഗസാധനം വക്ഷ്യേ ശൃണു വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം ।
യത് കൃത്വാ ജ്ഞാനമാപ്നോതി തത് പ്രാദാത് പരമേഷ്ഠിനഃ ॥ 48.1॥

ജൈഗീഷവ്യ ശൃണുഷ്വൈതത് സാവധാനേന ചേതസാ ।
പ്രഥമം വേദസമ്പ്രോക്തം കര്‍മാചരണമിഷ്യതേ ॥ 48.2॥

ഉപനീതോ ദ്വിജോ വാപി വൈശ്യഃ ക്ഷത്രിയ ഏവ വാ ।
അഗ്നിരിത്യാദിഭിര്‍മന്ത്രൈര്‍ഭസ്മധൃക് പൂയതേ ത്വഘൈഃ ॥ 48.3॥

ത്രിയായുഷൈസ്ത്ര്യംബകൈശ്ച ത്രിപുണ്ഡ്രം ഭസ്മനാഽഽചരേത് ।
ലിങ്ഗാര്‍ചനപരോ നിത്യം രുദ്രാക്ഷാന്‍ ധാരയന്‍ ക്രമൈഃ ॥ 48.4॥

കണ്ഠേ ബാഹ്വോര്‍വക്ഷസീ ച മാലാഭിഃ ശിരസാ തഥാ ।
ത്രിപുണ്ഡ്രവദ്ധാരയേത രുദ്രാക്ഷാന്‍ ക്രമശോ മുനേ ॥ 48.5॥

ഏകാനനം ദ്വിവക്ത്രം വാ ത്രിവക്ത്രം ചതുരാസ്യകം ।
പഞ്ചവക്ത്രം ച ഷട് സപ്ത തഥാഷ്ടദശകം നവ ॥ 48.6॥

ഏകാദശം ദ്വാദശം വാ തഥോര്‍ധ്വം ധാരയേത് ക്രമാത് ।
ഭസ്മധാരണമാത്രേണ പ്രസീദതി മഹേശ്വരഃ ॥ 48.7॥

രുദ്രാക്ഷധാരണാദേവ നരോ രുദ്രത്വമാപ്നുയാത് ।
ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധൃങ്മര്‍ത്യോ ജ്ഞാനാങ്ഗീ ഭവതി പ്രിയഃ ॥ 48.8॥

രുദ്രാധ്യായീ ഭസ്മനിഷ്ഠഃ പഞ്ചാക്ഷരജപാധരഃ ।
ഭസ്മോദ്ധൂലിതദേഹോഽയം ശ്രീരുദ്രം പ്രജപന്‍ ദ്വിജഃ ॥ 48.9॥

സര്‍വപാപൈര്‍വിമുക്തശ്ച ജ്ഞാനനിഷ്ഠോ ഭവേന്‍മുനേ ।
ഭസ്മസംഛന്നസര്‍വാങ്ഗോ ഭസ്മഫാലത്രിപുണ്ഡ്രകഃ ॥ 48.10॥

വേദമൌലിജവാക്യേഷു വിചാരാധികൃതോ ഭവേത് ।
നാന്യപുണ്ഡ്രധരോ വിപ്രോ യതിര്‍വാ വിപ്രസത്തമ ॥ 48.11॥

ശമാദിനിയമോപേതഃ ക്ഷമായുക്തോഽപ്യസംസ്കൃതഃ ।
ശിരോവ്രതമിദം പ്രോക്തം ഭസ്മധാരണമേവ ഹി ॥ 48.12॥

ശിരോവ്രതം ച വിധിവദ്യൈശ്ചീര്‍ണം മുനിസത്തമ ।
തേഷാമേവ ബ്രഹ്മവിദ്യാം വദേത ഗുരുരാസ്തികഃ ॥ 48.13॥

ശാംഭവാ ഏവ വേദേഷു നിഷ്ഠാ നഷ്ടാശുഭാഃ പരം ।
ശിവപ്രസാദസമ്പന്നോ ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധാരകഃ ॥ 48.14॥

രുദ്രാധ്യായജപാസക്തഃ പഞ്ചാക്ഷരപരായണഃ ।
സ ഏവ വേദവേദാന്തശ്രവണേഽധികൃതോ ഭവേത് ॥ 48.15॥

നാന്യപുണ്ഡ്രധരോ വിപ്രഃ കൃത്വാപി ശ്രവണം ബഹു ।
നൈവ ലഭ്യേത തദ്ജ്ഞാനം പ്രസാദേന വിനേശിതുഃ ॥ 48.16॥

പ്രസാദജനകം ശംഭോര്‍ഭസ്മധാരണമേവ ഹി ।
ശിവപ്രസാദഹീനാനാം ജ്ഞാനം നൈവോപജായതേ ॥ 48.17॥

പ്രസാദേ സതി ദേവസ്യ വിജ്ഞാനസ്ഫുരണം ഭവേത് ।
രുദ്രാധ്യായജാപിനാം തു ഭസ്മധാരണപൂര്‍വകം ॥ 48.18॥

പ്രസാദോ ജായതേ ശംഭോഃ പുനരാവൃത്തിവര്‍ജിതഃ ।
പ്രസാദേ സതി ദേവസ്യ വേദാന്തസ്ഫുരണം ഭവേത് ॥ 48.19॥

തസ്യൈവാകഥിതാ ഹ്യര്‍ഥാഃ പ്രകാശന്തേ മഹാത്മനഃ ।
പഞ്ചാക്ഷരജപാദേവ പഞ്ചാസ്യധ്യാനപൂര്‍വകം ॥ 48.20॥

തസ്യൈവ ഭവതി ജ്ഞാനം ശിവപ്രോക്തമിദം ധ്രുവം ।
സര്‍വം ശിവാത്മകം ഭാതി ജഗദേതത് ചരാചരം ॥ 48.21॥

സ പ്രസാദോ മഹേശസ്യ വിജ്ഞേയഃ ശാംഭവോത്തമൈഃ ।
ശിവലിങ്ഗാര്‍ചനാദേവ പ്രസാദഃ ശാംഭവോത്തമേ ॥ 48.22॥

നിയമാദ്ബില്വപത്രൈശ്ച ഭസ്മധാരണപൂര്‍വകം ।
പ്രസാദോ ജായതേ ശംഭോഃ സാക്ഷാദ്ജ്ഞാനപ്രകാശകഃ ॥ 48.23॥

ശിവക്ഷേത്രനിവാസേന ജ്ഞാനം സംയക് ദൃഢം ഭവേത് ।
ശിവക്ഷേത്രനിവാസേ തു ഭസ്മധാര്യധികാരവാന്‍ ॥ 48.24॥

നക്താശനാര്‍ചനാദേവ പ്രീയേത ഭഗവാന്‍ ഭവഃ ।
പ്രദോഷപൂജനം ശംഭോഃ പ്രസാദജനകം പരം ॥ 48.25॥

സോമവാരേ നിശീഥേഷു പൂജനം പ്രിയമീശിതുഃ ।
ഭൂതായാം ഭൂതനാഥസ്യ പൂജനം പരമം പ്രിയം ॥ 48.26॥

ശിവശബ്ദോച്ചാരണം ച പ്രസാദജനകം മഹത് ।
ജ്ഞാനാങ്ഗസാധനേഷ്വേവം ശിവഭക്താര്‍ചനം മഹത് ॥ 48.27॥

ഭക്താനാമര്‍ചനാദേവ ശിവഃ പ്രീതോ ഭവിഷ്യതി ।
ഇത്യേതത്തം സമാസേന ജ്ഞാനാങ്ഗം കഥിതം മയാ ।
അകൈതവേന ഭാവേന ശ്രവണീയോ മഹേശ്വരഃ ॥ 48.28॥

സൂതഃ -
യഃ കോഽപി പ്രസഭം പ്രദോഷസമയേ ബില്വീദലാലങ്കൃതം
ലിങ്ഗം തുങ്ഗമപാരപുണ്യവിഭവൈഃ പശ്യേദഥാര്‍ചേത വാ ।
പ്രാപ്തം രാജ്യമവാപ്യ കാമഹൃദയസ്തുഷ്യേദകാമോ യദി
മുക്തിദ്വാരമപാവൃതം സ തു ലഭേത് ശംഭോഃ കടാക്ഷാങ്കുരൈഃ ॥ 48.29॥

അചലാതുലരാജകന്യകാകുചലീലാമലബാഹുജാലമീശം ।
ഭജതാമനലാക്ഷിപാദപദ്മം ഭവലീലം ന ഭവേത ചിത്തബാലം ॥ 48.30॥

ഭസ്മത്രിപുണ്ഡ്രരചിതാങ്ഗകബാഹുഫാല-
രുദ്രാക്ഷജാലകവചാഃ ശ്രുതിസൂക്തിമാലാഃ ।
വേദോരുരത്നപദകാങ്കിതശംഭുനാമ-
ലോലാ ഹി ശാംഭവവരാഃ പരിശീലയന്തി ॥ 48.31॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സ്കന്ദകൃതശിവവ്രതോപദേശവര്‍ണനം നാമ അഷ്ടചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥



49          ॥ ഏകോനപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ -
പുരാ മഗധദേശീയോ ബ്രാഹ്മണോ വേദപാരഗഃ ।
ഉചഥ്യതനയോ വാഗ്മീ വേദാര്‍ഥപ്രവണേ ധൃതഃ ॥ 49.1॥

നാംനാ സുദര്‍ശനോ വിപ്രാന്‍ പാഠയന്‍ ശാസ്ത്രമുത്തമം ।
വേദാന്തപരയാ ഭക്ത്യാ വര്‍ണാശ്രമരതഃ സദാ ॥ 49.2॥

മോക്ഷമിച്ഛേദപി സദാ വിപ്രോഽപി ച ജനാര്‍ദനാത് ।
വിഷ്ണുപൂജാപരോ നിത്യം വിഷ്ണുക്ഷേത്രേഷു സംവസന്‍ ॥ 49.3॥

ഗോപീചന്ദനഫാലോസൌ തുലസ്യൈവാര്‍ചയദ്ധരിം ।
ഉവാസ നിയതം വിപ്രോ വിഷ്ണുധ്യാനപരായണഃ ॥ 49.4॥

ദശവര്‍ഷമിദം തസ്യ കൃത്യം ദൃഷ്ട്വാ ജനാര്‍ദനഃ ।
മോക്ഷേച്ഛോരാജുഹാവൈനം പുരതോദ്ഭൂയ തം ദ്വിജം ॥ 49.5॥

വിഷ്ണുഃ -
ഔചഥ്യ മുനിശാര്‍ദൂല തപസ്യഭിരതഃ സദാ ।
വൃണു കാമം ദദാംയേവ വിനാ ജ്ഞാനം ദ്വിജോത്തമ ॥ 49.6॥

സൂതഃ -
ഇതി വിഷ്ണോര്‍ഗിരം ശ്രുത്വാ വിപ്രഃ കിഞ്ചിദ്ഭയാന്വിതഃ ।
പ്രണിപത്യാഹ തം വിഷ്ണും സ്തുവന്നാരായണേതി തം ॥ 49.7॥

സുദര്‍ശനഃ -
വിഷ്ണോ ജിഷ്ണോ നമസ്തേഽസ്തു ശങ്ഖചക്രഗദാധര ।
ത്വത്പാദനലിനം പ്രാപ്തോ ജ്ഞാനായാനര്‍ഹണഃ കിമു ॥ 49.8॥

കിമന്യൈര്‍ധര്‍മകാമാര്‍ഥൈര്‍നശ്വരൈരിഹ ശങ്ഖഭൃത് ।
ഇത്യുക്തം തദ്വചഃ ശ്രുത്വാ വിഷ്ണു പ്രാഹ സുദര്‍ശനം ॥ 49.9॥

വിഷ്ണുഃ -
സുദര്‍ശന ശൃണുഷ്വൈതന്‍മത്തോ നാന്യമനാ ദ്വിജ ।
വദാമി തേ ഹിതം സത്യം മയാ പ്രാപ്തം യഥാ തവ ॥ 49.10॥

മദര്‍ചനേന ധ്യാനേന മോക്ഷേച്ഛാ ജായതേ നൃണാം ।
മോക്ഷദാതാ മഹാദേവോ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനദായകഃ ॥ 49.11॥

തദര്‍ചനേന സമ്പ്രാപ്തം മയാ പൂര്‍വം സുദര്‍ശനം ।
സഹസ്രാരം ദൈത്യഹന്തൃ സാക്ഷാത് ത്ര്യക്ഷപ്രപൂജയാ ॥ 49.12॥

തമാരാധയ യത്നേന ഭസ്മധാരണപൂര്‍വകം ।
അഗ്നിരിത്യാദിഭിര്‍മന്ത്രൈസ്ത്രിയായുഷത്രിപുണ്ഡ്രകൈഃ ॥ 49.13॥

രുദ്രാക്ഷധാരകോ നിത്യം രുദ്രപഞ്ചാക്ഷരാദരഃ ।
ശിവലിങ്ഗം ബില്വപത്രൈഃ പൂജയന്‍ ജ്ഞാനവാന്‍ ഭവ ॥ 49.14॥

വസന്‍ ക്ഷേത്രേ മഹേശസ്യ സ്നാഹി തീര്‍ഥേ ച ശാങ്കരേ ।
അഹം ബ്രഹ്മാദയോ ദേവാഃ പൂജയൈവ പിനാകിനഃ ॥ 49.15॥

ബലിനഃ ശിവലിങ്ഗസ്യ പൂജയാ വിപ്രസത്തമ ।
യസ്യ ഫാലതലം മേഽദ്യ ത്രിപുണ്ഡ്രപരിചിന്‍ഹിതം ॥ 49.16॥

ബ്രഹ്മേന്ദ്രദേവമുനിഭിസ്ത്രിപുണ്ഡ്രം ഭസ്മനാ ധൃതം ।
പശ്യ വക്ഷസി ബാഹ്വോര്‍മേ രുദ്രാക്ഷാണാം സ്രജം ശുഭാം ॥ 49.17॥

പഞ്ചാക്ഷരജപാസക്തോ രുദ്രാധ്യായപരായണഃ ।
ത്രികാലമര്‍ചയാമീശം ബില്വപത്രൈരഹം ശിവം ॥ 49.18॥

കമലാ വിമലാ നിത്യം കോമലൈര്‍ബില്വപല്ലവൈഃ ।
പൂജയത്യനിശം ലിങ്ഗേ തഥാ ബ്രഹ്മാദയഃ സുരാഃ ॥ 49.19॥

മുനയോ മനവോഽപ്യേവം തഥാന്യേ ദ്വിജസത്തമാഃ ।
നൃപാസുരാസ്തഥാ ദൈത്യാ ബലിനഃ ശിവപൂജയാ ॥ 49.20॥

ജ്ഞാനം മോക്ഷസ്തഥാ ഭാഗ്യം ലഭ്യതേ ശങ്കരാര്‍ചനാത് ।
തസ്മാത് ത്വമപി ഭക്ത്യൈവ സമാരാധയ ശങ്കരം ॥ 49.21॥

പശവോ വിഷ്ണുവിധയസ്തഥാന്യേ മുനയഃ സുരാഃ ।
സര്‍വേഷാം പതിരീശാനസ്തത്പ്രസാദാദ്വിമുക്തിഭാക് ॥ 49.22॥

പ്രസാദജനകം തസ്യ ഭസ്മധാരണമേവ ഹി ।
പ്രസാദജനകം തസ്യ മുനേ രുദ്രാക്ഷധാരണം ॥ 49.23॥

പ്രസാദജനകസ്തസ്യ രുദ്രാധ്യായജപഃ സദാ ।
പ്രസാദജനകസ്തസ്യ പഞ്ചാക്ഷരജപോ ദ്വിജ ॥ 49.24॥

പ്രസാദജനകം തസ്യ ശിവലിങ്ഗൈകപൂജനം ।
പ്രസാദേ ശാംഭവേ ജാതേ ഭുക്തിമുക്തീ കരേ സ്ഥിതേ ॥ 49.25॥

തസ്യ ഭക്ത്യൈവ സര്‍വേഷാം മോചനം ഭവപാശതഃ ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാദ്ബില്വൈര്ലിങ്ഗസ്യ പൂജനം ॥ 49.26॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാച്ഛിവക്ഷേത്രേഷു വര്‍തനം ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് ശിവതീര്‍ഥനിഷേവണം ॥ 49.27॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധാരണം ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് പ്രദോഷേ ശിവപൂജനം ॥ 49.28॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാദ് രുദ്രപഞ്ചാക്ഷരാവൃതിഃ ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാച്ഛിവഭക്തജനാര്‍ചനം ॥ 49.29॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് സോമേ സായന്തനാര്‍ചനം ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് തന്നിര്‍മാല്യൈകഭോജനം ॥ 49.30॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാദ് അഷ്ടമീഷ്വര്‍ചനം നിശി ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് ചതുര്‍ദശ്യര്‍ചനം നിശി ॥ 49.31॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് തന്നാംനാം സ്മൃതിരേവ ഹി ।
ഏതാവാനേന ധര്‍മോ ഹി ശംഭോഃ പ്രിയകരോ മഹാന്‍ ॥ 49.32॥

അന്യദഭ്യുദയം വിപ്ര ശ്രുതിസ്മൃതിഷു കീര്‍തിതം ।
ധര്‍മോ വര്‍ണാശ്രമപ്രോക്തോ മുനിഭിഃ കഥിതോ മുനേ ॥ 49.33॥

അവിമുക്തേ വിശേഷേണ ശിവോ നിത്യം പ്രകാശതേ ।
തസ്മാത് കാശീതി തത് പ്രോക്തം യതോ ഹീശഃ പ്രകാശതേ ॥ 49.34॥

തത്രൈവാമരണം തിഷ്ഠേദിതി ജാബാലികീ ശ്രുതിഃ ।
തത്ര വിശ്വേശ്വരേ ലിങ്ഗേ നിത്യം ബ്രഹ്മ പ്രകാശതേ ॥ 49.35॥

തത്രാന്നപൂര്‍ണാ സര്‍വേഷാം ഭുക്ത്യന്നം സമ്പ്രയച്ഛതി ।
തത്രാസ്തി മണികര്‍ണാഖ്യം മണികുണ്ഡം വിനിര്‍മിതം ॥ 49.36॥

ജ്ഞാനോദയോഽപി തത്രാസ്തി സര്‍വേഷാം ജ്ഞാനദായകഃ ।
തത്ര യാഹി മയാ സാര്‍ധം തത്രൈവ വസ വൈ മുനേ ॥ 49.37॥

തത്രാന്തേ മോക്ഷദം ജ്ഞാനം ദദാതീശ്വര ഏവ ഹി ।
ഇത്യുക്ത്വാ തേന വിപ്രേണ യയൌ കാശീം ഹരിഃ സ്വയം ॥ 49.38॥

സ്നാത്വാ തീര്‍ഥേ ചക്രസംജ്ഞേ ജ്ഞാനവാപ്യാം ഹരിദ്വിജഃ ।
തം ദ്വിജം സ്നാപയാമാസ ഭസ്മനാപാദമസ്തകം ॥ 49.39॥

ധൃതത്രിപുണ്ഡ്രരുദ്രാക്ഷം കൃത്വാ തം ച സുദര്‍ശനം ।
പൂജയച്ചാഥ വിശ്വേശം പൂജയാമാസ ച ദ്വിജാന്‍ ॥ 49.40॥

ബില്വൈര്‍ഗന്ധാക്ഷതൈര്‍ദീപൈര്‍നൈവേദ്യൈശ്ച മനോഹരൈഃ ।
തുഷ്ടാവ പ്രണിപത്യൈവം സ ദ്വിജോ മധുസൂദനഃ ॥ 49.41॥

സുദര്‍ശനവിഷ്ണൂ -
ഭജ ഭജ ഭസിതാനലോജ്വലാക്ഷം
ഭുജഗാഭോഗഭുജങ്ഗസങ്ഗഹസ്തം ।
ഭവഭീമമഹോഗ്രരുദ്രമീഡ്യം
ഭവഭര്‍ജകതര്‍ജകം മഹൈനസാം ॥ 49.42॥

വേദഘോഷഭടകാടകാവധൃക് ദേഹദാഹദഹനാമല കാല ।
ജൂടകോടിസുജടാതടിദുദ്യദ്രാഗരഞ്ജിതടിനീശശിമൌലേ ॥ 49.43॥

ശംബരാങ്കവരഭൂഷ പാഹി മാമംബരാന്തരചരസ്ഫുടവാഹ ।
വാരിജാദ്യഘനഘോഷ ശങ്കര ത്രാഹി വാരിജഭവേഡ്യ മഹേശ ॥ 49.44॥

മദഗജവരകൃത്തിവാസ ശംഭോ
മധുമദനാക്ഷിസരോരുഹാര്‍ച്യപാദ ।
യമമദദമനാന്ധശിക്ഷ ശംഭോ
പുരഹര പാഹി ദയാകടാക്ഷസാരൈഃ ॥ 49.45॥

അപാം പുഷ്പം മൌലൌ ഹിമഭയഹരഃ ഫാലനയനഃ
ജടാജൂടേ ഗങ്ഗാഽംബുജവികസനഃ സവ്യനയനഃ ।
ഗരം കണ്ഠേ യസ്യ ത്രിഭുവനഗുരോഃ ശംബരഹര
മതങ്ഗോദ്യത്കൃത്തേര്‍ഭവഹരണപാദാബ്ജഭജനം ॥ 49.46॥

ശ്രീബില്വമൂലശിതികണ്ഠമഹേശലിങ്ഗം
ബില്വാംബുജോത്തമവരൈഃ പരിപൂജ്യ ഭക്ത്യാ ।
സ്തംബേരമാങ്ഗവദനോത്തമസങ്ഗഭങ്ഗ
രാജദ്വിഷാങ്ഗപരിസങ്ഗമഹേശശാങ്ഗം ॥ 49.47॥

യോ ഗൌരീരമണാര്‍ചനോദ്യതമതിര്‍ഭൂയോ ഭവേച്ഛാംഭവോ
ഭക്തോ ജന്‍മപരമ്പരാസു തു ഭവേന്‍മുക്തോഽഥ മുക്ത്യങ്ഗനാ-
കാന്തസ്വാന്തനിതാന്തശാന്തഹൃദയേ കാര്‍താന്തവാര്‍തോജ്ഝിതഃ ।
വിഷ്ണുബ്രഹ്മസുരേന്ദ്രരഞ്ജിതമുമാകാന്താംഘ്രിപങ്കേരുഹ-
ധ്യാനാനന്ദനിമഗ്നസര്‍വഹൃദയഃ കിഞ്ചിന്ന ജാനാത്യപി ॥ 49.48॥

കാമാരാതിപദാംബുജാര്‍ചനരതഃ പാപാനുതാപാധിക-
വ്യാപാരപ്രവണപ്രകീര്‍ണമനസാ പുണ്യൈരഗണ്യൈരപി ।
നോ ദൂയേത വിശേഷസന്തതിമഹാസാരാനുകാരാദരാ-
ദാരാഗ്രാഹകുമാരമാരസുശരാദ്യാഘാതഭീതൈരപി ॥ 49.49॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ വിഷ്ണൂചഥ്യസംവാദേ
ശിവസ്യ ജ്ഞാനദാതൃത്വനിരൂപണം നാമ ഏകോനപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥



50          ॥ പഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ -
വിഷ്ണുസ്തവാന്തേ വിപ്രോഽസൌ സുദര്‍ശനസമാഹ്വയഃ ।
സ്നാത്വാഽഥ മണികര്‍ണ്യാം സ ഭസ്മരുദ്രാക്ഷഭൂഷണഃ ॥ 50.1॥

സഞ്ജപന്‍ ശതരുദ്രീയം പഞ്ചാക്ഷരപരായണഃ ।
സമ്പാദ്യ ബില്വപത്രാണി കമലാന്യമലാന്യപി ॥ 50.2॥

ഗന്ധാക്ഷതൈര്‍ധൂപദീപൈര്‍നൈവേദ്യൈര്‍വിവിധൈരപി ।
വിഷ്ണൂപദിഷ്ടമാര്‍ഗേണ നിത്യമന്തര്‍ഗൃഹസ്യ ഹി ॥ 50.3॥

പ്രദക്ഷിണം ചകാരാസൌ ലിങ്ഗാന്യഭ്യര്‍ചയംസ്തഥാ ।
വിശ്വേശ്വരാവിമുക്തേശൌ വീരേശം ച ത്രിലോചനം ॥ 50.4॥

കൃത്തിവാസം വൃദ്ധകാലേ കേദാരം ശൂലടങ്കകം ।
രത്നേശം ഭാരഭൂതേശം ചന്ദ്രേശം സിദ്ധകേശ്വരം ॥ 50.5॥

ഘണ്ടാകര്‍ണേശ്വരം ചൈവ നാരദേശം യമേശ്വരം ।
പുലസ്തിപുലഹേശം ച വികര്‍ണേശം ഫലേശ്വരം ॥ 50.6॥

കദ്രുദ്രേശമഖണ്ഡേശം കേതുമാലിം ഗഭസ്തികം ।
യമുനേശം വര്‍ണകേശം ഭദ്രേശം ജ്യേഷ്ഠശങ്കരം ॥ 50.7॥

നന്ദികേശം ച രാമേശം കരമര്‍ദേശ്വരം തഥാ ।
ആവര്‍ദേശം മതങ്ഗേശം വാസുകീശം ദ്രുതീശ്വരം ॥ 50.8॥

സൂര്യേശമര്യമേശം ച തൂണീശം ഗാലവേശ്വരം ।
കണ്വകാത്യായനേശം ച ചന്ദ്രചൂഡേശ്വരം തഥാ ॥ 50.9॥

ഉദാവര്‍തേശ്വരം ചൈവ തൃണജ്യോതീശ്വരം സദാ ।
കങ്കണേശം തങ്കണേശം സ്കന്ദേശം താരകേശ്വരം ॥ 50.10॥

ജംബുകേശം ച ജ്ഞാനേശം നന്ദീശം ഗണപേശ്വരം ।
ഏതാന്യന്തര്‍ഗൃഹേ വിപ്രഃ പൂജയന്‍ പരയാ മുദാ ॥ 50.11॥

ഢുണ്ഢ്യാദിഗണപാംശ്ചൈവ ഭൈരവം ചാപി നിത്യശഃ ।
അന്നപൂര്‍ണാമന്നദാത്രീം സാക്ഷാല്ലോകൈകമാതരം ॥ 50.12॥

ദണ്ഡപാണിം ക്ഷേത്രപാലം സംയഗഭ്യര്‍ച്യ തസ്ഥിവാന്‍ ।
തീര്‍ഥാന്യന്യാന്യപി മുനിര്‍മണികര്‍ണ്യാദി സത്തമ ॥ 50.13॥

ജ്ഞാനോദം സിദ്ധകൂപം ച വൃദ്ധകൂപം പിശാചകം ।
ഋണമോചനതീര്‍ഥം ച ഗര്‍ഗതീര്‍ഥം മഹത്തരം ॥ 50.14॥

സ്നാത്വാ സനിയമം വിപ്രോ നിത്യം പഞ്ചനദേ ഹൃദേ ।
കിരണാം ധൂതപാപാം ച പഞ്ചഗങ്ഗാമപി ദ്വിജഃ ॥ 50.15॥

ഗങ്ഗാം മനോരമാം തുങ്ഗാം സര്‍വപാപപ്രണാശിനീം ।
മുക്തിമണ്ടപമാസ്ഥായ സ ജപന്‍ ശതരുദ്രിയം ॥ 50.16॥

അഷ്ടോത്തരസഹസ്രം വൈ ജപന്‍ പഞ്ചാക്ഷരം ദ്വിജഃ ।
പക്ഷേ പക്ഷേ തഥാ കുര്‍വന്‍ പഞ്ചക്രോശപ്രദക്ഷിണം ॥ 50.17॥

അന്തര്‍ഗൃഹാദ്ബഹിര്‍ദേശേ ചകാരാവസഥം തദാ ।
ഏവം സംവസതസ്തസ്യ കാലോ ഭൂയാനവര്‍തത ॥ 50.18॥

തത്ര ദൃഷ്ട്വാ തപോനിഷ്ഠം സുദര്‍ശനസമാഹ്വയം ।
വിഷ്ണുസ്തദാ വൈ തം വിപ്രം സമാഹൂയ ശിവാര്‍ചകം ॥ 50.19॥

പുനഃ പ്രാഹ പ്രസന്നേന ചേതസാ മുനിസത്തമം ।

വിഷ്ണുഃ -
ഭോഃ സുദര്‍ശനവിപ്രേന്ദ്ര ശിവാര്‍ചനപരായണ ।
ജ്ഞാനപാത്രം ഭവാനേവ വിശ്വേശകൃപയാഽധുനാ ॥ 50.20॥

ത്വയാ തപാംസി തപ്താനി ഇഷ്ടാ യജ്ഞാസ്ത്വയൈവ ഹി ।
അധീതാശ്ച ത്വയാ വേദാഃ കാശ്യാം വാസോ യതസ്തവ ॥ 50.21॥

ബഹുഭിര്‍ജന്‍മഭിര്യേന കൃതം ക്ഷേത്രേ മഹത്തപഃ ।
തസ്യൈവ സിദ്ധ്യത്യമലാ കാശീയം മുക്തികാശികാ ॥ 50.22॥

തവ ഭാഗ്യസ്യ നാന്തോഽസ്തി മുനേ ത്വം ഭാഗ്യവാനസി ।
കിഞ്ചൈകം തവ വക്ഷ്യാമി ഹിതമാത്യന്തികം ശൃണു ॥ 50.23॥

വിശ്വേശകൃപയാ തേഽദ്യ മുക്തിരന്തേ ഭവിഷ്യതി ।
രുദ്രാക്ഷനാമപുണ്യം യത് നാംനാം സാഹസ്രമുത്തമം ॥ 50.24॥

ഉപദേക്ഷ്യാമി തേ വിപ്ര നാമസാഹസ്രമീശിതുഃ ।
തേനാര്‍ചയേശം വിശ്വേശം ബില്വപത്രൈര്‍മനോഹരൈഃ ॥ 50.25॥

വര്‍ഷമേകം നിരാഹാരോ വിശ്വേശം പൂജയന്‍ സദാ ।
സംവത്സരാന്തേ മുക്തസ്ത്വം ഭവിഷ്യതി ന സംശയഃ ॥ 50.26॥

ത്വദ്ദേഹാപഗമേ മന്ത്രം പഞ്ചാക്ഷരമനുത്തമം ।
ദദാതി ദേവോ വിശ്വേശസ്തേന മുക്തോ ഭവിഷ്യതി ॥ 50.27॥

ശൈവേഭ്യഃ സന്നജീവേഭ്യോ ദദാതീമം മഹാമനും ।

സ്കന്ദഃ -
ഇതി വിഷ്ണുവചഃ ശ്രുത്വാ പ്രണംയാഹ ഹരിം തദാ ।
സുദര്‍ശനോ യയാചേത്ഥം നാംനാം സാഹസ്രമുത്തമം ॥ 50.28॥

ഭഗവന്‍ ദൈത്യവൃന്ദഘ്ന വിഷ്ണോ ജിഷ്ണോ നമോഽസ്തു തേ ।
സഹസ്രനാംനാം യദ്ദിവ്യം വിശ്വേശസ്യാശു തദ്വദ ॥ 50.29॥

യേന ജപ്തേന ദേവേശഃ പൂജിതോ ബില്വപത്രകൈഃ ।
ദദാതി മോക്ഷസാംരാജ്യം ദേഹാന്തേ തദ്വദാശു മേ ॥ 50.30॥

തദാ വിപ്രവചഃ ശ്രുത്വാ തസ്മൈ ചോപാദിശത് സ്വയം ।
സഹസ്രനാംനാം ദേവസ്യ ഹിരണ്യസ്യേത്യാദി സത്തമ ॥ 50.31॥

തേന സമ്പൂജ്യ വിശ്വേശം വര്‍ഷമേകമതന്ദ്രിതഃ ।
കോമലാരക്തബില്വൈശ്ച സ്തോത്രേണാനേന തുഷ്ടുവേ ॥ 50.32॥

സുദര്‍ശനഃ -
ആശീവിഷാങ്ഗപരിമണ്ഡലകണ്ഠഭാഗ-
രാജത്സുസാഗരഭവോഗ്രവിഷോരുശോഭ ।
ഫാലസ്ഫുരജ്ജ്വലനദീപ്തിവിദീപിതാശാ-
ശോകാവകാശ തപനാക്ഷ മൃഗാങ്കമൌലേ ॥ 50.33॥

ക്രുദ്ധോഡുജായാപതിധൃതാര്‍ധശരീരശോഭ
പാഹ്യാശു ശാസിതമഖാന്ധകദക്ഷശത്രോ ।
സുത്രാമവജ്രകരദണ്ഡവിഖണ്ഡിതോരു-
പക്ഷാദ്യഘക്ഷിതിധരോര്‍ധ്വശയാവ ശംഭോ ॥ 50.34॥

ഉത്ഫുല്ലഹല്ലകലസത്കരവീരമാലാ-
ഭ്രാജത്സുകന്ധരശരീര പിനാകപാണേ ।
ചഞ്ചത്സുചന്ദ്രകലികോത്തമചാരുമൌലിം
ലിങ്ഗേ കുലുഞ്ചപതിമംബികയാ സമേതം ॥ 50.35॥

ഛായാധവാനുജലസച്ഛദനൈഃ പരിപൂജ്യ ഭക്ത്യാ
മുക്തേന സ്വസ്യ ച വിരാജിതവംശകോട്യാ ।
സായം സങ്ഗവപുങ്ഗവോരുവഹനം ശ്രീതുങ്ഗലിങ്ഗാര്‍ചകഃ
ശാങ്ഗഃ പാതകസങ്ഗഭങ്ഗചതുരശ്ചാസങ്ഗനിത്യാന്തരഃ ॥ 50.36॥

ഫാലാക്ഷസ്ഫുരദക്ഷിജസ്ഫുരദുരുസ്ഫൂലിങ്ഗദഗ്ധാങ്ഗകാ-
നങ്ഗോത്തുങ്ഗമതങ്ഗകൃത്തിവസനം ലിങ്ഗം ഭജേ ശാങ്കരം ।
അച്ഛാച്ഛാഗവഹാം സുരതാമീക്ഷാശിനാന്തേ വിഭോ
വൃഷ്യം ശാങ്കരവാഹനാമനിരതാഃ സോമം തഥാ വാജിനം ॥ 50.37॥

ത്യക്ത്വാ ജന്‍മവിനാശനം ത്വിതി മുഹുസ്തേ ജിഹ്വയാ സത്തമാഃ
യേ ശംഭോഃ സകൃദേവ നാമനിരതാഃ ശാങ്ഗാഃ സ്വതഃ പാവനാഃ ॥ 50.38॥

മൃഗാങ്ക മൌലിമീശ്വരം മൃഗേന്ദ്രശത്രുജത്വചം ।
വസാനമിന്ദുസപ്രഭം മൃഗാദ്യബാലസത്കരം ।
ഭജേ മൃഗേന്ദ്രസപ്രഭം ??? ???  ॥ 50.39॥

സ്കന്ദഃ -
ഏവം സ്തുവന്തം വിശ്വേശം സുദര്‍ശനമതന്ദ്രിതം ।
പ്രാഹേത്ഥം ശൌരിമാഭാഷ്യ ശംഭോര്‍ഭക്തിവിവര്‍ധനം ॥ 50.40॥

വിഷ്ണുഃ -
അത്രൈവാമരണം വിപ്ര വസ ത്വം നിയതാശനഃ ।
നാംനാം സഹസ്രം പ്രജപന്‍ ശതരുദ്രീയമേവ ച ॥ 50.41॥

അന്തര്‍ഗൃഹാത് ബഹിഃ സ്ഥിത്വാ പൂജയാശു മഹേശ്വരം ।
തവാന്തേ ഭൂരികരുണോ മോക്ഷം ദാസ്യത്യസംശയം ॥ 50.42॥

സ പ്രണംയാഹ വിശ്വേശം ദൃഷ്ട്വാ പ്രാഹ സുദര്‍ശനം ।
ധന്യസ്ത്വം ലിങ്ഗേഽപ്യനുദിനഗലിതസ്വാന്തരങ്ഗാഘസങ്ഘഃ
പുംസാം വര്യാദ്യഭക്ത്യാ യമനിയമവരൈര്‍വിശ്വവന്ദ്യം പ്രഭാതേ ।
ദത്വാ ബില്വവരം സദംബുജദലം കിഞ്ചിജ്ജലം വാ മുഹുഃ
പ്രാപ്നോതീശ്വരപാദപങ്കജമുമാനാഥാദ്യ മുക്തിപ്രദം ॥ 50.43॥

കോ വാ ത്വത്സദൃശോ ഭവേദഗപതിപ്രേമൈകലിങ്ഗാര്‍ചകോ
മുക്താനാം പ്രവരോര്‍ധ്വകേശവിലസച്ഛ്രീഭക്തിബീജാങ്കുരൈഃ ।
ദേവാ വാപ്യസുരാഃ സുരാ മുനിവരാ ഭാരാ ഭുവഃ കേവലം
വീരാ വാ കരവീരപുഷ്പവിലസന്‍മാലാപ്രദേ നോ സമഃ ॥ 50.44॥

വനേ വാ രാജ്യേ വാപ്യഗപതിസുതാനായകമഹോ
സ്ഫുരല്ലിങ്ഗാര്‍ചായാം നിയമമതഭാവേന മനസാ ।
ഹരം ഭക്ത്യാ സാധ്യ ത്രിഭുവനതൃണാഡംബരവര-
പ്രരൂഢൈര്‍ഭാഗ്യൈര്‍വാ ന ഹി ഖലു സ സജ്ജേത ഭുവനേ ॥ 50.45॥

ന ദാനൈര്യോഗൈര്‍വാ വിധിവിഹിതവര്‍ണാശ്രമഭരൈഃ
അപാരൈര്‍വേദാന്തപ്രതിവചനവാക്യാനുസരണൈഃ ।
ന മന്യേഽഹം സ്വാന്തേ ഭവഭജനഭാവേന മനസാ
മുഹുര്ലിങ്ഗം ശാങ്ഗം ഭജതി പരമാനന്ദകുഹരഃ ॥ 50.46॥

ശര്‍വം പരവതനന്ദിനീപതിമഹാനന്ദാംബുധേഃ പാരഗാ
രാഗത്യാഗഹൃദാ വിരാഗപരമാ ഭസ്മാങ്ഗരാഗാദരാഃ ।
മാരാപാരശരാഭിഘാതരഹിതാ ധീരോരുധാരാരസൈഃ
പാരാവാരമഹാഘസംസൃതിഭരം തീര്‍ണാഃ ശിവാഭ്യര്‍ചനാത് ॥ 50.47॥

മാര്‍കണ്ഡേയസുതം പുരാഽന്തകഭയാദ്യോഽരക്ഷദീശോ ഹരഃ
തത്പാദാംബുജരാഗരഞ്ജിതമനാ നാപ്നോതി കിം വാ ഫലം ।
തം മൃത്യുഞ്ജയമഞ്ജസാ പ്രണമതാമോജോജിമധ്യേ ജയം
ജേതാരോതപരാജയോ ജനിജരാരോഗൈര്‍വിമുക്തിം ലഭേത് ॥ 50.48॥

ഭൂതായാം ഭൂതനാഥം ത്വഘമതിതിലകാകാരഭില്ലോത്ഥശല്യൈഃ
ധാവന്‍ ഭല്ലൂകപൃഷ്ഠേ നിശി കില സുമഹദ്വ്യാഘ്രഭീത്യാഽരുരോഹ ।
ബില്വം നല്വപ്രഭം തച്ഛദഘനമസകൃത് പാതയാമാസ മൂലേ
നിദ്രാതന്ദ്രോജ്ഝിതോഽസൌ മൃഗഗണകലനേ മൂലലിങ്ഗേഽഥ ശാങ്ഗേ ॥ 50.49॥

തേനാഭൂദ്ഭഗവാന്‍ ഗണോത്തമവരോ മുക്താഘസങ്ഘസ്തദാ
ചണ്ഡാംശോസ്തനയേന പൂജിതപദഃ സാരൂപ്യമാപേശിതുഃ ।
ഗങ്ഗാചന്ദ്രകലാകപര്‍ദവിലസത്ഫാലസ്ഫുലിങ്ഗോജ്ജ്വലദ്
വാലന്യങ്കുകരാഗ്രസംഗതമഹാശൂലാഹി ടംകോദ്യതഃ ॥ 50.50॥

ചൈത്രേ ചിത്രൈഃ പാതകൈര്‍വിപ്രമുക്തോ വൈശാഖേ വൈ ദുഃഖശാഖാവിമുക്തഃ ।
ജ്യേഷ്ഠേ ശ്രേഷ്ഠോ ഭവതേഷാഢമാസി പുത്രപ്രാപ്തിഃ ശ്രാവണേ ശ്രാന്തിനാശഃ ॥ 50.51॥

ഭാദ്രേ ഭദ്രോ ഭവതേ ചാശ്വിനേ വൈ അശ്വപ്രാപ്തിഃ കാര്‍തികേ കീര്‍തിലാഭഃ ।
മാര്‍ഗേ മുക്തേര്‍മാര്‍ഗമേതല്ലഭേത പുഷ്യേ പുണ്യം മാഘകേ ചാഘനാശഃ ॥ 50.52॥

ഫല്‍ഗു ത്വംഹോ ഫാല്‍ഗുനേ മാസി
നശ്യേദീശാര്‍ചാതോ ബില്വപത്രൈശ്ചലിങ്ഗേ ।
ഏവം തത്തന്‍മാസി പൂജ്യേശലിങ്ഗം
ചിത്രൈഃ പാപൈര്‍വിപ്രമുക്തോ ദ്വിജേന്ദ്രഃ ॥ 50.53॥

ദൂര്‍വാങ്കുരൈരഭിനവൈഃ ശശിധാമചൂഡ-
ലിങ്ഗാര്‍ചനേന പരിശേഷയദങ്കുരാണി ।
സംസാരഘോരതരരൂപകരാണി സദ്യഃ
മുക്ത്യങ്കുരാണി പരിവര്‍ധയതീഹ ധന്യഃ ॥ 50.54॥

ഗോക്ഷീരേക്ഷുക്ഷൌദ്രഖണ്ഡാജ്യദധ്നാ
സന്നാരേലൈഃ പാനസാംരാദിസാരൈഃ ।
വിശ്വേശാനം സത്സിതാരത്നതോയൈഃ
ഗന്ധോദൈര്‍വാ സിഞ്ച്യ ദോഷൈര്‍വിമുക്തഃ ॥ 50.55॥

ലിങ്ഗം ചന്ദനലേപസങ്ഗതമുമാകാന്തസ്യ പശ്യന്തി യേ
തേ സംസാരഭുജങ്ഗഭങ്ഗപതനാനങ്ഗാങ്ഗസങ്ഗോജ്ഝിതാഃ ।
വ്യങ്ഗം സര്‍വസമര്‍ചനം ഭഗവതഃ സാങ്ഗം ഭവേച്ഛാങ്കരം
ശങ്ഗാപാങ്ഗകൃപാകടാക്ഷലഹരീ തസ്മിംശ്ചിരം തിഷ്ഠതി ॥ 50.56॥

മുരലിസരലിരാഗൈര്‍മര്‍ദലൈസ്താലശങ്ഖൈഃ
പടുപടഹനിനാദധ്വാന്തസന്ധാനഘോഷൈഃ ।
ദുന്ദുഭ്യാഘാതവാദൈര്‍വരയുവതിമഹാനൃത്തസംരംഭരങ്ഗൈഃ
ദര്‍ശേഷ്വാദര്‍ശദര്‍ശോ ഭഗവതി ഗിരിജാനായകേ മുക്തിഹേതുഃ ॥ 50.57॥

സ്വച്ഛച്ഛത്രഛവീനാം വിവിധജിതമഹാച്ഛായയാ ഛന്നമൈശം
ശീര്‍ഷം വിച്ഛിന്നപാപോ ഭവതി ഭവഹരഃ പൂജകഃ ശംഭുഭക്ത്യാ ।
ചഞ്ചച്ചന്ദ്രാഭകാണ്ഡപ്രവിലസദമലസ്വര്‍ണരത്നാഗ്രഭാഭി-
ര്‍ദീപ്യച്ചാമരകോടിഭിഃ സ്ഫുടപടഘടിതൈശ്ചാകചക്യൈഃ പതാകൈഃ ॥ 50.58॥

സമ്പശ്യാരുണഭൂരുഹോത്തമശിഖാസംലേഢിതാരാഗണം
താരാനാഥകലാധരോരുസുമഹാലിങ്ഗൌഘസംസേവിതം ।
ബില്വാനാം കുലമേതദത്ര സുമഹാപാപൌഘസംഹാരകൃത്
വാരാണാം നിഖിലപ്രമോദജനകം ശംഭോഃ പ്രിയം കേവലം ॥ 50.59॥

അന്നം പോത്രിമലായതേ ധനരസം കൌലേയമൂത്രായതേ
സംവേശോ നിഗലായതേ മമ സദാനന്ദോ കന്ദായതേ ।
ശംഭോ തേ സ്മരണാന്തരായഭരിത പ്രാണഃ കൃപാണായതേ ॥ 50.60॥

കഃ കല്‍പദ്രുമുപേക്ഷ്യ ചിത്തഫലദം തൂലാദിദാനക്ഷയം
ബബ്ബൂലം പരിസേവതേ ക്ഷുദധികോ വാതൂലദാനക്ഷമം ।
തദ്വച്ഛങ്കരകിങ്കരോ വിധിഹരിബ്രഹ്മേന്ദ്രചന്ദ്രാനലാന്‍
സേവേദ്യോ വിധിവഞ്ചിതഃ കലിബലപ്രാചുര്യതോ മൂഢധീഃ ॥ 50.61॥

സുവര്‍ണാണ്ഡോദ്ഭൂതസ്തുതിഗതിസമര്‍ച്യാണ്ഡജവര-
പ്രപാദം ത്വാം കശ്ചിദ് ഭജതി ഭുവനേ ഭക്തിപരമഃ ।
മഹാചണ്ഡോദ്ദണ്ഡപ്രകടിതഭുവം താണ്ഡവപരം
വിഭും സന്തം നിത്യം ഭജ ഭഗണനാഥാമലജടം ॥ 50.62॥

അജഗവകര വിഷ്ണുബാണ ശംഭോ
ദുരിതഹരാന്തകനാശ പാഹി മാമനാഥം ।
ഭവദഭയപദാബ്ജവര്യമേത
മമ ചിത്തസരസ്തടാന്നയാതു ചാദ്യ ॥ 50.63॥

ഇത്ഥം വിഷ്ണുശ്ച കാശ്യാം പ്രമഥപതിമഗാത് പൂജ്യ വിശ്വേശ്വരം തം
ക്ഷിതിസുരവരവര്യം ചാനുശാസ്യേത്ഥമിഷ്ടം ।
സ ച മുനിഗണമധ്യേ പ്രാപ്യ മുക്തിം തഥാന്തേ
പ്രമഥപതിപദാബ്ജേ ലീനഹീനാങ്ഗസങ്ഗഃ ॥ 50.64॥

സൂതഃ -
ഇത്ഥം ശ്രുത്വാ മുനീന്ദ്രോഽസൌ ജൈഗീഷവ്യോഽവദദ്വിഭും ।
പ്രണിപത്യ പ്രഹൃഷ്ടാത്മാ ഷഷ്ഠാംശം വൈ ഷഡാസ്യതഃ ॥ 50.65॥

ജൈഗീഷവ്യഃ -
മാരമാരകജാനന്ദവസതേര്‍മഹിമാ കഥം ।
നാംനാം സഹസ്രമേതച്ച വദ മേ കരുണാനിധേ ॥ 50.66॥

ക്ഷേത്രാണാം ചാപ്യഥാന്യാനാം മഹിമാം വദ സദ്ഗുരോ ।
ശൂരതാരകസംഹര്‍തസ്ത്വത്തോ നാന്യോ ഗുരുര്‍മമ ॥ 50.67॥

തച്ഛ്രുത്വാ തു മുനേര്‍വാക്യം സ്കന്ദഃ പ്രാഹാഥ തം മുനിം ।

സ്കന്ദഃ -
ആഗാമിന്യംശകേഽസ്മിംസ്തവ ഹൃദയമഹാനന്ദസിന്ധൌ വിധൂത്ഥ-
പ്രാചുര്യപ്രകടൈഃ കരോപമമഹാസപ്തമാംശേ വിശേഷേ ।
നാംനാം ചാപി സഹസ്രകം ഭഗവതഃ ശംഭോഃ പ്രിയം കേവലം
അസ്യാനന്ദവനസ്യ ചൈവ മഹിമാ ത്വം വൈ ശൃണുഷ്വാദരാത് ॥ 50.68॥

ഉഗ്രോംഽശഃ ശശിശേഖരേണ കഥിതോ വേദാന്തസാരാത്മകഃ
ഷഷ്ഠഃ ഷണ്‍മുഖസത്തമായ സ ദദൌ തദ്ബ്രഹ്മണേ സോഽപ്യദാത് ।
പുത്രായാത്മഭവായ തദ്ഭവഹരം ശ്രുത്വാ ഭവേദ് ജ്ഞാനവിത്
ചോക്ത്വാ ജന്‍മശതായുതാര്‍ജിതമഹാപാപൈര്‍വിമുക്തോ ഭവേത് ॥ 50.69॥

ശ്രുത്വാംശമേതദ് ഭവതാപപാപഹം ശിവാസ്പദജ്ഞാനദമുത്തമം മഹത് ।
ധ്യാനേന വിജ്ഞാനദമാത്മദര്‍ശനം ദദാതി ശംഭോഃ പദഭക്തിഭാവതഃ ॥ 50.70॥

സൂതഃ -
അധ്യായപാദാധ്യയനേഽപി വിദ്യാ ബുദ്ധ്യാ ഹൃദി ധ്യായതി ബന്ധമുക്ത്യൈ ।
സ്വാധ്യായതാന്തായ ശമാന്വിതായ ദദ്യാദ്യദദ്യാന്ന വിഭേദ്യമേതത് ॥ 50.71॥

ഇത്ഥം സൂതവചോദ്യതമഹാനന്ദൈകമോദപ്രഭാ
ഭാസ്വദ്ഭാസ്കരസപ്രഭാ മുനിവരാഃ സംതുഷ്ടുവുസ്തം തദാ ।
വേദോദ്യദ്വചനാശിഷാ പ്രഹൃഷിതാഃ സൂതം ജയേത്യുച്ചരന്‍
പ്യാഹോ ജഗ്മുരതീവ ഹര്‍ഷിതഹൃദാ വിശ്വേശ്വരം വീക്ഷിതും ॥ 50.72॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ സുദര്‍ശനസ്യ
മുക്തിലാഭവര്‍ണനം അംശശ്രവണഫലനിരൂപണം ച നാമ പഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥

॥ ശങ്കരാഖ്യഃ ഷഷ്ഠാംശഃ സമാപ്തഃ॥

॥ സര്‍വം ശ്രീരമണാര്‍പണമസ്തു ॥