മുക്തികോപനിഷത്

ഈശാദ്യഷ്ടോത്തരശതവേദാന്തപടലാശയം .
മുക്തികോപനിഷദ്വേദ്യം രാമചന്ദ്രപദം ഭജേ ..
ഹരിഃ ഓം പൂർണമദഃ പൂർണമിദം പൂർണാത്പൂർണമുദച്യതേ .
പൂർണസ്യ പൂർണമാദായ പൂർണമേവാവശിഷ്യതേ ..
ഓം ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ..
ഓം അയോധ്യാനഗരേ രമ്യേ രത്നമണ്ഡപമധ്യമേ .
സീതാഭരതസൗമിത്രിശത്രുഘ്നാദ്യൈഃ സമന്വിതം .. 1..
സനകാദ്യൈർമുനിഗണൈർവസിഷ്ഠാദ്യൈഃ ശുകാദിഭിഃ .
അന്യൈർഭാഗവതൈശ്ചാപി സ്തൂയമാനമഹർനിശം .. 2..
ധീവിക്രിയാസഹസ്രാണാം സാക്ഷിണം നിർവികാരിണം .
സ്വരൂപധ്യാനനിരതം സമാധിവിരമേ ഹരിം .. 3..
ഭക്ത്യാ ശുശ്രൂഷയാ രാമം സ്തുവൻപപ്രച്ഛ മാരുതിഃ .
രാമ ത്വം പരമാത്മസി സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ .. 4..
ഇദാനീം ത്വാം രഘുശ്രേഷ്ഠ പ്രണമാമി മുഹുർമുഹുഃ .
ത്വദ്രൂപം ജ്ഞാതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതോ രാമ മുക്തയേ .. 5..
അനായാസേന യേനാഹം മുച്യേയം ഭവബന്ധനാത് .
കൃപയാ വദ മേ രാമ യേന മുക്തോ ഭവാമ്യഹം .. 6..
സാധു പൃഷ്ടം മഹാബാഹോ വദാമി ശൃണു തത്ത്വതഃ .
വേദാന്തേ സുപ്രതിഷ്ഠോഽഹം വേദാന്തം സമുപാശ്രയ .. 7..
വേദാന്താഃ കേ രഘുശ്രേഷ്ഠ വർതന്തേ കുത്ര തേ വദ .
ഹനൂമഞ്ഛൃണു വക്ഷ്യാമി വേദാന്തസ്ഥിതിമഞ്ജസാ .. 8..
നിശ്വാസഭൂതാ മേ വിഷ്ണോർവേദാ ജാതാഃ സുവിസ്തരാഃ .
തിലേഷു തൈലവദ്വേദേ വേദാന്തഃ സുപ്രതിഷ്ഠിതഃ .. 9..
രാമ വേദാഃ കതിവിധാസ്തേഷാം ശാഖാശ്ച രാഘവ .
താസൂപനിഷദാഃ കാഃ സ്യുഃ കൃപയാ വദ തത്ത്വതഃ .. 10..
ശ്രീരാമ ഉവാച .
ഋഗ്വേദാദിവിഭാഗേന വേദാശ്ചത്വാര ഈരിതാഃ .
തേഷാം ശാഖാ ഹ്യനേകാഃ സ്യുസ്താസൂപനിഷദസ്തഥാ .. 11..
ഋഗ്വേദസ്യ തു ശാഖാഃ സ്യുരേകവിംശതിസംഖ്യകാഃ .
നവാധികശതം ശാഖാ യജുഷോ മാരുതാത്മജ .. 12..
സഹസ്രസംഖ്യയാ ജാതാഃ ശാഖാഃ സാമ്നഃ പരന്തപ .
അഥർവണസ്യ ശാഖാഃ സ്യുഃ പഞ്ചാശദ്ഭേദതോ ഹരേ .. 13..
ഏകൈകസ്യാസ്തു ശാഖായാ ഏകൈകോപനിഷന്മതാ .
താസാമേകാമൃചം യശ്ച പഠതേ ഭക്തിതോ മയി .. 14..
സ മത്സായുജ്യപദവീം പ്രാപ്നോതി മുനിദുർലഭാം .
രാമ കേചിന്മുനിശ്രേഷ്ഠാ മുക്തിരേകേതി ചക്ഷിരേ .. 15..
കേചിത്ത്വന്നാമഭജനാത്കാശ്യാം താരോപദേശതഃ .
അന്യേതു സാംഖ്യയോഗേന ഭക്തിയോഗേന ചാപരേ .. 16..
അന്യേ വേദാന്തവാക്യാർഥവിചാരാത്പരമർഷയഃ .
സാലോക്യാദിവിഭാഗേന ചതുർധാ മുക്തിരീരിതാ .. 17..
സഹോവാച ശ്രീരാമഃ .
കൈവല്യമുക്തിരേകൈവ പരമാർഥികരൂപിണീ .
ദുരാചാരരതോ വാപി മന്നാമഭജനാത്കപേ .. 18..
സാലോക്യമുക്തിമാപ്നോതി ന തു ലോകാന്തരാദികം .
കാശ്യാം തു ബ്രഹ്മനാലേഽസ്മിന്മൃതോ മത്താരമാപ്നുയാത് .. 19..
പുനരാവൃത്തിരഹിതാം മുക്തിം പ്രാപ്നോതി മാനവഃ .
യത്ര കുത്രാപി വാ കാശ്യാം മരണേ സ മഹേശ്വരഃ .. 20..
ജന്തോർദക്ഷിണകർണേ തു മത്താരം സമുപാദിശേത് .
നിർധൂതാശേഷപാപൗഘോ മത്സാരൂപ്യം ഭജത്യയം .. 21..
സൈവ സാലോക്യസാരൂപ്യമുക്തിരത്യഭിധീയതേ .
സദാചാരരതോ ഭൂത്വാ ദ്വിജോ നിത്യമനന്യധീഃ .. 22..
മയി സർവാത്മകോ ഭാവോ മത്സാമീപ്യം ഭജത്യയം .
സൈവ സാലോക്യസാരൂപ്യസാമീപ്യാ മുക്തിരിഷ്യതേ .. 23..
ഗുരൂപദിഷ്ടമാർഗേണ ധ്യായന്മദ്ഗുണമവ്യയം .
മത്സായുജ്യം ദ്വിജഃ സമ്യഗ്ഭജേദ്ഭ്രമരകീടവത് .. 24..
സൈവ സായുജ്യമുക്തിഃ സ്യാദ്ബ്രഹ്മാനന്ദകരീ ശിവാ .
ചതുർവിധാ തു യാ മുക്തിർമദുപാസനയാ ഭവേത് .. 25..
ഇയം കൈവല്യമുക്തിസ്തു കേനോപായേന സിദ്ധ്യതി .
മാണ്ഡൂക്യമേകമേവാലം മുമുക്ഷൂണാം വിമുക്തയേ .. 26..
തഥാപ്യസിദ്ധം ചേജ്ജ്ഞാനം ദശോപനിഷദം പഠ .
ജ്ഞാനം ലബ്ധ്വാ ചിരാദേവ മാമകം ധാമ യാസ്യസി .. 27..
തഥാപി ദൃഢതാ ന ചേദ്വിദ്ജ്ഞാനസ്യാഞ്ജനാസുത .
ദ്വാത്രിംശാഖ്യോപനിഷദം സമഭ്യസ്യ നിവർതയ .. 28..
വിദേഹമുക്താവിച്ഛാ ചേദഷ്ടോത്തരശതം പഠ .
താസാം ക്രമ സശാന്തിം ച ശ്രുണു വക്ഷ്യാമി തത്ത്വതഃ .. 29..
ഈശകേനകഠപ്രശ്നമുണ്ഡമാണ്ഡൂക്യതിത്തിരിഃ .
ഐതരേയം ച ഛാന്ദോഗ്യം ബൃഹദാരണ്യകം തഥാ .. 30..
ബ്രഹ്മകൈവല്യജാബാലശ്വേതാശ്വോ ഹംസ ആരുണിഃ .
ഗർഭോ നാരായണോ ഹംസോ ബിന്ദുർനാദശിരഃ ശിഖാ .. 31..
മൈത്രായണീ കൗഷീതകീ ബൃഹജ്ജാബാലതാപനീ .
കാലാഗ്നിരുദ്രമൈത്രേയീ സുബാലക്ഷുരിമന്ത്രികാ .. 32..
സർവസാരം നിരാലംബം രഹസ്യം വജ്രസൂചികം .
തേജോനാദധ്യാനവിദ്യായോഗതത്ത്വാത്മബോധകം .. 33..
പരിവ്രാട് ത്രിശിഖീ സീതാ ചൂഡാ നിർവാണമണ്ഡലം .
ദക്ഷിണാ ശരഭം സ്കന്ദം മഹാനാരായണാഹ്വയം .. 34..
രഹസ്യം രാമതപനം വാസുദേവം ച മുദ്ഗലം .
ശാണ്ഡില്യം പൈംഗലം ഭിക്ഷുമഹച്ഛാരീരകം ശിഖാ .. 35..
തുരീയാതീതസംന്യാസപരിവ്രാജാക്ഷമാലികാ .
അവ്യക്തൈകാക്ഷരം പൂർണാ സൂര്യാക്ഷ്യധ്യാത്മകുണ്ഡികാ .. 36..
സാവിത്ര്യാത്മാ പാശുപതം പരം ബ്രഹ്മാവധൂതകം .
ത്രിപുരാതപനം ദേവീത്രിപുരാ കഠഭാവനാ .
ഹൃദയം കുണ്ഡലീ ഭസ്മ രുദ്രാക്ഷഗണദർശനം .. 37..
താരസാരമഹാവാക്യ പഞ്ചബ്രഹ്മാഗ്നിഹോത്രകം .
ഗോപാലതപനം കൃഷ്ണം യാജ്ഞവൽക്യം വരാഹകം .. 38..
ശാട്യായനീ ഹയഗ്രീവം ദത്താത്രേയം ച ഗാരുഡം .
കലിജാബാലിസൗഭാഗ്യരഹസ്യഋചമുക്തികാ .. 39..
ഏവമഷ്ടോത്തരശതം ഭാവനാത്രയനാശനം .
ജ്ഞാനവൈരാഗ്യദം പുംസാം വാസനാത്രയനാശനം .. 40..
പൂർവോത്തരേഷു വിഹിതതത്തച്ഛാന്തിപുരഃസരം .
വേദവിദ്യാവ്രതസ്നാതദേശികസ്യ മുഖാത്സ്വയം .. 41..
ഗൃഹീത്വാഷ്ടോത്തരശതം യേ പഠന്തി ദ്വിജോത്തമാഃ .
പ്രാരബ്ധക്ഷയപര്യന്തം ജീവന്മുക്താ ഭവന്തി തേ .. 42..
തതഃ കാലവശാദേവ പ്രാരബ്ധേ തു ക്ഷയം ഗതേ .
വൈദേഹീം മാമകീം മുക്തിം യാന്തി നാസ്ത്യത്രസംശയഃ .. 43..
സർവോപനിഷദാം മധ്യേ സാരമഷ്ടോത്തരശതം .
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ സർവാഘൗഘനികൃന്തനം .. 44..
മയോപദിഷ്ടം ശിഷ്യായ തുഭ്യം പവനനന്ദന .
ഇദം ശാസ്ത്രം മയാദിഷ്ടം ഗുഹ്യമഷ്ടോത്തരം ശതം .. 45..
ജ്ഞാനതോഽജ്ഞാനതോ വാപി പഠതാം ബന്ധമോചകം .
രാജ്യം ദേയം ധനം ദേയം യാചതഃ കാമപൂരണം .. 45..
ഇദമഷ്ടോത്തരശതം ന ദേയം യസ്യ കസ്യചിത് .
നാസ്തികായ കൃതഘ്നായ ദുരാചാരരതായ വൈ .. 47..
മദ്ഭക്തിവിമുഖായാപി ശാസ്ത്രഗർതേഷു മുഹ്യതേ .
ഗുരുഭക്തിവിഹീനായ ദാതവ്യം ന കദാചന .. 48..
സേവാപരായ ശിഷ്യായ ഹിതപുത്രായ മാരുതേ .
മദ്ഭക്തായ സുശീലായ കുലീനായ സുമേധസേ .. 49..
സമ്യക് പരീക്ഷ്യ ദാതവ്യമേവമഷ്ടോത്തരം ശതം .
യഃ പഠേച്ഛൃണുയാദ്വാപി സ മാമേതി ന സംശയഃ .
തദേതദൃചാഭ്യുക്തം .
വിദ്യാ ഹ വൈ ബ്രാഹ്മണമാജഗാമ
   ഗോപായ മാ ശേവധിഷ്ടേഏഽഹമസ്മി .
അസൂയകായാനൃജവേ ശഠായ
   മാ മാ ബ്രൂയാ വീര്യവതീ തഥാ സ്യാം .
യമേവ വിദ്യാശ്രുതമപ്രമത്തം
   മേധാവിനം ബ്രഹ്മചര്യോപപന്നം .
തസ്മാ ഇമാമുപസന്നായ സമ്യക്
   പരീക്ഷ്യ ദദ്യാദ്വൈഷ്ണവീമാത്മനിഷ്ഠാം .. 1.. ഇതി ..
അഥ ഹൈനം ശ്രീരാമചന്ദ്രം മാരുതിഃ പപ്രച്ഛ
ഋഗ്വേദാദിവിഭാഗേന പൃഥക് ശാന്തിമനുബ്രൂഹീതി .
സ ഹോവാച ശ്രീരാമഃ .
ഐതരേയകൗഷീതകീനാദബിന്ദ്വാത്മപ്രബോധനിർവാണ-
മുദ്ഗലാക്ഷമാലികാത്രിപുരാസൗഭാഗ്യബഹ്വൃചാ
നാമൃഗ്വേദഗതാനാം ദശസംഖ്യാകാനാമുപനിഷദാം
വാങ്മേ മനസീതി ശാന്തിഃ .. 1..
ഈശാവാസ്യബൃഹദാരണ്യജാബാലഹംസപരമഹംസസുബാല-
മന്ത്രികാനിരാലംബത്രിശിഖീബ്രാഹ്മണമണ്ഡലബ്രാഹ്മണാദ്വയതാരക-
പൈംഗലഭിക്ഷുതുരീയാതീതാധ്യാത്മതാരസാരയാജ്ഞവൽക്യ-
ശാട്യായനീമുക്തികാനാം ശുക്ലയജുർവേദഗതാനാമേകോനവിംശതി-
സംഖ്യാകാനാമുപനിഷദാം പൂർണമദ ഇതി ശാന്തിഃ .. 2..
കഠവല്ലീതൈത്തിരീയകബ്രഹ്മകൈവല്യശ്വേതാശ്വതരഗർഭ-
നാരായണാമൃതബിന്ദ്വമൃതനാദകാലാഗ്നിരുദ്രക്ഷുരികാ-
സർവസാരശുകരഹസ്യതേജോബിന്ദുധ്യാനബിന്ദുബ്രഹ്മവിദ്യാ-
യോഗതത്ത്വദക്ഷിണാമൂർതിസ്കന്ദശാരീരകയോഗശിഖൈകാക്ഷര-
അക്ഷ്യവധൂതകഠരുദ്രഹൃദയയോഗകുണ്ഡലിനീപഞ്ചബ്രഹ്മ-
പ്രാണാഗ്നിഹോത്രവരാഹകലിസന്തരണസരസ്വതീരഹസ്യാനാം
കൃഷ്ണയജുർവേദഗതാനാം ദ്വാത്രിംശത്സംഖ്യാകാനമുപനിഷദാം
സഹ നാവവത്വിതി ശാന്തിഃ .. 3..
കേനഛാന്ദോഗ്യാരുണിമൈത്രായണിമൈത്രേയീവജ്രസൂചികായോഗചൂഡാമണി-
വാസുദേവമഹത്സംന്യാസാവ്യക്തകുണ്ഡികാസാവിത്രീരുദ്രാക്ഷജാബാലദർശന-
ജാബാലീനാം സാമവേദഗതാനാം ഷോഡശസംഖ്യാകാനാ-
മുപനിഷദാനാമാപ്യായന്ത്വിതി ശാന്തിഃ .. 4..
പ്രശ്നമുണ്ഡകമാണ്ഡുക്യാഥർവശിരോഽഥർവശിഖാബൃഹജ്ജാബാല-
നൃസിംഹതാപനീനാരദപരിവ്രാജകസീതാശരഭമഹാനാരായണ-
രാമരഹസ്യരാമതാപനീശാണ്ഡില്യപരമഹംസപരിവ്രാജക-
അന്നപൂർണാസൂര്യാത്മപാശുപതപരബ്രഹ്മത്രിപുരാതപനദേവീഭാവനാ-
ബ്രഹ്മജാബാലഗണപതിമഹാവാക്യഗോപാലതപനകൃഷ്ണഹയഗ്രീവ-
ദത്താത്രേയഗാരുഡാനാമഥർവവേദഗതാനാമേകത്രിംശത്സംഖ്യാകാനാ-
മുപനിഷദാം ഭദ്രം കർണേഭിരിതി ശാന്തിഃ .. 5..
മുമുക്ഷവഃ പുരുഷാഃ സാധനചതുഷ്ടയസമ്പന്നാഃ
ശ്രദ്ധാവന്തഃ സുകുലഭവം ശ്രോത്രിയം ശാസ്ത്രവാത്സല്യ-
ഗുണവന്തമകുടിലം സർവഭൂതഹിതേരതം ദയാസമുദ്രം സദ്ഗുരും
വിധിവദുപസംഗമ്യോപഹാരപാണയോഽഷ്ടോത്തരശതോപനിഷദം
വിധിവദധീത്യ ശ്രവണമനനനിദിധ്യാസനാനി നൈരന്തര്യേണ കൃത്വാ
പ്രാരബ്ധക്ഷയാദ്ദേഹത്രയഭംഗം പ്രാപ്യോപാധിവിനിർമുക്ത-
ഘടാകാശവത്പരിപൂർണതാ വിദേഹമുക്തിഃ . സൈവ കൈവല്യമുക്തിരിതി .
അത ഏവ ബ്രഹ്മലോകസ്ഥാ അപി ബ്രഹ്മമുഖാദ്വേദാന്തശ്രവണാദി കൃത്വാ
തേന സഹ കൈവല്യം ലഭന്തേ . അതഃ സർവേഷാം കൈവല്യമുക്തിർജ്ഞാനമാത്രേണോക്താ .
ന കർമസാംഖ്യയോഗോപാസനാദിഭിരിത്യുപനിഷത് ..
ഇതി പ്രഥമോഽധ്യായഃ .. 1..
തഥാ ഹൈനം ശ്രീരാമചന്ദ്രം മാരുതിഃ പപ്രച്ഛ .
കേയം വാ തത്സിദ്ധിഃ സിദ്ധ്യാ വാ കിം പ്രയോജനമിതി .
സഹോവാച ശ്രീരാമഃ . പുരുഷസ്യ കർതൃത്വഭോക്തൃത്വ-
സുഖദുഃഖാദിലക്ഷണശ്ചിത്തധർമഃ ക്ലേശരൂപത്വാദ്ബന്ധോ
ഭവതി . തന്നിരോധനം ജീവന്മുക്തിഃ . ഉപാധിവിനിർമുക്ത-
ഘടാകാശവത്പ്രാരബ്ധക്ഷയാദ്വിദേഹമുക്തിഃ .
ജീവന്മുക്തിവിദേഹമുക്ത്യോരഷ്ടോത്തരശതോപനിഷദഃ പ്രമാണം .
കർതൃത്വാദിദുഃഖനിവൃത്തിദ്വാരാ നിത്യാനന്ദാവാപ്തിഃ പ്രയോജനം
ഭവതി . തത്പുരുഷപ്രയത്നസാധ്യം ഭവതി . യഥാ പുത്രകാമേഷ്ടിനാ
പുത്രം വാണിജ്യാദിനാ വിത്തം ജ്യോതിഷ്ടോമേന സ്വർഗം തഥാ
പുരുഷപ്രയത്നസാധ്യവേദാന്തശ്രവണാദിജനിതസമാധിനാ
ജീവന്മുക്ത്യാദിലാഭോ ഭവതി . സർവവാസനാക്ഷയാത്തല്ലാഭഃ .
അത്ര ശ്ലോകാ ഭവന്തി ..
ഉച്ഛാസ്ത്രം ശാസ്ത്രിതം ചേതി പൗരുഷം ദ്വിവിധം മതം .
അത്രോച്ഛസ്ത്രമനർഥായ പരമാർഥായ ശാസ്ത്രിതം .. 1..
ലോകവാസനയാ ജന്തോഃ ശാസ്ത്രവാസനയാപി ച .
ദേഹവാസനയാ ജ്ഞാനം യഥാവന്നൈവ ജായതേ .. 2..
ദ്വിവിധാ വാസനാവ്യൂഹഃ ശുഭശ്ചൈവാശുഭശ്ച തൗ .
വാസനൗഘേന ശുദ്ധേന തത്ര ചേദനുനീയസേ .. 3..
തത്ക്രമേണാശു തേനൈവ മാമകം പദമാപ്നുഹി .
അഥ ചേദശുഭോ ഭാവസ്ത്വാം യോജയതി സങ്കടേ .. 4..
പ്രാക്തനസ്തദസൗ യത്നാജ്ജേതവ്യോ ഭവതാ കപേ .
ശുഭാശുഭാഭ്യാം മാർഗാഭ്യാം വഹന്തീ വാസനാസരിത് .. 5..
പൗരുഷേണ പ്രയത്നേന യോജനീയാ ശുഭേ പഥി .
അശുഭേഷു സമാവിഷ്ടം ശുഭേഷ്വേവാവതാരയേത് .. 6..
അശുഭാച്ചാലിതം യാതി ശുഭം തസ്മാദപീതരത് .
പൗരുഷേണ പ്രയത്നേന ലാലയേച്ചിത്തബാലകം ..7..
ദ്രാഗഭ്യാസവശാദ്യാതി യദാ തേ വാസനോദയം .
തദാഭ്യാസസ്യ സാഫല്യം വിദ്ധി ത്വമമരിമർദന .. 8..
സന്ദിഗ്ധായാമപി ഭൃശം ശുഭാമേവ സമാചര .
ശുഭായാം വാസനാവൃദ്ധൗ ന ദോഷായ മരുത്സുത .. 9..
വാസനാക്ഷയവിജ്ഞാനമനോനാശാ മഹാമതേ .
സമകാലം ചിരാഭ്യസ്താ ഭവന്തി ഫലദാ മതാഃ .. 10..
ത്രയ ഏവം സമം യാവന്നാഭ്യസ്താശ്ച പുനഃ പുനഃ .
താവന്ന പദസമ്പ്രാപ്തിർഭവത്യപി സമാശതൈഃ .. 11..
ഏകൈകശോ നിഷേവ്യന്തേ യദ്യേതേ ചിരമപ്യലം .
തന്ന സിദ്ധിം പ്രയച്ഛന്തി മന്ത്രാഃ സങ്കീർതിതാ ഇവ .. 12..
ത്രിഭിരേതൈശ്ചിരാഭ്യസ്തൈർഹൃദയഗ്രന്ഥയോ ദൃഢാഃ .
നിഃശങ്കമേവ ത്രുഠ്യന്തി ബിസച്ഛേദാദ്ഗുണാ ഇവ .. 13..
ജന്മാന്തശതാഭ്യസ്താ മിഥ്യാ സംസാരവാസനാ .
സാ ചിരാഭ്യാസയോഗേന വിനാ ന ക്ഷീയതേ ക്വചിത് .. 14..
തസ്മാത്സൗമ്യ പ്രയത്നേന പൗരുഷേണ വിവേകിനാ .
ഭോഗേച്ഛാം ദൂരതസ്ത്യക്ത്വാ ത്രയമേവ സമാശ്രയ .. 15..
തസ്മാദ്വാസനയാ യുക്തം മനോ ബദ്ധം വിദുർബുധാഃ .
സമ്യഗ്വാസനയാ ത്യക്തം മുക്തമിത്യഭിധീയതേ .
മനോനിർവാസനീഭാവമാചരാശു മഹാകപേ .. 16..
സമ്യഗാലോചനാത്സത്യാദ്വാസനാ പ്രവിലീയതേ .
വാസനാവിലയേ ചേതഃ ശമമായാതി ദീപവത് .. 17..
വാസനാം സമ്പരിത്യജ്യ മയി ചിന്മാത്ര വിഗ്രഹേ .
യസ്തിഷ്ഠതി ഗതോ വ്യഗ്രഃ സോഽഹം സച്ചിത്സുഖാത്മകഃ .. 18..
സമാധിമഥ കാര്യാണി മാ കരോതു കരോതു വാ .
ഹൃദയേനാത്തസർവേഹോ മുക്ത ഏവോത്തമാശയഃ .. 19..
നൈഷ്കർമ്യേണ ന തസ്യാർഥസ്തസ്യാർഥോഽസ്തി ന കർമഭിഃ .
ന സസാധനജാപ്യാഭ്യാം യസ്യ നിർവാസനം മനഃ .. 20..
സന്ത്യക്തവാസനാന്മൗനാദൃതേ നാസ്ത്യുത്തമം പദം .. 21..
വാസനാഹീനമപ്യേതച്ചക്ഷുരാദീന്ദ്രിയം സ്വതഃ .
പ്രവർതതേ ബഹിഃ സ്വാഽർഥേ വാസനാമാത്രകാരണം .. 22..
അയത്നോപനതേഷ്വക്ഷി ദൃഗ്ദ്രവ്യേഷു യഥാ പുനഃ .
നീരാഗമേവ പതതി തദ്വത്കാര്യേഷു ധീരധീഃ .. 23..
ഭാവസംവിത്പ്രകടിതാമനുരൂപാ ച മാരുതേ .
ചിത്തസ്യോത്പത്യുപരമാ വാസനാം മുനയോ വിദുഃ .. 24..
ദൃഢാഭ്യസ്തപദാർഥൈകഭാവനാദതിചഞ്ചലം .
ചിത്തം സഞ്ജായതേ ജന്മജരാമരണകാരണം .. 25..
വാസനാവശതഃ പ്രാണസ്പന്ദസ്തേന ച വാസനാ .
ക്രിയതേ ചിത്തബീജസ്യ തേന ബീജാങ്കുരക്രമഃ .. 26..
ദ്വേ ബീജേ ചിത്തവൃക്ഷസ്യ പ്രാണസ്പന്ദനവാസനേ .
ഏകസ്മിംശ്ച തയോഃ ക്ഷീണേ ക്ഷിപ്രം ദ്വേ അപി നശ്യതഃ .. 27..
അസംഗവ്യവഹാരത്വാദ്ഭവഭാവനവർജനാത് .
ശരീരനാശദർശിത്വാദ്വാസനാ ന പ്രവർതതേ .
വാസനാസമ്പരിത്യാഗാച്ചിതം ഗച്ഛത്യചിത്തതാം .. 28..
അവാസനത്വാത്സതതം യദാ ന മനുതേ മനഃ .
അമനസ്താ തദോദേതി പരമോപശമപ്രദാ .. 29..
അവ്യുത്പന്നമനാ യാവദ്ഭവാനജ്ഞാതതത്പദഃ .
ഗുരുശാസ്ത്രപ്രമാണൈസ്തു നിർണീതം താവദാചര .. 30..
തതഃ പക്വകഷായേണ നൂനം വിജ്ഞാത വസ്തുനാ .
ശുഭോഽപ്യസൗ ത്വയാ ത്യാജ്യോ വാസനൗഘോ നിരാധിനാ .. 31..
ദ്വിവിധചിത്തനാശോഽസ്തി സരൂപോഽരൂപ ഏവ ച .
ജീവന്മുക്തഃ സരൂപഃ സ്യാദരൂപോ ദേഹമുക്തിഗഃ .. 32..
അസ്യ നാശമിദാനീം ത്വം പാവനേ ശ്രുണു സാദരം .. 33.
ചിത്താനാശാഭിധാനം ഹി യദാ തേ വിദ്യതേ പുനഃ .
മൈത്ര്യാദിഭിർഗുണൈര്യുക്തം ശാന്തിമേതി ന സംശയഃ .
ഭൂയോജന്മവിനിർമുക്തം ജീവന്മുക്തസ്യ തന്മനഃ .. 34..
സരൂപോഽസൗ മനോനാശോ ജീവന്മുക്തസ്യ വിദ്യതേ .
അരൂപസ്തു മനോനാശോ വൈദേഹീ മുക്തിഗോ ഭവേത് .. 35..
സഹസ്രാങ്കുരശാഖാത്മഫലപല്ലവശാലിനഃ .. 36..
അസ്യ സംസാരവൃക്ഷസ്യ മനോമൂലമിദം സ്ഥിതം .
സങ്കൽപ ഏവ തന്മന്യേ സങ്കൽപോപശമേന തത് .. 37..
ശോഷയാശു യഥാ ശോഷമേതി സംസാരപാദപഃ .
ഉപായ ഏക ഏവാസ്തി മനസഃ സ്വസ്യ നിഗ്രഹേ .. 38..
മനസോഽഭ്യുദയോ നാശോ മനോനാശോ മഹോദയഃ .
ജ്ഞമനോ നാശമഭ്യേതി മനോ ജ്ഞസ്യ ഹി ശൃംഖലാ .. 39..
താവന്നിശീവ വേതാലാ വൽഗന്തി ഹൃദി വാസനാഃ .
ഏകതത്ത്വദൃഢാഭ്യാസാദ്യാവന്ന വിജിതം മനഃ .. 40..
പ്രക്ഷീണചിത്തദർപസ്യ നിഗൃഹീതേന്ദ്രിയദ്വിഷഃ .
പദ്മിന്യ ഇവ ഹേമന്തേ ക്ഷീയന്തേ ഭോഗവാസനാഃ .. 41..
ഹസ്തം ഹസ്തേന സമ്പീഡ്യ ദന്തൈർദന്താന്വിചൂർണ്യ ച .
അംഗാന്യംഗൈഃ സമാക്രമ്യ ജയേദാദൗ സ്വകം മനഃ .. 42..
ഉപവിശ്യോപവിശ്യൈകാം ചിന്തകേന മുഹുർമുഹുഃ .
ന ശക്യതേ മനോ ജേതും വിനാ യുക്തിമനിന്ദിതാം .. 43..
അങ്കുശേന വിനാ മത്തോ യഥാ ദുഷ്ടമതംഗജഃ .
അധ്യാത്മവിദ്യാധിഗമഃ സാധുസംഗതിരേവ ച .. 44..
വാസനാസമ്പരിത്യാഗഃ പ്രാണസ്പന്ദനിരോധനം .
ഏതാസ്താ യുക്തയഃ പുഷ്ടാഃ സന്തി ചിത്തജയേ കില .. 45..
സതീഷു യുക്തിഷ്വേതാസു ഹഠാന്നിയമന്തി യേ .
ചേതസോ ദീപമുത്സൃജ്യ വിചിന്വന്തി തമോഽഞ്ജനൈഃ .. 46..
വിമൂഢാഃ കർതുമുദ്യുക്താ യേ ഹഠാച്ചേതസോ ജയം .
തേ നിബധ്നന്തി നാഗേന്ദ്രമുന്മത്തം ബിസതന്തുഭിഃ .. 47..
ദ്വേ ബീജേ ചിത്തവൃക്ഷസ്യ വൃത്തിവ്രതതിധാരണഃ .
ഏകം പ്രാണപരിസ്പന്ദോ ദ്വിതീയം ദൃഢഭാവനാ .. 48..
സാ ഹി സർവഗതാ സംവിത്പ്രാണാസ്പന്ദേന ചാല്യതേ .
ചിത്തൈകാഗ്ര്യാദ്യതോ ജ്ഞാനമുക്തം സമുപജായതേ .. 49..
തത്സാധനമഥോ ധ്യാനം യഥാവദുപദിശ്യതേ .
വിനാപ്യവികൃതിം കൃത്സ്നാം സംഭവവ്യത്യയക്രമാത് .
യശോഽരിഷ്ടം ച ചിന്മാത്രം ചിദാനന്ദം വിചിന്തയ .. 50..
അപാനേഽസ്തംഗതേ പ്രാണോ യാവന്നാഭ്യുദിതോ ഹൃദി .
താവത്സാ കുംഭകാവസ്ഥാ യോഗിഭിര്യാനുഭൂയതേ .. 51..
ബഹിരസ്തംഗതേ പ്രാണേ യാവന്നാപാന ഉദ്ഗതഃ .
താവത്പൂർണാം സമാവസ്ഥാം ബഹിഷ്ഠം കുംഭകം വിദുഃ .. 52..
ബ്രഹ്മാകാരമനോവൃത്തിപ്രവാഹോഽഹങ്കൃതം വിനാ .
സമ്പ്രജ്ഞാതസമാധിഃ സ്യാദ്ധ്യാനാഭ്യാസപ്രകർഷതഃ .. 53..
പ്രശാന്തവൃത്തികം ചിത്തം പരമാനന്ദദായകം .
അസമ്പ്രജ്ഞാതനാമായം സമാധിര്യോഗിനാം പ്രിയഃ .. 54..
പ്രഭാശൂന്യം മനഃശൂന്യം ബുദ്ധിശൂന്യം ചിദാത്മകം .
അതദ്വ്യാവൃത്തിരൂപോഽസൗ സമാധിർമുനിഭാവിതഃ .. 55..
ഊർധ്വപൂർണമധഃപൂർണം മധ്യപൂർണം ശിവാത്മകം .
സാക്ഷാദ്വിധിമുഖോ ഹ്യേഷ സമാധിഃ പാരമാർഥികഃ .. 56..
ദൃഢഭാവനയാ ത്യക്തപൂർവാപരവിചാരണം .
യദാദാനം പദാർഥസ്യ വാസനാ സാ പ്രകീർതിതാ .. 57..
ഭാവിതം തീവ്രസംവേഗാദാത്മനാ യത്തദേവ സഃ .
ഭവത്യാശു കപിശ്രേഷ്ഠ വിഗതേതരവാസനഃ .. 58..
താദൃഗ്രൂപോ ഹി പുരുഷോ വാസനാവിവശീകൃതഃ .
സമ്പശ്യതി യദൈവൈതത്സദ്വസ്ത്വിതി വിമുഹ്യതി .. 59..
വാസനാവേഗവൈചിത്ര്യാത്സ്വരൂപം ന ജഹാതി തത് .
ഭ്രാന്തം പശ്യതി ദുർദൃഷ്ടിഃ സർവം മദവശാദിവ .. 60..
വാസനാ ദ്വിവിധാ പ്രോക്താ ശുദ്ധാ ച മലിനാ തഥാ .
മലിനാ ജന്മഹേതുഃ സ്യാച്ഛുദ്ധാ ജന്മവിനാശിനീ .. 61..
അജ്ഞാനസുഘനാകാരാ ഘനാഹങ്കാരശാലിനീ .
പുനർജന്മകരീ പ്രോക്താ മലിനാ വാസനാ ബുധൈഃ .
പുനർജന്മാങ്കുരം ത്യക്ത്വാ സ്ഥിതിഃ സംഭൃഷ്ടബീജവത് .. 62..
ബഹുശാസ്ത്രകഥാകന്ഥാരോമന്ഥേന വൃഥൈവ കിം .
അന്വേഷ്ടവ്യം പ്രയത്നേന മാരുതേ ജ്യോതിരാന്തരം .. 63..
ദർശനാദർശനേ ഹിത്വാ സ്വയം കേവലരൂപതഃ .
യ ആസ്തേ കപിശാർദൂല ബ്രഹ്മ സ ബ്രഹ്മവിത്സ്വയം .. 64..
അധീത്യ ചതുരോ വേദാൻസർവശാസ്ത്രാണ്യനേകശഃ .
ബ്രഹ്മതത്ത്വം ന ജാനാതി ദർവീ പാകരസം യഥാ .. 65..
സ്വദേഹാശുചിഗന്ധേന ന വിരജ്യേത യഃ പുമാൻ .
വിരാഗകാരണം തസ്യ കിമന്യദുപദിശ്യതേ .. 66..
അത്യന്തമലിനോ ദേഹോ ദേഹീ ചാത്യന്തനിർമലഃ .
ഉഭയോരന്തരം ജ്ഞാത്വാ കസ്യ ശൗചം വിധീയതേ .. 67..
ബദ്ധോ ഹി വാസനാബദ്ധോ മോക്ഷഃ സ്യാദ്വാസനാക്ഷയഃ .
വാസനാം സമ്പരിത്യജ്യ മോക്ഷാർഥിത്വമപി ത്യജ .. 68..
മാനസീർവാസനാഃ പൂർവം ത്യക്ത്വാ വിഷയവാസനാഃ .
മൈത്ര്യാദിവാസനാനാമ്നീർഗൃഹാണാമലവാസനാഃ .. 69..
താ അപ്യതഃ പരിത്യജ്യ താഭിർവ്യവഹരന്നപി .
അന്തഃശാന്തഃ സമസ്നേഹോ ഭവ ചിന്മാത്രവാസനഃ .. 70..
താമപ്യഥ പരിത്യജ്യ മനോബുദ്ധിസമന്വിതാം .
ശേഷസ്ഥിരസമാധാനോ മയി ത്വം ഭവ മാരുതേ .. 71..
അശബ്ദമസ്പർശമരൂപമവ്യയം
   തഥാഽരസം നിത്യമഗന്ധവച്ച യത് .
അനാമഗോത്രം മമ രൂപമീദൃശം
   ഭജസ്വ നിത്യം പവനാത്മജാർതിഹൻ .. 72..
ദൃശിസ്വരൂപം ഗഗനോപമം പരം
   സകൃദ്വിഭാതം ത്വജമേകമക്ഷരം .
അലേപകം സർവഗതം യദദ്വയം
   തദേവ ചാഹം സകലം വിമുക്തഓം .. 73..
ദൃശിസ്തു ശുദ്ധോഽഹമവിക്രിയാത്മകോ
   ന മേഽസ്തി കശ്ചിദ്വിഷയഃ സ്വഭാവതഃ .
പുരസ്തിരശ്ചോർധ്വമധശ്ച സർവതഃ
   സുപൂർണഭൂമാഹമിതീഹ ഭാവയ .. 74..
അജോഽമരശ്ചൈവ തഥാജരോഽമൃതഃ
   സ്വയമ്പ്രഭഃ സർവഗതോഽഹമവ്യയഃ .
ന കാരണം കാര്യമതീത്യ നിർമലഃ
   സദൈവ തൃപ്തോഽഹമിതീഹ ഭാവയ .. 75..
ജീവന്മുക്തപദം ത്യക്ത്വാ സ്വദേഹേ കാലസാത്കൃതേ .
വിശത്യദേഹമുക്തത്വം പവനോഽസ്പന്ദതാമിവ .. 76..
തദേതദൃചാഭ്യുക്തം ..
തദ്വിഷ്ണോഃ പരമം പദം സദാ പശ്യന്തി സൂരയഃ . ദിവീവ ചക്ഷുരാതതം ..
തദ്വിപ്രാസോ വിപന്യവോ ജാഗൃവാംസഃ സമിന്ധതേ . വിഷ്ണോര്യത്പരമം പദം ..
ഓം സത്യമിത്യുപനിഷത് .
ഓം പൂർണമദഃ പൂർണമിദം പൂർണാത്പൂർണമുദച്യതേ .
പൂർണസ്യ പൂർണമാദായ പൂർണമേവാവശിഷ്യതേ ..
ഓം ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ .. ഹരിഃ ഓം തത്സത് ..
ഇതി മുക്തികോപനിഷത്സമാപ്താ ..

wiki